«رشتی‌ها و انزلیچی‌ها شهرشان را ترک می‌کنند.» این جمله هشدار گونه استاندار گیلان در روزهای اخیر بار دیگر نگاهها را متوجه حیات تالاب انزلی کرده است .
«هادی حق شناس» در سخنانی هشدار داده که اگر تمهیدی برای نجات تالاب انزلی از رسوبات و فاضلاب اندیشیده نشود طی دو، سه سال آینده تیتر یک خبر در ایران و جهان خواهد بود.
«هادی حق‌شناس» تاکید کرد: «تالاب انزلی به مساحت ۲۰۰میلیون متر مربع از فاضلاب انسانی پُر می‌شود و مردم با وزش یک نسیم، آنچه که موجب شیوع سرطان می‌شود را استشمام خواهند کرد.»
تالاب انزلی گرفتار دستان قدرتمند مرگ است و متاسفانه متولیان امر هم در طی سالها به برگزاری جلسات و بر شمردن دردهای این پهنه‌ی آبی ارزشمند واقداماتی ناچیز بسنده کرده‌اند.
این در حالی است که آبخیزداری نامناسب در بالادست، کاهش ترازآب کاسپین، عدم رعایت حقابه‌ها، ورود انواع فاضلابها، هجوم سنبل آبی، حجم عظیم رسوبات، کمربندی انزلی، موج‌شکن جدید و همه‌ی بی‌توجهی‌ها و منفعت طلبی‌ها، بازوان زورمند اختاپوس کریهی هستند که بر پیکر نازک و زمردین تالاب انزلی چنبره زده و او را هر لحظه بیشتر از پیش به سمت مرگ سوق می‌دهد.
و اما این که کدام عامل در دردمندی تالاب موثرتر است و ازکدامین سو اوضاع و احوال تالاب را باید بهبود بخشید، موضوع بحث همه‌ی جلسات و گزارش‌ها و اخباری است که پیرامون تالاب انزلی شکل می‌گیرد و البته تدابیری نیز ارائه می‌شود، ولی چه وقت و چگونه زمان اقدام فرا می‌رسد، پرسشی است که همچنان باقی‌ست.
بدین ترتیب ما مانده‌ایم و مناظری اندوهناک از به شماره افتادن نفس‌های تالاب؛ تصاویری که در میان آه و دریغ دست به دست می‌شود. آنهایی که این روزها از فراز پل‌های انزلی می‌گذرند، اگر نگاهی به شریانهای آبی شهر بیافکنند، عمق رنجوری تالاب انزلی را با تک تک سلول‌های خویش احساس می‌کنند.
ما مانده‌ایم و مناظری اندوهناک از به شماره افتادن نفس‌های تالاب؛ تصاویری که در میان آه و دریغ دست به دست می‌شود. آنهایی که این روزها ازفراز پل‌های انزلی می‌گذرند، اگر نگاهی به شریانهای آبی شهر بیافکنند، عمق رنجوری تالاب انزلی را با تک تک سلول‌های خویش احساس می‌کنند
دهم دیماه به گزارش ایسنا، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان گیلان با اعلام تکرار لایروبی محدوده‌ی جنوبی پل غازیان گفته بود: شرایط کنونی تالاب انزلی از حیث انباشت رسوبات بالادستی و تهدید عمق ایمن پهنه‌ی آبی بندر، موجب تحمیل هزینه‌های سنگین لایروبی در سال‌های اخیر به اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان شده و در صورت عدم انجام اقدامات راهبردی از جمله آبخیزداری بالادست، جلوگیری از ورود فاضلاب، کنترل رشد گیاهان مهاجم و برقراری توازن هیدرولیکی آن، ضمن تشدید بحران‌های محیط زیستی کنونی تالاب، فعالیت‌های مرتبط با حمل و نقل و گردشگری دریایی نیز با صدمات جبران‌ناپذیری مواجه خواهد شد.
«حسین یونسی» اظهار کرد: متعاقب تشدید نرخ رسوب‌گذاری جریانات آبی وارده از تالاب به محدوده‌ی بندری، بخش قابل ملاحظه‌ای از محدوده‌ی جنوبی پل غازیان با کاهش شدید عمق مواجه شده است.
وی افزود: همسو با سیاست‌های سازمان بنادر و دریانوردی در خصوص توسعه‌ی اقتصاد دریامحور و امر گردشگری دریایی، عملیات تعمیقی محدوده‌ی یاد شده به مساحت ۶ هکتار با حجمی بالغ بر ۱۲۰ هزار متر مکعب در دستور کار اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان قرار گرفته است.
