سمانه نگاه/ نیما فریدمجتهدی
شرایط بارشی ایران و استان گیلان، مانند بسیاری از مناطق دنیا درگیر داستانِ جدایی‌ناپذیر نوسانات و ناهنجاری‌های بارشی است. البته امسال به‌گونه‌ای فرین، بخش‌های وسیعی از ایران و گیلان از ابتدای پاییز درگیر ناهنجاری‌های منفی بارشی هستند.
برای گیلان این کمبارشی به دو شکل مهم است. یکی این‌که عموما پاییز یکی از فصل‌های مهم پُربارش استان است هم برای جلگه و هم برای کوهستان. اهمیت بارش پاییزه گیلان را می‌توان در میزان سهم آن در میانگین بارش سالانه استان دید.
سهم پاییز از بارش فصلی استان گیلان 42 درصد است که نشان از نقش مهم آن در تأمین آب استان برای ذخایر زیزمینی، جریان رودخانه‌های داخلی و تأمین ذخایر آب‌بندان‌ها دارد
سهم پاییز از بارش فصلی استان گیلان 42 درصد است که نشان از نقش مهم آن در تأمین آب استان برای ذخایر زیرزمینی، جریان رودخانه‌های داخلی و تأمین ذخایر آب‌بندان‌ها و … دارد. علاوه براین، سهم بارش فصل پاییز در تامین برف مناطق کوهستانی اهمیت به‌سزایی دارد. فصل پاییز با توجه به بلند بودن طول مدت شب‌ها نسبت به زمستان به‌ویژه از بهمن به بعد، شرایط سردتر مناسب‌تری را برای ماندگاری برف دارد.
بنابراین برف‌های پاییزه در کوهستان‌ها از لحاظ ذخیره‌سازی منابع آب شیرین برای پایین دست در فصول گرم بسیار مهم هستند. امسال از معدود سال‌هایی بود که تا نیمه پاییز در ارتفاعات گیلان برف نبارید، مطالعه بیست‌ساله اولین روز برفی در ارتفاعات گیلان نشان می‌دهد که اولین برف استان معمولا در بازه زمانی 10 الی 20 مهر رخ می‌دهد، بیشتر در کوه سُماموس و البته در غرب استان درقله‌های مرتفع تالش به‌ویژه بَغروبَند.
این شرایط خشکی و کمبارشی در آبان چندبار دیگر در گیلان رخ داده است. به‌‌عنوانِ مثال، آبان خشک سال 1402، که در آن شاهد کاهشی قابل‌توجه بوده‌ایم. با این‌حال، آب وهوای گیلان نشان داده است که حداقل از لحاظ بارشی به احتمال زیاد شرایط این کاهش بارش در ماه‌های پیش‌رو، ممکن است تغییر کند و بارش‌ها در ماه‌های آینده جبران شود. هرچند نباید فراموش کرد که این رویه، با توجه به تمام پیش‌بینی‌ناپذیری که از تغییر آب و هوا با آن روبه‌رو هستیم اتفاق نیافتد.
با این آبان‌های خشک که در برخی مناطق گیلان بارش 70 تا 100درصد کاهش را نشان می‌دهد، بوی زمانه خوب، فعلا به مشام نمی‌رسد. گواه این داستان شرایط پوشش برف فعلی مناطق کوهستانی استان است
بااین‌حال، تمام این اتفاقات نشان می‌دهد تمامی اقداماتی که در مواجه با تغییر آب و هوا وجود دارد باید هرچه سریع‌تر به‌عنوان خط‌مشی عملی دولت، سازمان‌های مردم نهاد و مردم قرارگیرد. با این آبان‌های خشک که در برخی مناطق گیلان بارش 70 تا 100درصد کاهش را نشان می‌دهد، بوی زمانه خوب، فعلابه مشام نمی‌رسد. گواه این داستان شرایط پوشش برف فعلی مناطق کوهستانی استان است:
بررسی وضعیت آب‌وهوایی استان گیلان تا میانه پاییز 1404
از ابتدای سال زراعی جاری از اول مهرماه تا میانه پاییز، همچنان شرایط بارشی استان در فاز کاهشی است. امری که دیگر نه غریب و نه غیرعادی است. از ابتدای سال زراعی بارش پهنه‌ای استان نسبت به شرایط میانگین بلندمدت 52 درصد کاهش داشته است.
این یعنی بیش از نیمی از بارشی که براساس آمارهای بلندمدت انتظار می‌رفت طی این مدت ببارد، محقق نشده است. این کاهش در مناطق جلگه‌ای استان بالغ بر 44 درصد کاهش بوده است که به تفکیک، در مناطق جلگه مرکزی استان هم 44 درصد، در جلگه شرق برابر با 63 درصد، در مناطق کوهستانی 84 درصد و در جلگه غرب برابر با 41 درصد است.
از ابتدای سال زراعی جاری از اول مهرماه تا میانه پاییز، همچنان شرایط بارشی استان در فاز کاهشی است. امری که دیگر نه غریب و نه غیرعادی است. از ابتدای سال زراعی بارش پهنه‌ای استان نسبت به شرایط میانگین بلندمدت 52درصد کاهش داشته است
کاهش بارش در مناطق کوهستانی امسال نه‌تنها عددی قابلِ توجه است بلکه می‌توان گفت که امسال از معدود سال‌هایی است که قلل گیلان بدون لکه‌ای برف‌اند. طبق مطالعات انجام شده هرسال در میانه مهرماه حداقل در مرتفع‌ترین کوه گیلان، سُماموس، شاهد بارش برف بوده‌ایم. و این تلفیق کمبارشی در ایستگاه‌های کوهستانی و همچنین پایش تصاویر ماهواره‌ای در نبود پوشش برف، تلفیقی نگران‌کننده است.
آمارها نشان می‌دهد که شرایط آبان به‌تنهایی حتی بدتر است؛ با تأکید بر این نکته که براساس آمارهای بلندمدت، آبان پربارش‌ترین ماه جلگه گیلان است و این چندمین بار است که این پربارش‌ترین ماه استان دچار خشکی شدید شده است. طی آبان امسال در مجموع در پهنه استان، کاهش 78درصدی و در مناطق جلگه‌ای استان گیلان شاهد کاهش 78درصدی بارش هستیم. بیشترین کاهش بارش استان در مناطق کوهستانی رخ داده است.
در ماه آبان در جلگه مرکزی گیلان با کاهش 83درصدی بارش مواجه بوده است. در جلگه غربی کاهش بارش 65 درصد و جلگه شرقی 70 درصد بوده است، و در کوهستان‌های گیلان، کاهش بارش به عدد 93 درصد رسیده است
به تفکیک در ماه آبان در جلگه مرکزی گیلان با کاهش 83درصدی بارش مواجه بوده است. در جلگه غربی کاهش بارش 65 درصد و جلگه شرقی 70 درصد بوده است، و در کوهستان‌های گیلان، کاهش بارش به عدد 93 درصد رسیده است.
نگاهی به آمار ایستگاه فرودگاه رشت به‌عنوان ایستگاه شاخص جلگه مرکزی گیلان نشان می‌دهد براساس آمارهای بلندمدت، انتظار می‌رفت از ابتدای آبان این ایستگاه، 123 میلی‌متر بارش اتفاق بیفتد اما تنها مقدار ناچیز 23 میلی‌متر محقق شده است. این یعنی کمبود بارش بیش از 80 درصدی در این بازه زمانی.
