حکمرانی دیجیتال؛ جهان را برای ساکنان آن آسانتر می کند؟

در سال های اخیر، همانقدر که این جهان به تغییرات اقلیمی، نازک شدن لایه ازون، خشکسالی، پاندامی کرونا و بحران غذایی تهدید شده است، به همان حد نیز، چشم انداز وسیعی از ظهور فناوری ها و تحولات دیجیتالی پیش روی ما گذاشته که غفلت و نادیده گرفتن آن زیانبارتر از تهدیدات بالقوه و بالفعلی است که جهان را در تنگنا گذاشته است. چشم بر هم زدنی، دریچه های جهانی را خواهیم دید که با پلتفرم ها باز و بسته می شوند و آنچنان متصل به هم که کمتر رازی در قلمروهای خصوصی باقی بماند.

عصری که فناوری دیگر توانمند ساز نیست، بلکه این سال ها، همه چیز این جهان شده است! در این دوره دسترسی به فناوری از یک حوزه جغرافیایی یا یک طبقه اجتماعی خاص فراتر رفته و به جزء جدایی ناپذیر زندگی تبدیل شده است.

کتاب “ناخدایی دیجیتال” اثر مهدی شامی زنجانی، فراز نبیی و شادی ایراندوست از آن دست کتاب هایی است که انتشارات آریانا قلم با مجاهدت ویژه ای با شبیه سازی و مقایسه گام به گام تحولات فناوری های جهانی بومی کشور کوشش داشته اثر منحصر به فردی تولید کند. اثر یگانه ای که کم و بیش طی سال های گذشته کمتر پژوهشگری چنین مقایسه شبیه سازی شده ای صورت داده است.

نویسندگان کتاب “ناخدایی دیجیتال” معتقدند که سازمان ها، سال ها فناوری اطلاعات را صرفا موجودیتی پشتیبان می دیدند. بدین صورت که ابتدا استراتژی های کلان سازمان مشخص می شد و سپس در خصوص نحوه ارزش آفرینی فناوری اطلاعات و چگونگی کمک آن به پیاده سازی استراتژی ها تصمیم گیری می شد.

از دید نویسندگان کتاب، بزرگترین دغدغه این حوزه هم راستاسازی استراتژی های فناوری اطلاعات با استراتژی کسب و کار سازمان بود. اما با گذشت زمان به مرور، سازمان ها متوجه شدند که نقش فناوری اطلاعات بسیار فراتر از پشتیبان یا توانمندساز صرف است و امروز به جایی رسیده ایم که فناوری های دیجیتال خود هسته کسب و کارند و با محوریت آن هاست که منطقه ارزش آفرینی تعریف می شود.

کتاب ناخدایی دیجیتال بر این چارچوب بنا شده که سوخت و ساز کسب و کارهای جهان را در چهار بلوک سازنده تعریف نماید: «مدل های کسب و کار دیجیتال» که در آن منطق ارزش آفرینی سازمان بازآفرینی می شود، «تجربه دیجیتال» مشتریان که نحوه تعامل با مشتریان را به صورت بنیادین تغییر می دهد. «فرایندهای دیجیتال» که دلالت بر تحول فرایندها دارد، و «محیط کار دیجیتال» که کارکنانی ساخته و پرداخته برای تحول آفرینی در اختیارتان قرار می دهد.

از دید نویسندگان کتاب ناخدایی دیجیتال، «اقتصاد اشتراکی در برگیرنده طیف وسیعی از مفاهیم است و بر پایه آن، اشکال مختلف ایجاد ارزش میسر می شود. مالکیت مشترک، خلق مشترک، تامین مالی جمعی، جمع سپاری، خرید جمعی و مصرف مشترک همگی زیر چتر اقتصاد اشتراکی معرفی شده است؛

در میان این چهار رکن کتاب، چندین مفهوم در این کتاب بیشتر جلب نظر می کند. یکی از آن موارد، پدیده اقتصاد اشتراکی که با وجود تنگناها و دشواری های جهان کنونی، شاید بسیاری از کسب و کارها نتوانند همچون دهه های گذشته، گشاده دستانه به چرخه کسب وکار خود ادامه دهند.