و البته باید توجه داشت که این مقام مسئول، مرداد ماه سال جاری هم اعلام کرده بودکه با توجه به روند کاهشی تغییرات تراز آب دریای خزر و اثرات مستقیم آن بر سطح آب تالاب و نرخ بالای رسوب‌گذاری جریانات آبی بالادست وارده به پهنه‌ی تالاب، پروژه‌ی حاضر نقش کوچکی در احیای تالاب ایفا خواهد کرد و نیازمندی‌های تالاب برای نجات از وضعیت کنونی مستلزم اقدامات متعدد و مستمری چون آبخیزداری در بالا دست، اجرای پروژه‌های لایروبی بزرگ‌تر، احیای تله‌ی رسوب‌گیر احداثی در گذشته و ممانعت از ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به تالاب با تخصیص اعتباراتی کلان است.
بهروزرسولی: اقداماتی که تا کنون با ادعای بهبود اوضاع تالاب انجام شده به‌دلیل نبود متولی مشخص و عدم مدیریت متمرکز برای نجات تالاب، غیر مفید و بعضا آسیب‌زا بوده و بیشتر جنبه‌ی نمایشی داشته است
تغییر اقلیم وآبخیزداری نامناسب
پس‌روی آب دریای کاسپین و بسیاری حجم رسوبات به‌عنوان دلایل عمده‌ی کم‌آبی تالاب و روگاها مطرح هستند و در این میان عده‌ای امید به انجام لایروبی در سطحی که شاهدش هستیم بسته‌اند.
«بهروزرسولی» عضوهیات مدیره‌ی انجمن طرفداران توسعه‌ی بندرانزلی درخصوص نمایان شدن بستر رودخانه در زیر پل به دلیل کاهش پیوسته سطح تراز دریاست به مرور اظهار کرد: نمایان شدن بستر رود خانه در زیر پل نه به‌دلیل افزایش غیر عادی رسوبات بلکه به سبب کاهش شدید و پیوسه‌ی سطح تراز دریاست که با ملاحظه‌ی روند این کاهش در ۱۰ سال گذشته این وضعیت کاملا قابل پیش‌بینی بود .
وی افزود: اقداماتی که تا کنون با ادعای بهبود اوضاع تالاب صورت گرفته بدلیل نداشتن متولی مشخص و عدم مدیریت متمرکز برای نجات تالاب، غیر مفید و بعضا آسیب‌زا بوده و بیشتر جنبه‌ی نمایشی داشته است.
این شهروند درباره‌ی لایروبی‌های انجام شده یادآور شد: این لایروبی‌ها که فقط در پهنه‌ی حوضچه‌ی بندر برای تامین عمق آبخور کشتی‌ها و تامین امکان پهلو گیری کشتی‌ها انجام می‌شود، مفید فایده بوده وگرنه هیچ نفعی در راستای نجات تالاب نداشته و حتی لایروبی‌هایی که در انتهای مسیر روگاها انجام گرفته، تنها توانسته با کمک به سرعت تخلیه‌ی آب تالاب، نقش زهکش را داشته باشد و به کاهش حجم ذخیره‌ی آب تالاب منجر شود که خود آسیبی مضاعف محسوب می‌شود.
رسولی در بخشی ازسخنانش تصریح کرد: بهترین و موثرترین اقدامی که می‌توان برای نجات تالاب انجام داد؛ در ابتدا تلاش برای شکل‌گیری مدیریت متمرکز با اختیارات ویژه از طرف دولت متناسب با اصل ۱۲۷ قانون اساسی است، زیرا اقدامات پراکنده و اغلب خنثی‌کننده‌ای که از طریق ارگان‌ها و نهادهای مختلف و در زمان‌های نامناسب اجرا می‌شود، چیزی جز هدردادن سرمایه‌ی ملی و از دست دادن زمان را در پی ندارد.
لازم به ذکر است؛ راهکاری که در شرایط بحرانی کنونی و پس از شکل‌گیری مدیریت متمرکز می‌تواند موضوع بحث و کارشناسی قرار گیرد و قبلا توسط «اسماعیل آلادینی» از کارشناسان حوزه‌ی آب و با پیش‌بینی کاهش تراز دریای کاسپین مطرح شده بود، قطع وابستگی سطح تالاب از سطح دریا بوده که با اجرای سد لاستیکی در دهانه‌ی ورودی روگاها به دریا قابل اجراست و در این صورت امکان کنترل سطح تالاب میسر خواهد شد.
البته در این میان آلودگی‌های ناشی از تخلیه‌ی فاضلاب‌های شهرهای رشت و انزلی و نیز شهرهای صنعتی بدون تصفیه‌خانه به داخل تالاب از معضلاتی است که مسقل از هر راهکاری می‌بایست عملی شود .
پانته‌آ گیاهچی: برای نجات تالاب باید اتاق فکری با رویکرد هم‌افزایی تشکیل شود و تدابیر اندیشیده شده به سرعت اجرا شود. متاسفانه ما تنها شاهد برگزاری جلسات هستیم، اما چه کسی باید اقدام کند؟
لایروبی، آری یا نه؟
میزان تاثیر لایروبی تالاب انزلی در نجات این پهنه‌ی آبی ارزشمند، سوالی است که این روزها اذهان بسیاری ازشهروندان انزلی را متوجه خویش ساخته است. عدم وجود تدبیر مناسب در مدیریت گل و لای حاصل از لایروبی‌ها و بازگشت رسوبات با هر سیلاب به آبراه‌ها پدیده‌ای است که از تاثیر لایروبی‌ها بیش از پیش می‌کاهد.
