در حالی که موضوع مهاجرت میلیون‌ها ایرانی، همواره یکی از چالش‌های اساسی پیش روی کشور بوده، مجلس به دنبال طرحی است که زمینه مهاجرت معکوس بیش از ۸ میلیون مهاجر افغان، عراقی، یمنی و… را در کشور فراهم سازد؛ موضوعی که در عین انتقادات گسترده فعالان حوزه‌های مدنی با استقبال چهره‌ها و رسانه‌های اصولگرا مواجه شده است. اصولگرایانی که طی روزهای گذشته به استقبال این طرح رفتند و آن را در شمایل راهکار مقابله‌ای برای مواجهه با تلاش دشمنان برای جذب نخبگان ایرانی تفسیر کردند.
سرمدی واله، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس از جمله این نمایندگان اصولگراست که در جریان گفت‌وگو با جوان آنلاین می‌گوید: «دشمن درباره آمار مهاجران ایرانی بزرگنمایی می‌کند. هرچند که دشمن آمار مهاجران ایرانی را بیشتر از واقعیت جلوه می‌دهد، اما ما موظف هستیم که فضا را برای ماندن ایرانیان وطن‌دوست، اهل علم و تحقیق مهیا کنیم.» منتقدان این طرح اما در نقطه مقابل به شرایط نابسامان اقتصادی و راهبردی کشور اشاره می‌کنند و جذب بیش از ۵ میلیون افغانی را به صورت ناگهانی، اعطای تابعیت و پرداخت یارانه و… به آنها باعث ایجاد مشکلات عدیده در اقتصاد و جامعه ایرانی معرفی می‌کنند. در واقع طرح تشکیل سازمان ملی مهاجرت که برگرفته از طرح ساماندهی اتباع خارجی است در شرایطی در نوبت ورود به صحن مجلس قرار گرفته که کشور در بالاترین نقطه بحران امنیتی داخلی و منطقه‌ای است و حضور و اقامت قانونی و غیرقانونی بیش از ۸ میلیون تبعه افغان در کنار تمام آثار آشکار و پنهان هزینه‌های امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به جای می‌گذارد. هرچند نمایندگان مجلس یازدهم معتقدند که در بطن این ایده به دنبال ساماندهی مهاجران هستند، اما این طرح منتقدان جدی هم دارد که از مشکلات برآمده از آن اظهار نگرانی‌های جدی می‌کنند.
این دسته از تحلیلگران اشاره می‌کنند با توجه به وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان که روز به روز بر ترک اجباری اتباع این کشور به سوی کشورهای همسایه می‌افزاید، هر گونه سیاستگذاری و تصمیم نابهنگام می‌تواند بر بحران امنیتی ناشی از ورود و حضور بی‌قاعده و بی‌برنامه میلیون‌ها تبعه خارجی در کشور در تمامی حوزه‌های امنیت اقتصادی، امنیت غذایی، امنیت سیاسی، امنیت اجتماعی، امنیت فرهنگی، امنیت سلامت و زیست محیطی بیفزاید.
بر اساس اعلام علیرضا رجایی، عضو شورای عالی و رییس کمیسیون حقوقی و روابط بین‌الملل تشکل‌های شاهد و ایثارگر؛ در این شرایط نگران‌کننده اولین و مهم‌ترین مشکل تصویب طرح سازمان ملی اقامت در مجلس، تحمیل حداقل ۵ میلیون تبعه خارجی به جمعیت دایم کشور در ۳ سال آتی و افزایش موج مهاجرت‌های جدید (قانونی و غیرقانونی) به داخل کشور برای بهره‌گیری از خدمات اقامتی در ایران است. به عبارت دیگر در موقعیتی که کشور با پدیده روزافزون فرار مغزها و اندوخته‌های علمی و اقتصادی خود روبروست، مجلس به دنبال جبران کاستی‌های مربوط به سرمایه‌های انسانی توسط جمعیتی با حداقل‌های کیفیت آموزشی (بیش از ۸۵% از اتباع افغان بیسواد یا کم‌سوادند)، بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی است. جمعیتی که نه تنها سرمایه و ثروت نیستند بلکه هزینه‌های اولیه و ثانویه فراوانی را بر کشور تحمیل کرده و خواهند کرد. طرح تشکیل سازمان ملی اقامت، از جمله ضروریات حوزه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا در ساماندهی و هماهنگی ورود، اقامت، اشتغال و تحصیل اتباع خارجی با سایر حوزه‌های ملی در کشور است که ضرورت دارد فارغ از مواد مربوط به اعطای اقامت‌های پلکانی به آن پرداخته شود.
