دامن اشکورات گیلان رنگین است و درختان فندق در شکوه این نگارستان سهمی به‌سزا دارند. گیلان قطب تولید فندق در ایران است و ۸۵ درصد فندق کشور در این خطه‌ی سبز تولید می‌شود. و اما با همه‌ی اهمیت باغات فندق، تولیدکنندگان این محصول ارزشمند سالهاست که چشم‌انتظار توجه بیشتر مسوولان هستند.
بی‌تردید تولید فندق در گردش چرخ معیشت اهالی اشکورات بسیار حائز اهمیت است، ولی افزایش کمیت وکیفیت تولید، جوانسازی باغات، برخورداری از تسهیلات مناسب و بهبود شرایط عرضه و فروش ازجمله مواردی است که در این میان نیازمند تمهیدات کارآمد است.
سالهاست که باغداران فندق از چالش‌هایی که با آن مواجه‌اند سخن می‌گویند با این وجود، متاسفانه از حجم این مشکلات کاسته نشده است.
جوانسازی باغات فندق نیازمند تسهیلات بانکی مناسب است و جهاد کشاورزی باید برنامه‌ی مدونی در رابطه با جوانسازی باغات داشته باشد.
معضلات باغات فندق
شرایط جویِ امسال، سبب کاهش محصول باغات فندق شده است.
«علی حسن‌زاده» یکی از باغداران اشکورات در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: امسال محصولمان خیلی کم است، البته باغات بالادست نسبت به پایین دست، دارای وضعیت بهتری هستند، ولی به هر حال محصول بالادست هم ازحد معمول کمتر است.
وی درشرح مشکلات موجود یادآور شد: باغات فندق باید بیمه بشوند اما متاسفانه تعرفه‌های بیمه بسیار بالاست و باغداران رغبت چندانی برای بیمه‌کردن باغاتشان ندارد. ازسوی دیگر مواردی هم که مشمول بیمه است، موضوعاتی چون کاهش محصول بر اثر سرما را پوشش نمی‌دهند و بیشتر متوجه سرمازدگی‌های خیلی شدید است که منجر به آسیب رسیدن به خود درخت شود.
لازم به ذکر است مهم‌تر از مبحث بیمه، موضوع تحقیقات و آموزش است. باید توجه داشت که فندق در مقاطعی از زمان سرما دوست است ولی در مواقعی که شدت سرما زیاد باشد، آسیب می‌بیند. ازاین رو انتظار می‌رود ایستگاه تحقیقات هم ارقام دیرگل و هم گرده‌افشان‌های پوششی به باغداران معرفی کند. چرا که فندق‌های بومی ما دارای یک نوع گرده‌افشانی هستند و ممکن است در زمانی که گرده‌افشان‌ها شروع به گرده‌افشانی می‌کنند، شرایط مناسبی برای دستیابی به نتیجه‌ی مطلوب وجود نداشته باشد؛ ولی اگر دو تا سه نوع گرده‌افشان از سوی ایستگاه تحقیقات فندق به باغداران معرفی شود، این مشکل برطرف و مشکل سرما پشت سر گذاشته می‌شود. همچنین بهره‌مند شدن از ارقام دیرگل باعث می‌شود تا میزان برداشت فندق تحت تاثیر سرما قرار نگیرد.
این باغدار با تاکید بر اهمیت افزایش تلاش ایستگاه تحقیقات فندق، افزود: ایستگاه تحقیقات فندق، سال ۸۶ از آستارا به رودسر منتقل شد اما فعالیت آن در طول این سالها نتایج ملموسی بر باغات نداشته است.
وی در بخشی ازاظهاراتش گفت: چندین سال پیش تسهیلات بانکی ناچیزی می‌دادند، ولی عملا رقمی نبود که باغدار رغبت استفاده از آن را داشته باشد یا بعبارتی جوابگوی مشکلاتش باشد. این در حالی است که جوانسازی باغات فندق نیازمند تسهیلات بانکی مناسب است و جهاد کشاورزی باید برنامه‌ی مدونی در رابطه با جوانسازی باغات داشته باشد. چرا که ازعمر باغات اشکور حدود هفتاد تا هشتاد سال می‌گذرد و نیاز است که این باغها جوان شوند.
