بی توجهی به صنعت چای به خصوص در ۲۰ سال اخیر، اوضاع را برای تولید و عرضه این محصول استراتژیک کشور و گیلان به شدت نامناسب کرده است. آمارها نشان می‌دهد؛ سطح زیرکشت باغات چای استان کاهش محسوسی داشته است و از ۳۶ هزار هکتار به حدود ۱۵ هزار هکتار رسیده است. این در حالی است که چای خشک تولید شده ۱۴۰۳ خریداری در بازار ندارد و به صورت انبوه در انبارها دپو شده است. تکرار ماجرای چای سنواتی، موضوعی است که برخی از صاحبنظران در مورد آن هشدار داده‌اند.
پدیده چای سنواتی چگونه کلید خورد؟
چای سنواتی، از اواخر دهه ۶۰ در اذهان مردم به خصوص چایکاران شمال کشور ثبت شد. واقعه‌ای که بازار چای ایرانی را دچار تلاطم‌های زیادی کرد و احتمالا با ادامه دپو شدن چای خشک تولیدی سال ۱۴۰۳ در انبارها، مجددا آن خاطره تلخ که سلامت مصرف‌کنندگان را نیز شدیدا به خطر می‌اندازد تکرار شود.
در سال ۱۳۶۹ در دوره‌ای که «محمود صابر همیشگی» رییس هیأت مدیره و مدیرعاملی سازمان چای را بر عهده داشت، سازمان چای ۶۹ هزار تن چای وارد کرد و دقیقا از همین سال بود که پدیده چای سنواتی در تاریخ کشت و صنعت چای کلید خورد. در اینجا برای فهم بهتر و بیشتر مسأله بهتر است تاریخچه‌ای کوتاه از قضیه چای سنواتی که قسمت اعظم آن غیرقابل مصرف انسانی بود شرح داده شود.
رییس اتاق بازرگانی گیلان: طبق آمار، بیش از ۷ هزار تن چای خشک از سال گذشته در انبارها باقی مانده و ۲۶ هزار تن تولید امسال هم به آن اضافه شده است. به همین علت در حال حاضر بیش از ۶۵ درصد چای خشک تولید شده سال ۱۴۰۳ خریدار ندارد.
از سال ۶۹ تا سال ۱۳۷۸ همزمان با افزایش سالانه چای مازاد بر مصرف داخل ( چای وارداتی سازمان چای + چای وارداتی قاچاق + چای تولید داخل ) ۱۳۰ هزار تن چای مصرف نشده در انبارها انباشته شد.
در دهه ۷۰ صنعت چای کشور که کل مصرف کشور حدود ۹۰ هزار تن بود، سالانه بطور متوسط ۶۳ هزارتن چای خشک تولید کرد. با این همه هر ساله به طور متوسط ۱۸ هزار تن چای در انبارها رسوب داشت. تا سال ۱۳۷۸ در زمان مدیریت محمد علی نجفی استاندار وقت گیلان که از سال ۸۰- ۱۳۷۶ این مقام را بر عهده داشت؛ نزدیک به ۱۴۰ هزار تن چای سنواتی در انبارها موجود بود.
فارغ از موضوع چای سنواتی که در صورت ادامه‌دار شدن اوضاع کنونی مجددا در کشور تکرار خواهد شد باید گفت؛ وضع و اجرای برخی از قوانین ارزی به گونه‌ای است که برای واردات چای به مانند مشوق عمل می‌کند و در حالی که کشاورز خارجی از این یارانه بهره‌مند می‌شود، کشاورز چایکار ایرانی مجبور است تولید برگ سبز چای را با ارز آزاد انجام دهد.
ویلاسازی، تغییر کاربری، از بین رفتن باغات و رهاسازی اراضی از دیگر چالش‌هایی است که صنعت چای ایرانی با آن درگیر بوده و روز به روز معیشت چیزی در حدود ۵۲ هزار خانوار گیلانی در خطر جدی قرار می‌گیرد.
۳۳ هزار تن چای خشک در انبارها دپو شده است
«قاسم رضائیان» رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان، در همین خصوص با تاکید بر اینکه زمان واردات چای خارجی نامناسب و بر ضد محصول داخلی است گفت: واردات چای خشک مورد نیاز بازار همه ساله درست در زمان عرضه چای ایرانی انجام می‌شود. البته کاهش ۳۹ درصدی واردات چای در نیمه نخست امسال برای تولیدکنندگان ایرانی می‌تواند نوید‌بخش باشد.
