در ابتدای این نوشتار، بهتر است نگاهی کوتاه به مولفه‌های مدیریت رودخانه‌ها داشته و تفاوت مدیریت رودخانه‌ها در بازه‌های طبیعی و شهری را مرور کنیم.
مدیریت رودخانه در بازه‌های شهری: یک رویکرد طبیعت‌محور
رویکرد مدیریت رودخانه در بازه‌های طبیعی یا غیرشهری باید بر اساس اصول پایداری، حفظ اکولوژی، و کمینه‌سازی دخالت انسانی طراحی شود. به عبارت دیگر، در مناطق طبیعی هدف حفظ فرآیندهای طبیعی رودخانه، تعادل رسوب و جریان، و حفظ زیستگاه‌ها و ذخایر گیاهی و جانوری است. بنابراین با درک فرآیندهای حاکم اجازه داده می‌شود تا در محدوده قابل قبول، مولفه‌های اصلی آن تغییر و پویایی داشته باشد. مثل تغییر مشخصات مورفولوژیکی مئاندارها. یا حفظ ارتباط هیدرولوژیکی یعنی سیلابدشت با اکولوژی که در زمان سیلاب زیر آب می‌رود و نقش‌های خودش را بازی می‌کند. بنابراین حداقل مداخله انسانی در بازه‌های طبیعی صورت گرفته و در صورت نیاز با روش‌های سازگار با محیط زیست، اقدامات حفاظتی صورت می‌گیرد. ابزارهای مدیریتی ما هم کوچک مقیاس هستند مثل تصاویر هوایی یا ماهواره‌ای و نیز استفاده از تکنیک‌های مختلف پردازش تصویر و GIS.
رویکرد مدیریت رودخانه در بازه‌های طبیعی یا غیرشهری باید بر اساس اصول پایداری، حفظ اکولوژی، و کمینه‌سازی دخالت انسانی طراحی شود. به عبارت دیگر، در مناطق طبیعی هدف حفظ فرآیندهای طبیعی رودخانه، تعادل رسوب و جریان، و حفظ زیستگاه‌ها و ذخایر گیاهی و جانوری است
مدیریت رودخانه در بازه‌های شهری: یک رویکرد چندبُعدی
در بازه‌های شهری، با توجه به اثر انسان ساخت، رویکرد‌ها متنوع می‌باشد. بسته به شرایط هیدرولوژیکی، اکولوژی، میزان نفوذ مناطق مسکونی، خدماتی و صنعتی، رویکرد‌ها شامل ۱- مهندسی-فنی (مهار سیلاب، گذر دهی ایمن سیل از پل ها، پایدار سازی بستر و دیواره‌های رودخانه، ۲- اجتماعی و فرهنگی (ایجاد فضاهای عمومی در کنار رودخانه، زیباسازی و منظر شهری، آموزش و فرهنگ‌سازی، احیای ارتباط مردم با آب و رودخانه و ساختن هویت تاریخی و فرهنگی) ۳- اقتصادی (افزایش ارزش اقتصادی اراضی حاشیه رودخانه، گردشگری آبی، فرصت‌های شغلی جدید و جذب سرمایه گذار، می‌باشد. بنابراین در بازه شهری مداخلات به دلیل رویکرد های‌چند بعدی زیاد است.
رودخانه‌های زرجوب و گوهررود: رودخانه‌هایی با بار مسؤولیت سنگین و وضعیت بحرانی
رودخانه گوهر رود با طول ٣۶ کیلومتر از کوه‌های سراوان در ارتفاع ٧٠٠ متری سرچشمه می‌گیرد و رودخانه زرجوب (سیاه‌رود) به طول ٣٢ کیلومتر از کوه‌های هزارمرز، نیزه سر، جوکلبندان و سرچشمه می‌گیرد و دو رودخانه در محل پیر بازار به یکدیگر پیوسته و به بخش شرقی تالاب انزلی وارد می شود.