چارچوب های اقتصاد اشتراکی به این فهم نزدیک شده که منابع و مقدورات ذینفعان یک زنجیره اقتصادی را در کنار هم قرار داده تا با هزینه های بهینه تری به تولید درآمد بپردازد.

از دید نویسندگان کتاب ناخدایی دیجیتال، «اقتصاد اشتراکی در برگیرنده طیف وسیعی از مفاهیم است و بر پایه آن، اشکال مختلف ایجاد ارزش میسر می شود. مالکیت مشترک، خلق مشترک، تامین مالی جمعی، جمع سپاری، خرید جمعی و مصرف مشترک همگی زیر چتر اقتصاد اشتراکی معرفی شده است؛ صرفه جویی در هزینه ها، تبدیل دارایی های بلااستفاده به منبع درآمد، کاهش آلاینده های محیطی، و دسترسی افراد به کالاهایی که توان خرید آنها را ندارند یا قصد استفاده کوتاه مدت از آنها را دارند.»

نویسندگان کتاب، برای این منظور، شرکت اینوسنتیو innocentive  را شاهد مثالی برای اقتصاد اشتراکی یا جمع سپاری آورده اند. شرکتی که در زمینه جمع سپاری چالش های سازمانی شهرت دارد. این شرکت سازمان ها را به منابع متنوع نوآوری متصل می کند و این امکان را فراهم می آورد تا سازمان ها مسائل و چالش های خود را مطرح کنند و افراد به ارائه ایده های نوآورانه برای حل این مسائل و چالش ها بپردازند. اینوسنتیو مسائل کلان سازمانی را به خرده چالش هایی تقسیم می کند و سپس، با مطرح کردن چالش ها و یافتن راه حل برای هر یک و جمع بندی آن ها، مسئله اصلی سازمان را حل می کند. درواقع، این شرکت حلقه اتصال مطرح کنندگان چالش و حل کنندگان آن است.

این کتاب در تشریح عملکرد اینوسنتیو می گوید «شما در مقام مدیر رستوران زنجیره ای، قبل از اینکه در شهر هدف خود شعبه جدیدی تاسیس کنید، می توانید چالش های خود را در آن شهر، از جمله سلایق بومی و مکان یابی شعبه جدید، با کمترین هزینه جمع سپاری کنید و پاسخ های خود را از عموم افراد آن شهر بگیرید. نکته مورد توجه آنکه، در حال حاضر بیش از ۳۸۰ هزار کاربر در بیش از ۲۰۰ کشور جهان در اینوسنتیو عضوند و آماده پاسخگویی به چالش ها در حوزه های مختلف از علوم مهندسی و بیوشیمی گرفته تا کسب و کار و کشاورزی اند. مجموعه های بزرگی همچون ناسا هم با اینوسنتیو همکاری و چالش های خود را جمع سپاری می کنند.

نمونه دیگر از این اقتصاد اشتراکی، ابتکاری است که دو تن از شهروندان امریکایی بنام جو و برایان  در سال های آغاز قرن بیست و یک  در کنفرانس معروف طراحی در سانفرانسیسکو زده اند. آن ها به این باور رسیده اند که می توانند برای بسیاری از میهمانان خارجی از سایر شهرها وکشورها مکان های موقت روزانه یا شبانه فراهم کنند که آن ها بتوانند با هزینه کمتری اقامت نمایند. این ایده، کمتر از یک دهه، به جذب هزاران میهمان از سراسر جهان منتهی شد و به تاسیس و سپس رونق شرکتی بنام ایر بی ان بی منجر شد.

سایت ایر بی ان بی در حال حاضر  بیش از ۴ میلیون محل اقامت در سراسر جهان پیشنهاد می شود که این میزان از مجموع اتاق های ۵ هتل بزرگ زنجیره دنیا بیشتر است. از سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون، ایر بی ان بی میزبان ۲۰۰ میلیون مسافر بوده است و با درآمدی نزدیک به ۲.۵ میلیارد دلار در سال به یکی از بزرگترین کسب و کارهای دیجیتال جهان تبدیل شده است.