رضائیان بیشترین میزان واردات چای خشک را از هند معادل ۱۸ هزار تن ذکر کرد و افزود: ۴۸ درصد کل واردات چای به ایران از هندوستان تأمین می‌شود. البته در خلال سال ۱۴۰۱ چیزی در حدود ۱۰۹ هزار تن چای خشک وارد ایران شد که بازار داخلی را با بحران بزرگی مواجه کرد.
وی صنعت چای را نیازمند مدیریت در بخش عرضه و تقاضا دانست و گفت: طبق آمارهای موجود بیش از ۷ هزار تن چای خشک از سال گذشته در انبارها باقی مانده و ۲۶ هزار تن تولید امسال هم به آن اضافه شده است. به همین علت در حال حاضر بیش از ۶۵ درصد چای خشک تولید شده سال ۱۴۰۳ خریدار ندارد.
مدیراجرایی سندیکای چای: : کارخانجات چای سال گذشته هیچ بهره‌ای از تولید و فروش چای خشک داخلی نبردند و اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، سال آینده بسیاری از آنها نه تمایلی برای بازگشایی کارخانه دارند و نه اصلا توانی در آنها برای این کار باقی مانده است.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی یکی از دلایل مهم ناترازی در بازار چای و عدم همخوانی عرضه و تقاضا را تخمین نادرست سرانه مصرف چای در کشور ذکر می‌کنند و معتقدند؛ الگوی مصرف نوشیدنی در کشور تغییر پیدا کرده به نحوی که جامعه به خصوص طیف جوانان به مصرف قهوه، قهوه فوری و انواع دمنوش ها و غیره روی آورده‌اند.
رقبای ویتنامی، هندی و سریلانکایی چای ایرانی
«حبیب جهانساز» رییس سازمان چای در مورد دپوی چای خشک در انبارها به مرور گفت: سالانه چیزی نزدیک به ۳۰ هزار تن چای خشک در کشور تولید می‌شود که به طور میانگین معمولا برای ۱۰ تا ۱۲ هزار تن آن خریدار داخلی وجود ندارد. با توجه به اینکه در خارج کشور متقاضی برای چای ایرانی وجود دارد نیاز است بسترها برای صادرات بیشتر چای فراهم شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر صادرات چای ایرانی جریان دارد افزود: در ۸ ماهه امسال حدود ۸ هزار و ۵۰۰ تن چای خشک ایرانی صادر شده و تا پایان سال این عدد افزایش پیدا می‌کند.
رییس سازمان جهانساز ضمن اشاره به افزایش هزینه‌های تولید در بخش تهیه کود، دستمزد کارگران و اصلاح باغات عنوان کرد: این امر در کنار هزینه‌های انرژی به خصوص در بخش گاز و برق، روی قیمت تمام شده محصول تولیدی کارخانجات چایسازی هم اثر مستقیم گذاشته و هزینه‌های آنها را به شکل تصاعدی افزایش داده است.
جهانساز رییس سازمان چای می‌گوید: یکسری عوامل در کنار تغییر نرخ ارز باعث شده قدرت رقابت چای ایرانی در بازارهای جهانی به نسبت یکی دو سال اخیر کاهش پیدا کند.
جهانساز ادامه داد: در بازار جهانی، چای ویتنام همواره رقیبی برای چای ایرانی بوده است. از طرفی چای تولیدی دو کشور هند و سریلانکا هم رقیبی جدی برای چای ایرانی محسوب می‌شوند. در این کشورها برخلاف ایران، هزینه‌های تولید تقریبا ثابت باقی مانده و حمایت‌های بیشتری هم برای صادرات محصول، از تولیدکننده به عمل می‌آید.
چای ایرانی قدرت رقابت ندارد
وی با تاکید بر اینکه مجموعه عوامل یاد شده در کنار تغییر نرخ ارز باعث شده است قدرت رقابت چای ایرانی در بازارهای جهانی در یکی دو سال اخیر به نسبت سال‌های گذشته کمی کاهش پیدا کند اضافه کرد: آمارها نشان می‌دهد واردات چای خشک خارجی کاهش پیدا کرده است و قرار است این عدد تا ۴۰ و ۴۵ هزار تن محدود شود. وی به این نکته هم اشاره داشت که سال گذشته رقم واردات چای خشک خارجی چیزی در محدوده ۳۲ هزار تن بوده است.
