روستاهای گیلان زلال هستند و دلنشین. مناظر بدیع، مهربانی شعف انگیز روستاییان زحمتکش و آیین و آدابشان جلوهای ناب از زندگیست که ماورای دغدغه ها و سرشلوغی های دنیای خسته شهرنشین ها نفس میکشد.
چشم انداز لاله های تالابی در روستای آبکنار انزلی، منظری زیبا از تالاب بین المللی این شهر است. درختان، مه و آسمانِ ارده، یادآور تابلوهای نقاشی هستند. روستای فوشه در همسایگی قلعه رودخان فومن، حکایت شگفت همسایگی جنگل، کوهپایه، باغات چای و آواز رود است. ییلاقات ماسال گستره ای زمردین است که به ابرها پیوند خورده اند و هزاران نقش شورانگیز دیگر که بر پیکر نازنین روستاهای گیلان نشسته و آدمی را به تماشا می خواند.
البته باید گفت، طبیعت زیبا تنها گنجینه روستاهای گیلان نیست و برخی از مناطق روستایی این خطه سبز مامن تاریخ است. شاه نشین قلعه در نزدیکی روستای گورج، از دوره اسماعیلیان نشان دارد و پل و کاروانسرای قدیمی روستای بلوردکان و حدود ۳۰ گورستان باستانی در املش نگاه گردشگران علاقمند به تاریخ و آثار کهن را به تماشا می خواند. روستای تاریخی انبوه با تاریخ ۳۵۰۰ ساله سکونت انسان در آن، نمونه ای دیگر از جاذبه های گردشگری شهرستان رودبار محسوب می شود که در کنار طبیعت زیبا بر دامنش پل خشتی انبوه و محوطه تاریخی قلعه چیما رودنگ میدرخشد. و همچنین آثار بسیار دیگری در روستاهای این سرزمین، چشم اندازی از تاریخ را هویدا می سازد.
رحیم یعقوب زاده: اجرای طرحهایی چون روستای بدون بیکار، بومگردی و روستاهای پایلوت صنایع دستی کشور در سالهای اخیر قدمهایی است که برداشته شده اما هنوز هم راه به جایی نبرده است.
سالی که در پیش است
سازمان جهانی گردشگری عنوان «گردشگری روستایی و توسعه پایدار» را برای سال ۲۰۲۰ برگزیده و این میتواند بهانه ای برای ورود جدی گیلان به عرصه گردشگری روستایی باشد. در روزگاری که تغییر کاربری اراضی، شالیزارها و باغات را از پهنه حاصل خیز استان محو میکند و رویای زندگی شهری در خیال روستانشینان قد می کشد و جوانان، روستاها را به دنبال اشتغال ترک می گویند، جلب مشارکت روستاییان در حوزه گردشگری بسیارحائز اهمیت است. روستاهای گیلان گنجینه ارزشمندی از انواع جاذبه های گردشگری هستند که میتواند نگاه علاقمندان را به خود بخواند. تنوع طبیعت و اقلیم در روستاهای گیلان، حضور اقوام با گویشها و آداب و رسوم متعدد، آثار تاریخی، محصولات کشاورزی و باغی گوناگون، انواع خوراک و صنایع دستی و مهربانی و فرهنگ مهمانپذیر روستانشینان گیلان ظرفیت بارز این خطه است که تا کنون متاسفانه آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. اجرای طرحهایی چون روستای بدون بیکار، بومگردی و روستاهای پایلوت صنایع دستی کشور در سالهای اخیر قدمهایی است که برداشته شده اما هنوز هم راه به جایی نبرده است. رئیس مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران در گفت و گو با مرور اظهار می کند: گردشگری روستایی دهها سال است که در دنیا به صورت جدی مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته، چرا که روستاها دارای ظرفیتهایی هستند که هنوز تا حدودی ناشناخته مانده است.
«رحیم یعقوب زاده» می افزاید: ما با مهاجرت روستاییان به شهرها بنا بر دلایلی چون کمبود زمین، شغل و درآمد، مواجه هستیم. در واقع خیلی از روستاییان به ویژه جوانان ترجیح می دهند در روستاها زندگی نکنند. اما واقعیت این است که با برنامه ریزی درست و سرمایه گذاری مناسب می توان به جذب گردشگر و بهبود معیشت روستاییان پرداخت.
وی با تصریح بر اهمیت حفظ بافت سنتی روستاها می گوید: گردشگرانی هستند که ترجیح می دهند به جای حضور در مناطق شلوغ و شهری که آن هم نوعی از گردشگری است، راهی مناطق روستایی با بافت سنتی و آب و هوای تمیز و محیطی آرام شوند.