گفتنی است که در بخش جوانسازی هم کمک‌های دولتی باید هم بصورت ارائه‌ی سوبسید لحاظ شود و هم این که تسهیلات ارزان‌قیمت در اختیار باغداران قرار گیرد. ازطرف دیگر موضوع نهاده‌های کشاورزی یکی از چالش‌هاست؛ متاسفانه نهاده‌ها دارای قیمت سرسام‌آوری هستند و بخش یارانه‌دارش هم متوجه باغات فندق نیست و به محصولاتی نظیر برنج اختصاص داده می‌شود. در واقع لازم است به باغداران در این بخش کمک شود و کود و سم، به ویژه کود با قیمت مناسب در اختیارشان قرار گیرد. باید توجه داشت که فندق از نظر بیماری‌ها چندان در خطر نیست، اما با این که مبحث تغذیه نیازمند کود است اکثر باغات بدون کود به کارشان ادامه می‌دهند و این قطعا در کیفیت محصول تاثیر منفی خواهد داشت.
امروزه فندق در صنایع تبدیلی، بیشتر بعنوان آجیل و خشکبار مورد استفاده قرار می‌گیرد اما این محصول در صنعت شکلات‌سازی، صنایع دارویی و روغن‌گیری هم دارای ارزش بسیار است که متاسفانه کمتر در این حوزه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد و اصلاح این موضوع نیازمند یک برنامه‌ریزی کلی ازسوی دولت است.
تاثیر صنایع تبدیلی
صنایع تبدیلی در چند سال اخیر مقداری مورد توجه قرار گرفته، ولی با وجود این که صنایع تبدیلی ارزش افزوده بالایی دارند، فندق را با همان قیمت پیشنهادی دلال‌ها از ما خریداری می‌کنند.
حسن‌زاده با بیان این موضوع تصریح کرد: انتظار می رود صنایع تبدیلی تا حدی سبب کوتاهی دست دلالان ازمحصول فندق شود. همچنین لازم به ذکر است که میزان محصول فندق آن قدر زیاد نیست که روی دست ما بماند، بنابراین می‌توان گفت؛ فعالیت صنایع تبدیلی در افزایش سود ما تاثیری ندارد. از این رو اگر در صدور مجوز برای صنایع تبدیلی، موضوع حمایت از باغداران مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند در فروش محصول با قیمت مناسب تاثیر داشته باشد.
وی در بخشی از سخنانش اظهار کرد: امروزه فندق در صنایع تبدیلی، بیشتر بعنوان آجیل و خشکبار مورد استفاده قرار می‌گیرد اما این محصول در صنعت شکلات‌سازی، صنایع دارویی و روغن‌گیری هم دارای ارزش بسیار است که متاسفانه کمتر در این حوزه‌ها مورد توجه قرار دارد و اصلاح این موضوع نیازمند یک برنامه‌ریزی کلی ازسوی دولت است.
در مورد صادرات هم باید گفت: اشکور منطقه‌ای کوهستانی است و بسیاری از کارهای فندق مکانیزه نیست و هزینه‌ها بالاست، بنابراین قیمتش افزایش می‌یابد. می‌دانیم در بحث صادرات رقابت بر سر قیمت خیلی تاثیرگذار است و چون در این بخش کاری انجام نشده مساله صادرات هم به نوعی رنگ باخته است. و تنها زمانی به دنبال انجام فعالیتی بدین منظور در حد مقادیر بسیار جزیی در حد چند تن شاید صادر شده باشد.
ضرورت وجود اتحادیه
این باغدار با بیان این که یک شرکت تعاونی داریم ولی کار خاصی از سمت آنها انجام نمی‌شود، تاکید کرد: وجود یک تشکیلات قوی نظیراتحادیه می‌تواند در کاهش مشکلات ما موثر باشد و مواردی چون خرید و فروش، تهیه نهاده‌ها و مسائل دیگر از طریق آن انجام شود.