«پانته‌آ گیاهچی» زمین‌شناس در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: لایروبی در بهبود اوضاع تالاب می‌تواند موثر باشد اما لایروبی اصولی و نه آنچه که در انزلی انجام می‌شود.
بعنوان مثال درهلند نیز لایروبی انجام می‌شود اما این اقدام با مطالعه‌ی کافی، برررسی حجم رسوبات و تعیین استفاده‌ای که از رسوبات می‌توان داشت، انجام می‌شود. آنها پس ازانجام آزمایشات لازم، بخش مورد نظر را لایروبی کرده و از رسوبات جمع‌آوری شده استفاده می‌کنند، مثلا بلوک و آجر می‌سازند و به سطح اروپا صادر می‌کنند، نه این که رسوبات را دپو کنند تا با بروز سیلابها مجددا روانه‌ی مکان اولیه شود.
وی با بیان اینکه استفاده از رسوبات کار سختی نیست، یادآور شد: ژاپن هم دارای تالابهایی شبیه تالاب انزلی است. آنها نیز ازرسوبات جمع آوری شده، استفاده می‌کنند. در واقع کاربردی که ازرسوبات بعمل می‌آورند، پاسخگوی هزینه‌ی لایروبی است.
این دانش‌آموخته‌ی دکترای زمین‌شناسی با بیان اینکه در زمین‌شناسی روشی به نام « نانو بیوزمین » است که در کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار گرفته است. در این روش به کمک نانوذرات، موادی مانند آرسنیک، لیتیوم و تنگستنِ خاک را استحصال کرده و از آنها استفاده می‌کنند و از سوی دیگر خاک حاصلخیزی برای کشاورزی باقی می‌ماند.
وی تاکید کرد: مسئولان باید عزم جدی برای احیای تالاب داشته باشند و در این مسیر از خرد جمعی استفاده کنند. در مورد تالاب انزلی هم می‌توان رسوبات را جمع‌آوری و مورد استفاده قرار داد و یا این که انجام کار را به کشورهایی که می‌توانند واگذار کرد، چرا که شاید به سبب تحریم، امکانات لازم برای استحصال یا استفاده ازرسوبات وجود نداشته باشند.
لایروبی‌ها که فقط در پهنه‌ی حوضچه‌ی بندر برای تامین عمق آبخور کشتی‌ها و تامین امکان پهلو گیری کشتی‌ها انجام می‌شود، مفید فایده است وگرنه هیچ نفعی در راستای نجات تالاب نداشته
جلسات و دیگر هیچ
گیاهچی در بخشی از اظهاراتش گفت: برای نجات تالاب باید اتاق فکری با رویکرد هم‌افزایی تشکیل شود و تدابیر اندیشیده شده به سرعت اجرا شود. متاسفانه ما تنها شاهد برگزاری جلسات هستیم، اما چه کسی باید اقدام کند؟
چشم‌انداز مسئولان نباید محدود به دوره‌ی ۴ ساله‌ی کاری‌شان باشد و نباید این‌گونه باشد که آغاز بکار هر مسئول مقارن با نادیده گرفتن برنامه‌های قبلی و آغاز مجدد امور باشد. لازم به ذکر است در مورد تالاب جلسات زیادی گذاشته شده، اما راهکارها اجرایی نمی‌شود و ما می‌بینیم که در بالادست همچنان درختان قطع می‌شوند و در پایین‌دست نیز توسعه سد مانند است.
وی با یادآوری نقش موج شکن جدید در مشکلات تالاب، اظهار کرد: من و یکی ازهمکارانم درباره‌ی ماکتی که ازتوسعه‌ی اسکله گذاشته بودند با متولی وقت اداره بنادر و دریانوردی گیلان صحبت کردیم، اما تاثیری نداشت و اکنون می‌بینیم که تصاویر ماهواره‌ای خود گویای همه چیزاست.
گیاهچی بیان کرد: امروزه می‌گویند عقب‌رفتن آب دریا به خشک شدن تالاب می‌انجامد، اما اگر تنها کاهش تراز آب باعث این کار شود باید مثلا دویست یا صد سال دیگر انجام شود، در حالی که ما کاری کرده‌ایم که این سرعت خشک شدن به شدت افزایش یابد.
گذشته از این، امروزه علم آن قدر پیشرفت کرده که با وجود شرایط اقلیمی موجود هم می‌توانیم تالاب را حفظ کنیم.
چنانکه کشورهای دیگر هم تالاب‌های خود را حفظ می‌کنند. باید دید آنها چه می‌کنند و یه یاد داشته باشیم که زمانی برای آزمون و خطا نداریم.