مدرس دانشگاه علم و فرهنگ یادآور می شود: هزاران هزار روستا در کشورما اگر به خوبی مرمت و بافت سنتی شان حفظ شود، دارای چنین جاذبه ای هستند. شاید بتوان گفت بیش از ۴۰۰ روستا در گیلان دارای ظرفیت گردشگری است؛ روستاهایی که در مناطق جنگلی، نیمه کوهستانی و نزدیک به دریا واقع شده اند. این موقعیت ممتاز در کجا چنین فراهم است؟
گردشگری روستایی و توسعه پایدار
بی تردید ما به دنبال توسعه پایدار و بهبود اقتصاد روستانشینان در عرصه گردشگری هستیم و این نیازمند برنامه ریزی و مدیریت مطلوب است.
یعقوب زاده این را می گوید و ادامه می دهد: حمایت از روستاییان به منظور فراهم آوردن بستر مناسب برای حضور گردشگران از طریق ارائه تسهیلات مناسب برای مرمت خانه ها ممکن میشود. زمانی که درآمد روستاییان در این حوزه افزایش یابد، شاهد ایجاد اشتغال و ترمیم و رونق اقتصاد خانواده های روستایی و شکوفایی وضعیت اقتصادی آن مناطق خواهیم بود. در واقع اگر برنامه ریزی و مدیریت صحیح اعمال شود، پس از مدتی روستاییان به این موضوع علاقمند می شوند تا خانه ها و باغات خویش را به گونه ای مهیا سازند که بتوانند میزبان گردشگران باشند. اگر برنامه ریزی صحیح برای بهره برداری از این ظرفیت رخ دهد، همراه با افزایش درآمد و به وجود آمدن فرصتهای شغلی، حفظ و احیای بافت روستایی را نیز در پی خواهد داشت. اما اگر مدیریت مناسب وجود نداشته باشد، ممکن است آسیبهایی را برای این مناطق به دنبال داشته باشد. بنابراین از سویی حمایت کافی از روستاییان باید وجود داشته باشد و از سوی دیگر باید این موضوع به گونه ای مدیریت شود که ظرفیت تحمل روستاها رعایت بشود. چرا که اگر سفر بیش از اندازه به این مناطق داشته باشیم هم باعث افزایش اقامتگاه ها و آلودگی محیط زیست و هم موجب گرانی زمین میشود که به تدریج ساخت خانه های چند طبقه و حفظ نشدن بافت روستا را در پی دارد.
یعقوب زاده تصریح میکند: صدها روستا در گیلان دارای ظرفیت گردشگری هستند و می طلبد تا اداره کل میراث فرهنگی استان و سایر دستگاههای مرتبط و بانکها با مشارکت هم برنامه ریزی کنند و از تجارب کشورهای موفق و نواحی مرکزی ایران که در این زمینه فعال بوده اند، بهره مند شوند. باید توجه داشت آنچه که برای گردشگران در این مناطق جاذبه محسوب میشود، بافت سنتی روستاهاست که باید درحفظشان کوشید و مراقب بود که پس از اشباع به سمت فرم مصنوع پیش نرود.
چالشهای موجود
روستانشینان برای ورود به عرصه گردشگری نیازمند حمایت مطلوب و اصولی هستند. یک فعال عرصه بومگردی گیلان در گفت و گو با مرور مبحث چالش های اقتصادی را طرح و اظهار میکند: پرداخت وامهایی با کار مزد پایین از جمله سیاستهایی ست که متولیان امر برای رفع مشکلات در نظر میگیرند.
کاوه مظفری: متاسفانه تصور رایج حتی در میان مسئولان این است که افزایش تعداد گردشگران نشان از توسعه دارد، در حالی که این ضد توسعه است. چرا که روستاهای ما دارای ظرفیت و منابع محدودی هستند و ورود جمعیت زیاد و خارج از ظرفیت، موجب صدمه به اهالی، نارضایتی گردشگران و آسیبهای محیط زیستی میشود. به همین دلیل است که مبحث گردشگری روستایی باید با برنامه ریزی مناسب ترویج شود و به جای کمیت بر کیفیت کارمتمرکز باشیم
اما عملا این اتفاق رخ نمیدهد، زیرا سیستمی که به روستاییان تسهیلات میپردازد به جای این که متناسب با شرایط روستاییان باشد، بر اساس زندگی شهر نشینی طراحی شده و بروکراسی حاکم برآن برای روستاییان، پر رفت و آمد، هزینه بر و فرساینده است. آنها در این مسیر ناامید میشوند و نمیتوانند بروکراسی موجود را پشت سر بگذارند. در حالی که بخشی از این مراحل بی دلیل است و با حذف بخشی از آن میتوان به انجام کار سرعت بخشید.
