سه سال از صدارت ابراهیم رئیسی گذشت اما او رفت و انبوهی از معضلات اقتصادی که وعده‌ی حل آن‌ها را داده بود باقی ماند. وعده‌هایی که در کنار سایر مسائل کلان اجتماعی و فرهنگی تبدیل به محور اولیه‌ی مناظرات چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری نیز شده بود. رقابتی که سرانجام پس از دو دور، مسعود پزشکیان توانست در انتخاباتی که بیش از ۵۰ درصد مردم روی به تحریم آن آورده بودند پیروز شود.
اگرچه منتقدان رئیسی از روزهای نخست ریاست جمهوری او به انتقاد از سیاست‌هایش پرداختند اما همراهی بدنه‌ی اصلی نظام منجر به بار آمدن مشکلات عدیده‌ی اقتصادی شد. مشکلاتی که مسعود پزشکیان در طول مناظره‌ها به آن‌ها اشاره کرد و قول تلاش برای بهبودی آن‌ها را داد. وعده‌هایی که عموم مردم امید اندکی برای رفع آن‌ها دارند و به اعتقاد بسیاری شکاف ایجادشده‌‌ی اقتصادی و مهم‌ترین آن‌ها کوچک‌شدن سفره‌ی مردم نیازمند اصلاحات اساسی‌تر است.
مروری بر شرایط زندگی عموم مردم و مشکلاتی که در سه سال ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی با آن دست‌وپنجه نرم کردند، گواه آن است که نمره‌ی اقتصادی دولت سیزدهم بسیار پایین است.
گره در گره
مروری بر شرایط زندگی عموم مردم و مشکلاتی که در سه سال ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی با آن دست‌وپنجه نرم کردند گواه آن است که نمره‌ی اقتصادی دولت سیزدهم بسیار پایین است. اگرچه به زعم اعضای دولت تلاش‌‌هایی در راستای برون‌رفت از شرایط بحرانی شد اما وضعیت اقتصادی این روزها از حرف‌هایی که ابراهیم رئیسی در آستانه‌ی انتخابات ۱۴۰۰ می‌زد بسیار فاصله دارد.
در حوالی انتخابات ۱۴۰۰ گفته می‌شد همراهی تشکل‌ها و احزاب سیاسی و همچنین مجلس انقلابی می‌تواند اقدامات دولت سیزدهم را تسهیل بخشد و کشور را به مسیر مدنظر دولت سوق دهد. مسیری که هرچه از عمر دولت گذشت مشخص شد از ابهامات زیادی در سطوح مختلف رنج می‌برد.
وضعیتی که در کم‌رونقی انتخابات ۱۴۰۳ نیز بی‌تاثیر نبود. دولت سیزدهم آنچنان در امیدبخشی اقتصادی و بهبود سفره‌ی مردم ناتوان بود که عموم جامعه راه نجات اقتصاد زندگی‌شان را تغییر در سیاست‌های کلی‌تر نظام به‌خصوص سیاست‌های خارجی کشور می‌دانند.
با آن‌که یک‌بار شاهد اثرگذاری مثبت برجام در اقتصاد کشور بودیم اما دولت سیزدهم در احیای برجام ناکام ماند و عدم برنامه‌ریزی و کارشناسی سیاسی-اقتصادی، شرایط پیچیده‌‌ای را در تعامل با سایر کشورهای منطقه و همسایه‌ها رقم زد.
دولت مسعود پزشکیان میراث‌دار دولتی‌ست که سیاست‌هایش منجر به صعود غیرعادی قیمت ارز و طلا شد، وعده‌های ساخت مسکن در عمل ناتمام باقی ماند و دخالت‌ها در واردات خودرو باعث قدرت بخشیدن به رانت و مافیای داخلی خودروسازان و دلالان شد و همچنین اشتغال‌زایی سه سال زیر سایه‌ی سایر ابهامات اقتصادی پنهان ماند.
دولت ابراهیم رئیسی کشور را به‌صورتی اداره کرد که هر دولتی پس از دولت سیزدهم بهتر است کارهایی که این دولت به آن‌ها پرداخت نپردازد و شیوه‌ی دیگری اتخاذ کند. دولتی که دست کارشناسان و اقتصاددانان را از سطوح مدیریتی کوتاه کرد و با قیمت‌گذاری دستوری، بازار و معیشت مردم را با سیاست‌های ناکام دولتی گره زد.
به «عمل» برآید نه «باید»
اگرچه تیم تبلیغاتی دولت ابراهیم رئیسی او را خادم ملت می‌نامید اما نتیجه‌ی این مردمی بودن در عمل محقق نشد و کشور تورم و گرانی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. دشواری در تامین نیازهای ابتدایی برای بیشتر اقشار جامعه تا آن‌جا پیش رفت که صدای برخی از حامیان دولت که عمدتا اصول‌گرا نیز بودند درآمد.