طرح چه می‌گوید؟
در مقدمه طرح پیش‌نویس طرح ساماندهی اتباع خارجی که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس تدوین شده، آمده است: طرح «ساماندهی اتباع خارجی» با تاکید بر جامعیت، روزآمدسازی، افزایش شفافیت و بازدارندگی و همچنین انسجام مدیریتی و کاهش تداخل و موازی‌کاری با هدف رفع مشکلات نهادهای ذی‌ربط و ذی‌نفعان و بهره‌گیری از فرصت‌های موجود در این عرصه با توجه به نیازهای کشور و در راستای منافع و امنیت ملی تدوین شده است. در ماده ۱ این طرح اصطلاحاتی چون مهاجر، پناهجو، پناهنده و آواره تعریف شده‌اند.
مثلا در تعریف پناهجو آمده است: «پناهجو: تبعه خارجی که به علل سیاسی، مذهبی، نژادی یا عضویت در گروه‌های خاص اجتماعی، از ترس جان و شکنجه خود و افراد خانواده‌اش که تحت تکفل او هستند، از جمهوری اسلامی ایران درخواست پناهندگی دارد و هنوز درخواستش مورد رسیدگی قرار نگرفته است.» در ماده ۵ این طرح تحت عنوان سازمان ملی مهاجرت آمده است: «۱- سازمان ملی مهاجرت دارای شخصیت حقوقی مستقل و به عنوان موسسه دولتی ذیل نهاد ریاست‌جمهوری و برای اجرای مصوبات شورای عالی مهاجرت به منظور هماهنگی و ایجاد مدیریت یکپارچه و واحد در سطح ملی برای راهبری، نظارت و ساماندهی امور اتباع خارجی تشکیل می‌شود.» در این پیش‌نویس امور اتباع خارجی اعم از «صدور تمامی مدارک اقامت، اشتغال و تابعیت و خروج از کشور با هماهنگی نهادهای مرتبط» بر عهده سازمان ملی مهاجرت گذاشته شده است. پیش‌نویس طرح تاسیس «سازمان ملی مهاجرت» در ۳۶ ماده تدوین شده است. در ماده ۳ این طرح تشکیل شورای عالی مهاجرت با حضور رییس‌جمهوری یا نماینده تام‌الاختیار او گنجانده شده و همچنین وزرای اطلاعات، کشور، اطلاعات، فرماندهان سپاه، نیروی انتظامی و… به منظور ساماندهی، برنامه‌ریزی، راهبری و سیاستگذاری در حوزه اتباع خارجی و همچنین مهاجرت به کشور در نظر گرفته شده تا امور مرتبط با مهاجرت را راهبری کنند. اعضای ناظر این شورا را نیز نمایندگان عضو کمیسیون شوراها و اجتماعی تشکیل می‌دهند.