وی افزود: در دو، سه سال اخیر قیمت فندق مقداری تغییر کرده و باغداران راغب به کار شده‌اند و گرنه در سالهای قبل که قیمت فندق پایین بود، بسیاری ازباغات رها شدند و از بین رفتند. در واقع وقتی گیلان ۸۵ درصد از فندق کشور را تولید می کند، نیازمند این است که مسوولان ارشد استانی و شهرستانی به این موضوع توجه خاص داشته باشند.
درست است که فندق محصولی راهبردی نظیر برنج و چای نیست اما ازوجهی می‌تواند راهبردی باشد چرا که اگر فندق را از اشکور بگیریم کسی در آن باقی نمی‌ماند، چون تنها محصول اشکور، فندق و مقداری گل گاوزبان و تا حدودی نیز دام است. باید توجه داشت که ۹۰ درصد درآمد مردم اشکور ازمحصول فندق است که اگر نباشد اشکور با وسعت زیادش متاسفانه خالی از سکنه می‌شود.
محمود هوشیارفرد: حدود دو دهه قبل، از یک درخت فندق بالغ بیش از ۴-۳برابر حال حاضرفندق برداشت می‌شد و اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، تا ۱۰ سال آینده، تقریبا اثری از محصول فندق در استان باقی نخواهد ماند.
عدم رضایت فندق‌کاران
بقای باغات فندق نیازمند آسیب‌شناسی معضلات موجود و توجه ویژه به تولید این محصول است.
«محمود هوشیارفرد» عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: فندق بهترین انتخاب برای باغداری در مناطق معتدل، مرطوب و حتی نیمه سردسیر با تابستان‌های نه خیلی گرم و زمستان‌های بدون یخبندان‌های طولانی محسوب می‌شود.
فندق یک خشکبار پرطرفدار و حتی صادراتی است که علاوه بر مزیت نسبی برای استان گیلان دارای مزیت اقتصادی برای ارزآوری غیر نفتی کشور است. بیش از ۸۰ درصد از فندق کشور در اشکورات گیلان تولید می‌شود.
گفتنی است که تولید داخلی از حمایتی برخوردار نیست و تنها مزیت فندق استان گیلان، تولید در سالهای پر‌بازده (سال آور) و کیفیتی است که به دلیل طبیعت منطقه وجود دارد. بر این اساس اعتقاد داریم باید از تولید کنندگان فندق در برابر مشکلات مختلف حمایت شود؛ زیرا بسیاری از فندق‌کاران خرده‌مالکهایی هستند که با فروش محصول باغ خود نمی‌توانند گاهاً از عهده‌ی هزینه‌های یک سال زندگی‌شان برآیند.
وی تاکید کرد: طی سالهای گذشته بسیاری از باغداران در مراقبت صحیح و تامین شرایط مناسب مانند آبیاری، گرده‌افشان مناسب، هرس، کوددهی فسفر و پتاس و … مشکلات و البته کم‌کاریهایی داشته‌اند. کاهش بارندگی‌ها و کم‌آبی‌ها، آبیاری عمده باغات فندق استان را که دیم هستند، دشوار و گاهی غیرممکن ساخته است.
اما مهمترین دلیل کاهش محصول فندق، قدیمی و مسن بودن باغها و خسارات مختلفی است که در سالهای اخیر بر اثر تغییر اقلیم به درختان فندق وارد شده است. این مساله، عموماً ناشی از تغییرات اقلیمی گسترده روی داده که البته با وجود تکرار این پدیده تاکنون هیچ چاره‌ای برای آن اندیشیده نشده و در عمل راهکاری برای مقابله با سرمازدگی باغات فندق لحاظ نشده است.