دولت سیزدهم در اردیبهشت ۱۴۰۲ دستوراتی در ۱۰ بند به تمام دستگاه‌های دولتی برای کنترل تورم صادر کرد. یک سال از صدور این ۱۰ فرمان گذشت و پس از انتشار لیست تورم توسط بانک مرکزی، آمار نشان می‌دهد نه‌تنها دولت در مهام تورم به موفیت نرسید بلکه رکورد ۸۰ ساله نرخ تورم شکسته شد به ۵۲ درصد رسید.
دولت مسعود پزشکیان، میراث‌دار دولتی‌ست که سیاست‌هایش منجر به صعود غیرعادی قیمت ارز و طلا شد، وعده‌های ساخت مسکن در عمل ناتمام باقی ماند
همان‌‌طور که از وعده‌های انتخاباتی ابراهیم رئیسی برمی‌آمد، او با شعار کاهش نرخ تورم در گام اول و سپس تک‌رقمی کردن سرکار آمد اما ثمره‌ی سه ساله‌ی دولت سیزدهم منجر به کاهش نقدینگی شد. این در حالیست که صادرات نفتی در دولت رئیسی ۴۰ درصد افزایش یافت و مجموع درآمد در سال ۱۴۰۰ به ۳۹ میلیارد دلار رسید و در سال ۱۴۰۱ این عدد به چهل و دو میلیارد دلار رسید. پیش‌بینی می‌شد تحت تاثیر انباشت ذخایر خزانه ارزی به‌عنوان یکی از عوامل بسیار مؤثر بر نرخ تورم باید این نرخ کاهش پیدا کند، اما در عمل این اتفاق نیفتاد.
رشد اقتصادی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش عملکرد دولت‌هاست. البته رشد اقتصادی در کشور به‌طور مستقیم با میزان درآمدهای نفتی و تحریم‌ها در ارتباط است و عواملی مانند دانش اقتصادی و تشکیل سرمایه‌ی انسانی در آن دخیل نیستند. در کنار این عوامل باید خروج ناگهانی ترامپ از برجام و همچنین شیوع کرونا را اضافه کنیم که کار را برای دولت قبلی دوچندان سخت کرده بود. با این‌حال دولت ابراهیم رئیسی توانست رشد اقتصادی بهتری نسبت به سه رئیس‌جمهور قبلی ثبت کند؛ رشد اقتصادی در دولت سیزدهم چهار و نیم درصد بود. این عدد در دولت حسن روحانی به ۳۰/۲ رسیده بود.
آبان ۱۴۰۰ تا فروردین ۱۴۰۱ بهترین عملکرد دولت ابراهیم رئیسی درکنترل نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه بود. در این بازه زمانی تورم نقطه‌به‌نقطه به ۳۲.۹ درصد در فروردین ۱۴۰۱ رسید. با این‌حال، این روند به پایداری نرسید و در تابستان، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ نرخ‌های بالای ۴۰ درصد را تجربه کرد.
فارغ از تمام سیاست‌های اقتصادی دولت ابراهیم رئیسی اما مدیریت او از ضعف دیگری رنج می‌برد. او تا پیش از ریاست‌جمهوری تنها در پست‌های قضایی فعالیت کرده بود و دانش کمی در امور اجرایی داشت. مدیریت او در پاستور به صدور دستورها و دریایی از «باید»ها محدود شده بود. او می‌دانست که تورم «باید» کاهش یابد، مرغ «باید» ارزان شود و سفره‌ی مردم «باید» بزرگ‌تر شود اما نه خودش آن سواد لازم را داشت و نه اطرافیان منتخبش توان اجرایی کردن آن «باید»ها را داشتند.
حاکمیت می‌خواهد به صحنه‌ی بین‌المللی بازگردد
«هاشم اورعی» کارشناس اقتصادی و رئیس انجمن‌های انرژی ایران در مصاحبه با مرور در رابطه با اولویت‌های اقتصادی دولت چهاردهم گفت.
«نخستین اولویت اقتصادی دولت چهاردهم باید باید مسئله کسری بودجه باشد. در بودجه سال جاری، هشتصد همت کسری داریم
اورعی معتقد است: «نخستین اولویت اقتصادی دولت چهاردهم باید باید مسئله کسری بودجه باشد. در بودجه سال جاری، هشتصد همت کسری داریم و به هیج عنوان نباید روش قبلی را در پیش بگیریم؛ یعنی دیگر نباید به خلق پول روی بیاوریم.»