آن ها برای میلیون ها مسافر و گردشگر مکان های موقتی آماده می کنند که افراد در نیمه های روز یا شب نیز بتوانند به صورت پاره وقت از این امکان استفاده کنند. معادله ای که آشکارا با فراوانی بیشتر مشتریان و هزینه کمتر به یک سازوکار جدیدی در کسب و کار منتهی می شود.

خوب است که بدانیم که اکنون ایر بی ان بی با فعالیت در بیش از ۱۹۰ کشور با نزدیک به ۳ هزار کارمند به بزرگترین مجموعه جایابی موقت در دنیا تبدیل شده است. در سایت ایر بی ان بی در حال حاضر  بیش از ۴ میلیون محل اقامت در سراسر جهان پیشنهاد می شود که این میزان از مجموع اتاق های ۵ هتل بزرگ زنجیره دنیا بیشتر است. از سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون، ایر بی ان بی میزبان ۲۰۰ میلیون مسافر بوده است و با درآمدی نزدیک به ۲.۵ میلیارد دلار در سال به یکی از بزرگترین کسب و کارهای دیجیتال جهان تبدیل شده است. در حال حاضر در هر لحظه و در هر نقطه از جهان می توانید فضای استراحت، اتاق، خانه درختی، قلعه یا حتی جزیره شخصی خود را از طریق ایربی ان بی به اشتراک بگذارید و هم زمان در نقطه ای دیگر از جهان محلی دلخواه را، از خانه درختی در گرجستان تا کشتی پهلوگرفته در اسپانیا برای اقامت خود انتخاب کنید. با همین ابتکار و ایده خلاقانه، ایر بی ان بی توانسته است، با بهره گیری از مدل کسب و کار پلتفرمی و اقتصاد اشتراکی، صنعت هتلداری و گردشگری را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و با جابه جایی مرزهای صنعت و تحول ساختار آن، به یکی از بزرگترین فعالان این حوزه در دنیا تبدیل شود.

اگر کارمند شرکت اینترنتی پوشاک زاپوس در لاس وگاس شوید و در پایان هفته از فعالیتتان به این نتیجه برسید که این شغل مناسبتان نیست و تصمیم بگیرید شرکت را ترک کنید، ۲ هزار دلار پاداش از این شرکت دریافت خواهید کرد! چرا که این شرکت به افرادی نیاز دارد تا عمیقا به شغل و سازمان خود علاقمند باشند.

کتاب ناخدایی دیجیتال پر است از نمونه های موفقی در جهان که با ایده های مبتکرانه به کسب و کارهای مختلفی روی آورده اند و اساسا نظام کسب و کار کلاسیک را به چالش کشیده اند. البته این تنها به محیط کار یا مدل کسب و کار محدود نمی شود بلکه اساسا رویکردها به نیروی انسانی و الگوریتم متفاوت محاسبه خروجی پرسنل نیز تسری یافته است.

در یک مورد، نویسندگان کتاب از شرکت خرده فروشی پوشاک زاپوس نمونه آورده اند. شرکت اینترنتی که برای گلچین کردن نیروهای کارآمد دست به ابتکار جالبی زده است. می گوید اگر کارمند شرکت اینترنتی پوشاک زاپوس در لاس وگاس شوید و در پایان هفته از فعالیتتان به این نتیجه برسید که این شغل مناسبتان نیست و تصمیم بگیرید شرکت را ترک کنید، ۲ هزار دلار پاداش از این شرکت دریافت خواهید کرد! چرا که این شرکت به افرادی نیاز دارد تا عمیقا به شغل و سازمان خود علاقمند باشند. زاپوس برای نهادینه کردن این فرهنگ منحصر به فرد ۱۰ ارزش کلیدی را با عنوان ارزش های اصلی خانواده زاپوس در سایتش منتشر کرده است که از آن جمله می توان به پذیرش تغییر، کمی عجیب و غریب بودن، ماجراجویی، خلاقیت، یادگیری، اشتیاق و فروتنی اشاره کرد.