«کاوه مظفری» یادآور میشود: نحوه ی پرداخت این تسهیلات مبتنی بر ارائه وثیقه هایی است که تهیه آن در توان خانواده های روستایی نیست. مثلا سند تک برگ زمین شش دانگ یا فیش حقوقی یک کارمند بعنوان وثیقه خواسته می شود که تامین آن برای روستایی به راحتی ممکن نیست؛ در حالی که هم اکنون در دنیا به ارائه تسهیلات بدون وثیقه به روستاییان توجه میشود. مسئولان نباید نگران باز پرداخت این تسهیلات باشند، زیرا سابقه روستانشینان نشان داده که اعتماد اجتماعی بالاتری میتوان به آنها نسبت به برخی افراد که وامهای کلان میگیرند، داشت. سیستم اعتبارات خردی که در بنگلادش راه افتاد و خیلی از کشورهای دیگر را فرا گرفت، نمونه ای از این گونه فعالیتهاست. در ایران هم وزارت جهاد کشاورزی در مقطعی این تجربه را داشت و از نظر بازگشت مبالغ وام مشکلی نبود. در واقع با این رویکرد میتوان وثیقه را برای روستاییان سبکتر در نظر گرفت.
سواد رسانه ای
وی میگوید: یک مشکل عمده دیگر که در حوزه گردشگری روستایی میتوان از آن یاد کرد، موضوع دسترسی روستانشینان به سواد رسانه ای لازم برای انجام این کار است. واقعیت این است که سازمان میراث فرهنگی با هزینه ای اندک میتواند دوره هایی را برای روستاییان به ویژه جوانان برگزار کند. متاسفانه تصور رایج حتی در میان مسئولان این است که افزایش تعداد گردشگران نشان از توسعه دارد، در حالی که این ضد توسعه است. چرا که روستاهای ما دارای ظرفیت و منابع محدودی هستند و ورود جمعیت زیاد و خارج از ظرفیت، موجب صدمه به اهالی، نارضایتی گردشگران و آسیبهای محیط زیستی میشود. به همین دلیل است که مبحث گردشگری روستایی باید با برنامه ریزی مناسب ترویج شود و به جای کمیت بر کیفیت کارمتمرکز باشیم.
مظفری بیان میکند: رشد مطلوب گردشگری روستایی در گرو افزایش سواد رسانه ای و دانش گردشگری مبتنی بر حفظ محیط زیست در اهالی روستا به ویژه جوانان است. از یاد نباید برد که برگزاری کارگاه های آموزشی برای فعالیت در فضای مجازی و ارائه اطلاعات کافی به گردشگران میتواند به معرفی جاذبه های گردشگری روستاها و افزایش کیفیت ارائه خدمات بیانجامد و پیآمدهای بسیار خوبی در عرصه توسعه گردشگری داشته باشد؛ اما متاسفانه در این حوزه ها فعالیت چندانی انجام نشده و تنها سایتهای واسطه ای به این امر میپردازند که از میان آنها هم فقط تعداد اندکی به صورت اصولی کار می کنند.
افزایش زیرساختهای گردشگری در روستاهای گیلان
اهمیت توسعه گردشگری در روستاهای گیلان بر کسی پوشیده نیست و انتظار میرود متولیان این امر در این عرصه بیش از پیش بکوشند. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در گفت وگو با مرور اظهار میکند: از میان حدود ۲۷۰ طرح در حال اجرا در حوزه تاسیسات گردشگری گیلان، بالغ بر۲۰۰ پروژه در روستاها به انجام میرسد که شامل هتل، هتل آپارتمان، مهمانپذیر، سفره خانه سنتی، بومگردی و مجتمع های اقامتی پذیرایی و … است که این امر باعث رونق گردشگری و اشتغال روستائیان میشود.
حمید رضا آذرپور یادآور میشود: سال گذشته حدود ۵۵ میلیون و ۱۸۸ هزار نفر به گیلان مسافرت کردند و از این میان حدود ۳۳ میلیون و ۱۱۳ هزار نفر به روستاها و ۲۲ میلیون و ۷۵ هزار نفر به شهرهای گیلان سفر داشته اند. در واقع میتوان گفت ۶۰ درصد مسافران از روستاها بازدید کرده اند و این به دلیل قرار گرفتن اکثر جاذبه های گردشگری استان در مناطق روستایی است.