او ادامه داد: «دولت باید دو کار را پیش از هرچیزی انجام دهد. علی‌رغم این‌که بودجه امسال مشخص شده اما دولت باید یک متمم برای آن آماده کند و تمام هزینه‌هایی که قابل کاهش و یا حذف است را از مخارجش پاک کند. ردیف‌های بودجه‌ی زیادی داریم که باید همه‌ی آن‌ها را خط زد و دولت باید شجاعانه اعلام کند که پول ندارد و خرج غیرضروری نمی‌کند.»
استاد دانشگاه صنعتی شریف به لزوم ایجاد تغییر در سیاست‌های خارجه و شرایط بین‌المللی پرداخت و گفت: «دولت در بخش درآمدی (چه ارزی و چه ریالی) باید بتواند تغییراتی ایجاد کند. این تغییرات به معنی حل مشکلات در سیاست خارجه نیست. دولت باید سیاستی اتخاذ کند که غرب و سایر کشورها احساس کنند که دولت چهاردهم قصد مقابله ندارد و دست آشتی دراز کند. این باعث می‌شود حتی اگر ترامپ رییس جمهور شود، فشاری برای اعمال کامل تحریم‌ها نیاورد و ما بتوانیم چه نفت و چه سایر صادرات غیرنفتی را به‌راحتی صادر کنیم و پول آن‌ها را دریافت کنیم.»
مهم‌ترین درآمد داخلی کشور مالیات است. اورعی با اشاره به این مطلب اضافه کرد: «دولت باید درصد مالیات را ثابت نگه دارد و تلاش کند تا رشد اقتصادی ایجاد شود. یعنی درآمد کلی کشور (غیر از دولت) افزایش پیدا کند و کیک اقتصاد بزرگ‌تر شود. ایده‌آل این است که کشور کسری بودجه را به صفر برساند که نتیجه‌ی قطعی آن کاهش تورم است. در چنین شرایطی می‌توان امیدوار بود تورم نصف و به ۲۰درصد کاهش پیدا می‌کند.»
اورعی تاثیر تحریم‌ها در اقتصاد کشور را بی‌تاثیر ندانست اما ضعف اصلی اقتصادی کشور را ضعف مدیریتی بیان و اضافه کرد: «در هرکاری مدیریت حرف اول را می‌زند. در تمامی قوه‌ها چیزی که باعث این بی‌نظمی اقتصادی شده، مدیریت ضعیف است. این حرف درست است که تحریم‌ها در اقتصاد کشور خلل ایجاد کرده اما آن هم به مدیریت ناکارآمد در کشور برمی‌گردد. معتقدم علت‌العلل مشکلات اقتصادی کشور مدیریت است و سایر موارد معلول آن هستند.»
مسعود پزشکیان در سخنرانی خود در حرم امام (ره) حمایت‌های رهبری را یکی از دلایل بیرون آمدن نامش از صندوق دانست.
مطمئنا همه‌چیز در اختیار دولت نیست اما دولت می‌تواند با برخی ارتباطات خود کشور را به سمتی ببرد که بتواند با غرب وارد تعامل شود.»
از طرفی دیگر، پس از تایید صلاحیت نامزدهای ریاست‌جمهوری کمتر کسی فکر می‌کرد که مسعود پزشکیان بتواند پیروز این انتخابات شود. اورعی در این خصوص به مرور گفت: «در ابتدا کسی فکر نمی‌کرد مسعود پزشکیان رییس‌جمهور شود. من فکر می‌کنم نظام نیز به این نتیجه رسیده است که به طریق مناسبی به صحنه‌ی بین‌المللی برگردد. مطمئنا همه‌چیز در اختیار دولت نیست اما دولت می‌تواند با برخی ارتباطات خود کشور را به سمتی ببرد که بتواند با غرب وارد تعامل شود.»
رییس انجمن‌های انرژی ایران درخصوص ضعف‌های دولت سیزدهم گفت:«بزرگ‌ترین مشکل دولت سیزدهم بیشتر بودن مخارج از درآمد بود که منتهی به کسری بودجه و چاپ پول شد. در دولت سیزدهم ۵۹۰ همت پول چاپ شد. این دولت توان مقابله با هزینه‌های اضافی را نداشت و درآمدها نه ارزی و نه ریالی زیاد نشد و حاصل این‌ها تورمی است که اکنون شاهدش هستیم. از سویی دیگر بی‌انضباطی و ولنگاری مالی دولت سیزدهم یکی از اصلی‌ترین دلایل ناکارآمدی اقتصادی بود.»
اورعی در پایان افزود: «من به سال‌های آینده خوش‌بین هستم. به اعتقاد من دولت مسعود پزشکیان از حمایت نظام بیش از آن چیزی که فکر می‌کنیم برخوردار است. با حضور مسعود پزشکیان سرمایه‌ی اجتماعی دوباره شکل می‌گیرد چیزی که در دولت قبلی به فراموشی سپرده شده بود. کشور این ظرفیت را دارد که در چند سال به رشد اقتصادی برسد.»
نظرات بسته شده است.