استقبال رسانه‌های اصولگرا از طرح مهاجرت
در همین ارتباط ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس معتقد است: این طرح به دنبال ساماندهی مهاجران به کشور و اعطای اقامت با مدت زمان‌های مختلف به آنهاست. ایران جزو سه کشور اول جهان در پذیرش مهاجران کشورها به ویژه کشورهای همسایه است و از آنجایی که کشورهای همسایه ما عموما درگیر جنگ‌های داخلی هستند، ما باید ساماندهی لازم را در این زمینه داشته باشیم. ابوترابی خاطرنشان کرد: ما در حوزه تابعیت، قوانین مشخصی داریم اما در بحث اقامت، آخرین قانون مصوب در این باره، مربوط به سال ۱۳۱۰ است و پس از آن ما قانون و دستورالعمل شفاف و مشخصی در بحث اقامت به مهاجران نداشته‌ایم.
ما در طرح تاسیس سازمان ملی مهاجرت به دنبال آن هستیم تا مهاجران به کشور را با دادن اقامت ساماندهی کنیم، چون این اقدام مزایای بسیاری برای ما دارد. وقتی مهاجران ساماندهی شده و اقامت به آنها داده شود، امکان اخذ مالیات از آنها نیز وجود دارد؛ مضاف بر اینکه در این طرح، زمینه برای سرمایه‌گذاری مهاجران در کشور نیز فراهم شده است. ابوترابی خاطرنشان کرد: به خاطر نبود دستورالعمل مشخص برای دادن اقامت، به عنوان مثال و به طور خاص افاغنه در ایران کار می‌کنند، پول به دست می‌آورند اما آن را به ترکیه برده و در آنجا سرمایه‌گذاری و خرج می‌کنند و ما می‌توانیم با ساماندهی مهاجران، زمینه را برای استفاده از سرمایه این گروه فراهم کنیم.
محسن پیرهادی، نماینده مردم تهران نیز زمانی که با پرسشی در خصوص سرنوشت این طرح مواجه می‌شود، می‌گوید: «روی محتوای این طرح بحث شده و اکثریت مجلس با طرح سازمان ملی مهاجرت موافقت خواهند کرد.» در میان این موافقت‌ها و مخالفت‌ها اما بسیاری از تحلیلگران به این نکته کلیدی اشاره می‌کنند، ایران قبل از تلاش برای جذب مهاجر از سایر کشورها باید تلاش کند، زمینه باقی ماندن استعدادهای فراوان خود را فراهم سازد تا استعدادهای کشورمان به دلیل اجرایی طرح‌هایی چون طرح صیانت، طرح تشکل‌ها، گزینش‌های متعدد برای استخدام‌ها و… راهی سایر کشورها نشوند. تنها ۱.۵ میلیون ایرانی برای مهاجرت راهی امریکا شده‌اند و این اعداد و ارقام در سایر کشورهای اروپایی نیز بسیار بالاست.
بر اساس اعلام علیرضارجائی، عضو شورای عالی ورییس کمیسیون حقوقی و روابط بین الملل تشکل های شاهد و ایثارگر؛ در این شرایط نگران کننده اولین و مهم‌ترین مشکل تصویب طرح سازمان ملی اقامت در مجلس ، تحمیل حداقل ۵ میلیون تبعه خارجی به جمعیت دایم کشور در ۳ سال آتی و افزایش موج مهاجرت‌های جدید (قانونی و غیر قانونی ) به داخل کشور برای بهره گیری از خدمات اقامتی در ایران است
میان این موافقت‌ها و مخالفت‌ها اما بسیاری از تحلیلگران به این نکته کلیدی اشاره می‌کنند، ایران قبل از تلاش برای جذب مهاجر از سایر کشورها باید تلاش کند، زمینه باقی ماندن استعدادهای فراوان خود را فراهم سازد تا استعدادهای کشورمان به دلیل اجرایی طرح هایی چون طرح صیانت، طرح تشکل ها، گزینش های متعدد برای استخدام ها و…راهی سایر کشورها نشوند.تنها ۱.۵ میلیون ایرانی برای مهاجرت راهی امریکا شده اند و این اعداد و ارقام در سایر کشورهای اروپایی نیز بسیار بالاست.