جهانساز گفت: بخشی از این واردات منوط به خرید چای داخلی شده است. یعنی واردکننده مورد نظر باید ابتدا چای خشک ایرانی خرید کند، تا به همان اندازه مجوز ثبت سفارش واردات بگیرد. در همین راستا تاکنون حدود ۱۲ هزار تن چای داخلی خریداری شده و تاکنون مجوز ثبت سفارش ۲ هزار تن هم صادر شده است.
وی معتقد است: همه این اقدامات در راستای واردات برنامه‌ریزی شده چای خارجی اجرایی شده است که باعث شده کارخانجات چایسازی ما تا حد زیادی از بحران نجات پیدا کنند.
پرداخت ۸۴ درصد از مطالبات چایکاران شمال
کشاورزان چایکار از روند پرداخت مطالبات‌شان بابت تحویل برگ سبز چای به کارخانجات رضایت ندارند. این نارضایتی سال‌هاست که وجود داشته و تصور می‌شود با این سیاست‌ها، قرار نیست تغییر آنچنانی در آن رخ بدهد.
جهانساز در مورد روند پرداخت مطالبات چایکاران آماری ارائه کرد و افزود: تاکنون بخش عمده‌ای از قدرالسهم ۲۵ درصدی دولت به چایکاران پرداخت شده و تنها مبلغ کمی از آن باقیمانده است که تدریجا پرداخت می‌شود. کارخانجات هم که پرداخت ۷۵ درصد از بهای خرید تضمینی برگ سبز چای را بر عهده دارند، تاکنون نزدیک ۸۰ درصد قدرالسهم خود را پرداخت کرده‌اند. بنابراین میانگین پرداختی کل مطالبات به چایکاران گیلان و مازندران بابت تحویل برگ سبز به حدود ۸۴ درصد رسیده است.
تمام بخش‌های صنعت چای از تولید گرفته تا خرید تضمینی، پرداخت مطالبات، فرآوری چای خشک و بازرگانی آن نقص‌های فراوانی دارند. برخی از تحلیلگران به خصوص متخصصان حوزه چای معتقدند بسیاری از اقدامات و سیاست‌گذاری‌های کلان در بخش چای با اعمال قدرت مافیا تهیه و تدارک دیده می‌شود تا صنعت چای ایرانی نابود و مسیر برای واردات هر چه بیشتر چای خارجی مهیاتر شود.
فروش ۱۸ هزار تن چای زیرقیمت بازار
«محمد صادق حسنی» مدیر اجرایی سندیکا چای کارخانجات شمال، در مورد آمارهای اعلامی رییس اتاق بازرگانی مبنی بر دپوی ۶۵ درصد چای خشک در انبارها توضیحاتی به مرور داد و گفت: آماری که مدنظر رییس اتاق بازرگانی گیلان بود مربوط به وضعیت موجودی چای خشک تولیدی در شش ماه اول امسال بود. موجودی چای خشک دپو شده در دی ماه کاهش پیدا کرده است. در حال حاضر میزان چای خشک به فروش نرفته ما در انبارهای گیلان تقریبا به عدد زیر ۱۰ هزار تن رسیده است.
وی با بیان اینکه حدود ۱۸ هزار تن چای خشک با قیمت بسیار نازل و زیرقیمت تمام شده توسط کارخانجات به فروش رفته است ادامه داد: وضعیت امسال صنعت چای فاجعه بارتر از سال گذشته بود. پیش‌بینی می‌شود اگر با همین روند پیش برویم در سال آینده وضعیت برای صنعت چای به سبب سیاست‌های غلط سخت‌تر خواهد شد.
مدیر اجرایی سندیکا چای کارخانجات شمال، معتقد است: در خلال تصمیم‌گیری‌های مربوط به صنعت چای به خصوص در بحث قیمت‌گذاری و بازرگانی، ذینفعان مورد توجه قرار نمی‌گیرند و بدون نظر آنان تصمیمات کلان اخذ می‌شوند. این در حالی است که ذینفعان واقعی کشاورزان چایکار و مدیران کارخانجات هستند.