حمید رضا آذرپور: سال گذشته حدود ۵۵ میلیون و ۱۸۸ هزار نفر به گیلان مسافرت کردند و از این میان حدود ۳۳ میلیون و ۱۱۳ هزار نفر به روستاها و ۲۲ میلیون و ۷۵ هزار نفر به شهرهای گیلان سفر داشتهاند. در واقع میتوان گفت ۶۰ درصد مسافران از روستاها بازدید کردهاند و این به دلیل قرار گرفتن اکثر جاذبههای گردشگری استان در مناطق روستایی است.
وی بیان میکند: کلیه طرحهای عمرانی که شامل پروژه های تامین روشنایی، آسفالت، آبرسانی و محوطه سازی فضاهای گردشگری به میزان مبلغ تقریبی ۲۰۰ میلیارد ریال بوده در روستاها انجام گرفته است.
تمهیدات
آذرپور در باره تمهیدات اندیشیده شده به منظور رفع مشکلات موجود در حوزه گردشگری روستایی میگوید: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با توجه به افزایش سالانه تعداد مسافران و گردشگران ورودی به استان و به منظور رونق کسب و کار روستایی و اجرایی کردن طرحهای بوم گردی، در حوزه صدور موافقت اصولی اولیه جهت اقامتگاههای بومگردی، تفاهم نامه ای درسطح استانی فی مابین معاونت عمرانی استانداری گیلان، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان و مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان در تاریخ ۹۶/۹/۳۰ امضا کرد و بر همین اساس و به منظور پیگیری و تسریع بخشیدن به روند رسیدگی به درخواستهای واصله، از تاریخ انعقاد تفاهمنامه تا کنون، سی و شش جلسه کمیته بومگردی استان برگزار شده و در طی این جلسات تعداد ۶۲۵ پرونده که دارای شاخصهای اقامتگاههای بومگردی از قبیل معماری بومی همساز با اقلیم، احداث سامانه دفع بهداشتی فاضلاب، استقرار خانوار روستایی در ساختمان یا خانه محوطه پیرامونی به منظور قرارگیری گردشگران در فضای زندگی روستایی و… مورد تایید ومنجر به صدور موافقت اصولی اولیه برای متقاضیان واجد شرایط شده است.
به گفته این مقام مسوول، همچنین در همین بازه زمانی تعداد ۱۰۲ واحد با میزان سرمایه گذاری ۴۰۷۵۸۲۰۰میلیون ریال و اشتغال ۳۵۹نفر، موفق به اخذ پروانه ساختمانی و صدور مجوز ایجاد و شروع عملیات ساخت شده اند. شایان ذکر است به منظور نظارت بر حسن اجرای الگوهای معماری بومی و تهیه و ارائه الگوهای سازگار با شرایط بومی و فرهنگی و اقلیمی استان، کمیته تخصصی معماری بومگردی استان متشکل از کارشناسان معماری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و کارشناسان معماری دفتر فنی استانداری، کارشناسان اداره کل بنیاد مسکن و همچنین نماینده گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی جلسات متعددی را برگزار کرده اند.
انتهای آمارهایی که این مقام مسوول می دهد چنین است: طی همین دوران تعداد ۳۲ واحد بومگردی در روستاها با میزان اشتغال ۱۴۳ نفر، موفق به اخذ مجوز بهره برداری شش ماهه از سوی معاونت گردشگری این اداره کل شده اند و هم اکنون در حال ارائه خدمات به بومگردان محترم هستند و پیشبینی میشود تا پایان سال ۹۸ به این تعداد دست کم ۴۰ واحد دیگر افزوده شود.
ضرورت تلاش برای دستیابی به گردشگری پایدار
واقعیت این است که افزایش زیر ساختهای گردشگری در روستاها بدون توجه به ساختار و توزیع مناسب این زیرساختها و همچنین آموزش در حوزه حفاظت از محیط زیست، بافت روستاها و منابع موجود برای دستیابی به گردشگری پایدارکافی نیست. امید می رود متولیان ذیربط با جلب مشارکت روستاییان علاقمند، کارشناسان خبره و سمن ها در مسیر ارتقاء صنعت گردشگری همراه با آموزش های لازم به منظور دستیابی به گردشگری پایدار در روستاها قدم بردارند.