درختان فندق نسبت به سرمای دیررس بهاره (سرمازدگی)، گرمای زودرس زمستانه (گرمازدگی) و وقوع دماهای بسیار پایین در طی دوره‌ی گلدهی، بسیار حساس هستند. در فصول سرد که بایستی نیاز سرمایی درختان تامین شود، هوا بهاری می‌شود یا در اوایل بهار، ناگهان با سرمای شدید، تمام دسترنج یکساله‌ی فندق کاران نابود می‌شود. درختان فندق در بسیاری از باغها، ارتفاع زیادی پیدا کرده‌اند و تنه‌ها و پاجوشهای فراوانی دارند و به همین دلیل اقدامات کنترل آفات و بیماری‌ها، برداشت محصول و رسیدگی به درخت بسیار دشوار شده است.
از سوی دیگر هزینه‌های اعمال تیمارهای کودی و کنترل شیمیایی آفات و بیماریهای درختان فندق سر به فلک کشیده؛ قیمت سموم، کودهای حیوانی، شیمیایی و دستمزد کارگر در سالهای اخیر ۴تا ۵ برابرشده، در حالی که قیمت فندق بر خلاف آنچه گفته می‌شود برای باغدار نهایتاً ۲ برابر شده که همان هم به دلیل از بین رفتن محصول، عایدی چندانی برای فندق‌کاران ندارد. به عبارت دیگر، سودی که در برخی سالها باغداران از باغها دارند هزینهی معیشت سالانه‌ی آنها می‌شود و قابل توجه نیست.
این پژوهشگرگیلانی یادآور شد: با توجه به طولانی بودن دوره‌ی بهره‌‌‌برداری و درآمدزایی فندق برای مردم منطقه‌ی اشکورات گیلان که درآمد آنچنانی دیگری ندارند، هزینهی نگهداری این محصول بسیار بالاست و دلالان نیز در این میان جولان می‌دهند و از عوامل افت قیمت فندق در منطقه هستند. برخی باغداران نمی‌توانند کودهای شیمیایی گران‌قیمت را خریداری کنند و ترجیح آنها استفاده از کودهای حیوانی با قیمت بسیار پایین و حداکثر کوددهی اوره است.
همچنین، عدم نظارت کافی بر بازار کود و سم، عدم ساماندهی کارگران فصلی، نبود نظارت بر واحدهای فراوری فندق و عدم اطلاع‌رسانی و تبلیغات مناسبت در خصوص محصول فندق از جمله مشکلات در حوزه‌ی تولید این محصول است که نیازمند توجه مسوولان است. افزایش بی‌رویه‌ی قیمت نهاده‌ها، سموم و سایر هزینه‌های بخش کشاورزی چالش دیگری است که باغدار فندق را دچار سردرگمی کرده و هیچ‌گونه انگیزه‌ای برای تولیدکننده باقی نمانده است. واقعیت این است که حدود دو دهه قبل، از یک درخت فندق بالغ بیش از ۴-۳برابر حال حاضرفندق برداشت می‌شد و اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، تا ۱۰ سال آینده، تقریبا اثری از محصول فندق در استان باقی نخواهد ماند. کاهش منابع آبی، خشکسالی و کمبود آب و افزایش شدید دما در سالهای اخیر مشکل‌ساز شده است و بسیاری از باغداران برای تهیه آب مورد نیاز برای آبیاری با مشکل مواجه هستند.
خشکسالی و هجوم آفات چوبخوار در اثر تنش آب و ضعف باغات، خسارت‌های شدیدی به باغ‌های فندق گیلان وارد کرده و متاسفانه مدیران و کارشناسان و باغداران نسبت به این چالش مهم و آسیب‌پذیر توجه کافی ندارند. جمیع این مسائل باعث افت جدی تولید فندق و مرگ خاموش درختان فندق شده‌اند و برای بهبود وضعیت، حمایت از فندق کاران ضروری است.
خشکسالی و هجوم آفات چوبخوار در اثر تنش آب و ضعف باغات، خسارت‌های شدیدی به باغ‌های فندق گیلان وارد کرده و متاسفانه مدیران و کارشناسان و باغداران نسبت به این چالش مهم و آسیب‌پذیر توجه کافی ندارند.