حسنی ضمن اشاره به سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی در خصوص صنعت چای عنوان کرد: این وزارتخانه ثبت سفارش واردات چای را به تولید و خرید داخلی وصل کرده است. در حالی که این سیاست در سال ۱۴۰۲ و در سال ۱۴۰۳ راهگشا نبود و باعث شده قیمت چای ایرانی کاهش پیدا کند. در نتیجه کارخانجات مجبور شدند قسمت اعظم چای تولیدی خود را زیر قیمت تمام شده بفروشند.
به گفته وی: کارخانجات چای سال گذشته هیچ بهره‌ای از تولید و فروش چای خشک داخلی نبردند و اگر امسال هم وضعیت به همین منوال پیش برود، سال آینده بسیاری از آنها نه تمایلی برای بازگشایی کارخانه دارند و نه اصلا توانی در آنها برای این کار باقی مانده است. در چنین شرایطی کشاورزان چایکار هم بلاتکلیف خواهند شد.
توان رقابت نداریم
یکی از کارخانه‌داران گیلانی که نخواست نامش فاش شود نیز در همین زمینه به مرور گفت: قسمت اعظم چای خشکی که امسال تولید کرده‌ایم در انبارها دپو شده و بنا بر اجبار تنها به خرده‌فروشی دل خوش کرده‌ایم. همین حالا در انبارهای مختلف سراسر استان چای‌هایی متعلق به چندین سال پیش موجود است که سرنوشت آنها مشخص نمی‌شود و مسئولان مربوطه هم پیگیری موضوع نیستند.
این تولیدکننده از تبلیغ گسترده چای خارجی در تلویزیون انتقاد کرد و افزود: واضح است تولیدکنندگان چای داخلی هرگز نمی‌توانند با شرکت‌هایی که وام‌های کلان می‌گیرند و تبلیغات گران قیمت به تلویزیون سراسری و دیگر رسانه‌ها می‌دهند رقابت کنند و سرنوشت‌شان ورشکستگی است.
این کارخانه‌دار همچنین پیش‌بینی کرد: سال سختی برای کشاورزان و کارخانه‌داران چای در پیش است و مشکل فروش چای خشک گسترده‌تر خواهد شد.
محبی، مدیرعامل اتحادیه چایکاران می‌گوید: در کشور همسایه یعنی ترکیه، حق گمرک واردات چای ۱۵۰ درصد است در حالیکه در کشور ما برای وارد کنندگان پرداخت حق گمرکی از ۲۰ درصد به ۵ درصد کاهش پیدا کرده است.
حق گمرک واردات چای در ترکیه ۱۵۰ درصد در ایران ۵ درصد!
«فرشید محبی» مدیرعامل اتحادیه چایکاران، چندی پیش گفته بود؛ در کشور همسایه یعنی ترکیه، حق گمرک واردات چای ۱۵۰ درصد است در حالیکه در کشور ما برای وارد کنندگان پرداخت حق گمرکی از ۲۰ درصد به ۵ درصد کاهش پیدا کرده است!! وی همچنین خواستار ورود نمایندگان گیلان در مجلس به بحران صنعت چای کشور شد. خواسته‌ای که تاکنون عملی نشده است.
نابودی ۲۰ هزار هکتار باغ چای
۹۰ درصد باغات چای در گیلان و ۱۰ درصد آن در غرب مازندران و شهرستان‌های رامسر و تنکابن تا مرز چالوس و نوشهر وجود دارد. آمارها نشان می‌دهد در چهار دهه اخیر بیش از ۲۰ هزار هکتار از باغ‌های چای نابود یا تغییر کاربری داده شده و با این روند برای ۱۵ هزار هکتار باقیمانده نیز چشم‌انداز روشنی وجود ندارد.
مجموعه توضیحات مدیرانی که در حوزه صنعت چای و بازرگانی آن دخیل هستند، نشان می‌دهد صنعت چای یا ورشکسته شده یا در مرز یک فروپاشی و ورشکستگی کامل قرار دارد. با این حال تصمیمات و سیاست‌گذاری‌ها در بخش واردات چای خارجی، تعرفه‌گذاری، هدایت ذائقه‌ها به سمت محصول داخلی، نظام عرضه و تقاضا، اختصاص ارز دولتی و خرید تضمینی برگ سبز چای با قیمت‌های نازل، سمت و سوی مشخصی ندارد و به مانند سیاست‌های یک بام و دو هوا، در اکثر موارد به ضرر تولیدکننده ایرانی تمام می‌شود.
نظرات بسته شده است.