شاید همین رویه ها باعث شده است که شرکتی همچون گوگل تا این حد متفاوت عمل کند. گوگل که شرکتی فعال در حوزه هایتک است و آخرین فناوری ها را در دسترس کارکنان خود قرار داده است. علاوه بر این، تمامی دستگاهها و فناوری هایی را که در آینده قصد عرضه آنها را به بازار دارد در محیط کار ارائه می کند تا کارکنان او از آنها استفاده کنند و نظرشان را مطرح کنند.

این رویکرد، علاوه بر اینکه گوگل فرصت می دهد محصولاتش را به صورت پایلوت بین تعداد محدودی از متخصصان حوزه فناوری آزمایش کند، این احساس را نیز در کارکنان ایجاد می کند که آنها هم نقشی در ارائه محصولات جدید شرکت دارند. علاوه بر این، دسترسی کارکنان گوگل به فناوری هایی که هنوز هیچ فرد دیگری در دنیا و خارج از گوگل امکان استفاده از آنها را ندارد به آنها احساس زندگی کردن در آینده را می دهد.

از دید نویسندگان این کتاب، گوگل علاوه بر ارائه ابزارهای فناورانه در دفاتر کار خود برای “انعطاف پذیری زمان کاری” کارمندانش ابزارهای متصل به اینترنت و دارای امکان برقراری ارتباط دوطرفه با مراحل کار را در اختیارشان قرار داده است تا هر زمان که بخواهند، از خانه یا هر جایی که مدنظرشان بود، بتوانند وظایفشان را انجام دهند.

اما تحول محیط کار در گوگل محدود به بهره گیری از فناوری ها و ابزارهای نوین نیست. غذای سالم، متنوع و رایگان در تمامی ساعت های روز، خشکشویی، پزشکان حاضر در شرکت، باشگاه، مربی، و امکانات تناسب اندام همگی بخشی از شریط ویژه گوگل برای کارکنانش است. اگر کارمند گوگل باشید، در هر ساعت از زمان کاری تان این امکان را خواهید داشت که به سالن های ورزشی یا فضای پیاده روی و گلف اطراف ساختمان اداری بروید و لحظاتی را فارغ از استرس های کاری سپری کنید.

کتاب ناخدایی دیجیتال، از منظر نویسندگان آن، به روابط فناوری های نوین همچون اینترنت اشیاء، بلاکچین، واقعیت مجازی و افزوده، هوش مصنوعی، رایانش ابری، تحلیل داده و داده کاوی و به تعبیر آشکارتر به حکمرانی دیجیتال در جهان معاصر پرداخته است و تحولات جهان آینده را از دریچه تکنولوژی های ارتباطی دنبال می کند. 

در گوگل همه افراد با تمامی سلیقه ها در نظر گرفته شده اند. شاید شما بیلیارد، بولینگ و گلف دوست نداشته باشید و در مقابل از علاقمندان به ورزش صخره نوردی باشید، گوگل برای شما هم امکانات مناسبی فراهم کرده است تا برای صخره نوردی نیز از دفتر کارتان بیرون نروید! حتی برای آن دسته از کارکنانی که طرفدار بازی های کامیپوتری اند، امکاناتی فراهم شده است تا بتوانند درزمان استراحت به اتاق بازی برود و ساعت هایی را به تفریح و بازی های مورد علقه شان بپردازند.

کتاب ناخدایی دیجیتال، از منظر نویسندگان آن، به روابط فناوری های نوین همچون اینترنت اشیاء، بلاکچین، واقعیت مجازی و افزوده، هوش مصنوعی، رایانش ابری، تحلیل داده و داده کاوی و به تعبیر آشکارتر به حکمرانی دیجیتال در جهان معاصر پرداخته است و تحولات جهان آینده را از دریچه تکنولوژی های ارتباطی دنبال می کند.  اما از دید مخاطبان  آن،  بیش از آنکه نگاهش معطوف به فناوری های نوین باشد دغدغه آینده جهان، فرصت ها و تهدید های آن را مطمح نظر قرار داده است.