از جمله مواردی که می‌توانیم به عنوان نمادهای وضعیت بحرانی رودخانه نام ببریم، شامل: ورود آلاینده‌های متنوع (فاضلاب خانگی و صنعتی، شیرابه لندفیل، پساب کشاورزی)، بی‌توجهی به حریم فنی و کالبدی (ساخت‌وساز، تصرف و کاربری‌های ناسازگار)، ضعف مدیریت یکپارچه ( تعارض بین نهادها، نبود تصمیم‌گیرنده واحد، تصمیم‌گیری مقطعی)، کمبود زیرساخت‌های محیط‌زیستی (کمبود تصفیه‌خانه، سامانه‌های جمع‌آوری پسماند و نبود پایش مستمر)، ناپیوستگی کالبدی (قطع ارتباط با فضاهای عمومی، نابسامانی یا آشفتگی در سیمای رودخانه، دسترسی نامناسب)، می‌باشد.
اگر بخواهیم وضعیت مطلوبی برای این رودخانه‌ها توصیف کنیم چه است؟ یا آرزوی‌های‌مان چه هستند. چشم خودمان را ببندیم و به آینده‌ای برای این رودخانه‌ها توصیف کنیم. روایتی از این تصویر که چشم‌انداز آن است را می‌توان اینگونه بیان کرد: رودخانه‌های زیستی، پاک، ایمن، زیست‌پایدار و هویت‌بخش که با مشارکت مردمی و مدیریت یکپارچه اداره می‌شوند. دارای کیفیت مطلوب آب، تنوع زیستی، امنیت در برابر سیلاب بوده و فضاهایی برای گردشگری آبی، مسیرهای سبز و سلامت، و فعالیت‌های فرهنگی فراهم آمده است.
اگر بخواهیم وضعیت مطلوبی برای این رودخانه‌ها توصیف کنیم چه است؟ یا آرزوی‌های‌مان چه هستند. چشم خودمان را ببندیم و به آینده‌ای برای این رودخانه‌ها توصیف کنیم
گذار از وضعیت موجود به چشم‌انداز مطلوب، نیازمند تدوین راهبردهای احیاء و حکمرانی است که در آن تلفیق مدیریت رودخانه با برنامه‌ریزی شهری به‌خوبی انجام شده است. به عبارت دیگر، هم‌تراز شدن طرح‌های ساماندهی رودخانه با طرح جامع شهری. بدون راهبردهای مشخص، اقدامات پراکنده، ناپایدار و کوتاه‌مدت باقی می‌مانند. راهبردها، اولویت‌ها را شفاف می‌کنند و زمینه انسجام نهادی و مشارکت را فراهم می‌کنند. ارزش‌های بنیادین و یا اصولی که در تدوین سند چشم‌انداز به عنوان قواعد بازی باید به آن توجه داشت شامل پایداری محیط‌زیستی، تاب‌آوری در برابر سیلاب، عدالت و شمول اجتماعی، مشارکت عمومی، شفافیت و پاسخگویی، نوآوری و یادگیری مستمر، هویت و منظر شهری، و رونق اقتصاد محلی، می‌باشد.
رئوس راهبردهایی که می‌توان برای رسیدن به چشم‌انداز مطلوب این رودخانه‌ها تنظیم و برای آن‌ها برنامه‌های اجرایی تنظیم نمود شامل: ۱- بهره‌برداری فرهنگی از رودخانه‌ها، ۲- توسعه مسیرهای سبز و سلامت، ۳- ایجاد شبکه دانش‌بنیان احیای رودخانه، ۴- مقاوم‌سازی در برابر تغییر اقلیم و مدیریت سیلاب شهری، ۵- اصلاح ضوابط و مقررات حریم، ۶- تثبیت و ارتقاء کیفیت منظر رودخانه در ساختار شهری، ۷- مشارکت عمومی در پایش و حفاظت، ۸- احیای زیست‌محور بستر رودخانه، ۹- مدیریت یکپارچه و بین‌بخشی، ۱۰- برنامه اضطراری مقابله با آلودگی، ۱۱- تقویت سیستم‌های پایش و نظارت بر کیفیت آب، ۱۲- آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی، ۱۳- تقویت سیستم نظارتی و ضمانت اجرایی، می‌باشد.
فردایی که تصویر می‌کنیم، نه یک رویا، که تعهد ماست: رودخانه‌هایی که دوباره نفس می‌کشند، شهروندانی که دوباره به آن‌ها عشق می‌ورزند، و شهری که با نشاط‌تر می‌شود.