راه‌کارها
هوشیارفرد با بیان اینکه در سالهای گذشته خسارت‌ها به باغداران بسیار زیاد بود و مشکلات بسیاری را ایجاد کرده، گفت: باید مشکلات و مسائلی که در مسیر تولید و فروش فندق به خصوص در سالهای اخیر قرار گرفته، شناسایی و برای رفع این مشکلات تلاش بیشتری انجام شود.
به‌عنوان مثال، موضوعاتی مانند قیمت‌گذاری محصولات فندق، تامین مالی تولید کنندگان به منظور جوانسازی باغات قدیمی و بیمه‌ی کشاورزی از جمله مشکلات پیش رو است. باید به فندق به عنوان یک کالای صادرات‌محور که کشورمان از توانمندی بالایی در آن برخوردار است نگاه کنیم و برای افزایش ارزآوری تلاش کنیم.
حمایت از فندق‌کاران در مناطقی که دچار خسارت خشکسالی و آفات شده‌اند باید انجام شود تا باغداران بتوانند حداقل باغ‌های فندق را سرپا نگه دارند. پرداخت تسهیلات بلندمدت، کم‌بهره و انتقال آب به مناطق فندق‌کاری با کارایی بیشتر و تشکیل ستاد فندق و اتحادیه قوی فندق کاران از جمله راهکارهایی است که می‌تواند مشکلات این حوزه و قشر زحمتکش فندق‌کاران را کاهش و منجر به خروج از شرایط فعلی شود.
فندق‌کاران باید به تفاهم و همکاری برسند، چراکه یک تشکل قوی می‌تواند نقش موثری در تصمیمات آنان داشته باشد. نوسانات قیمت محصول فندق در بازار از جمله مشکلاتی است که هرساله باغداران با آن درگیر هستند. متاسفانه بیشترین عواید خرید و فروش محصول فندق نصیب واسطه‌ها به ویژه واسطه‌های بومی می‌شود که با سرمایه‌ی دلالان غیر بومی دسترنج باغداران را خریداری می‌کنند و باغدار به عنوان تولیدکننده کمترین بهره نصیبش می‌شود.
کمبود مکان مناسب برای انبار کردن فندق از یک سو و کاهش نقدینگی باغداران، افزایش هزینه‌های تولید و برداشت محصول و مشخص نبودن آینده‌ی باغداری فندق بر مشکلات افزوده است. بنابراین برای حل مشکلات فندق اولین قدم را باید خود باغداران بردارند و محصولات خود را روی درخت نفروشند، چراکه این موضوع نخستین گام، برای ایجاد دلالی است. باید باغداران فندق احساس مسؤولیت اجتماعی داشته باشند تا بتوان با معرفی بیشتر و بهتر محصول فندق و حذف واسطه‌ها مشکلات این حوزه را حل کرد.
همچنین، راه‌اندازی زنجیره‌ی تولید و روی‌آوردن به سمت ایجاد ارزش افزوده‌ی محصول فندق، ایجاد صنایع بسته‌بندی، آشنایی عرضه‌کنندگان با علم مدیریت بازاریابی و آموزش باغدار در راستای تولید محصول با کیفیت، استقرار ایستگاه هواشناسی مجهز در منطقه و حمایت و تجهیز ایستگاه تحقیقات فندق شهرستان رودسر، به عنوان تنها ایستگاه تحقیقات فندق کشور، از جمله درخواست باغداران منطقه است.
استنباط کلی آن است که جهاد کشاورزی نمی‌تواند به‌تنهایی مشکلات فندق‌کاران را حل کند و نیازمند تعامل و همکاری بین دستگاه‌های اجرایی مختلف استان است. همچنین، انتظار می‌رود دولتمردان و مجلس‌نشینان اقدامات عاجلی را در زمینه‌ی حل مشکلات عدیده‌ی فندق‌کاران در اولویت کارشان قرار دهند.
نظرات بسته شده است.