زنگزور؛ شاه راه مناقشه در قفقاز جنوبی و جایگاه حیاتی ایران در معادلات ژئوپلتیک؛
زنگزور کجاست؟
رضا بژکول، دانش آموخته ارشد علوم سیاسی/ منطقه زنگزور، ناحیه‌ای کوهستانی و استراتژیک در جنوب شرقی ارمنستان، عمدتا در استان سیونیک این کشور واقع شده و در همسایگی ایران، جمهوری آذربایجان و نخجوان قرار دارد.
این منطقه به‌دلیل موقعیت ژئوپلتیکی خاص خود، در سال‌های اخیر به یکی از کانون‌های اصلی تنش و رقابت‌های منطقه‌ای تبدیل شده است.
پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان تلاش دارد از طریق زنگزور، کریدوری زمینی و ریلی برای ارتباط مستقیم با منطقه نخجوان ایجاد کند؛ مسیری که با مقاومت ارمنستان و نگرانی‌های جدی ایران همراه شده است.
زنگزور برای ایران چه اهمیتی دارد؟
اهمیت زنگزور برای ایران را می‌توان در سه محور اساسی تحلیل کرد:
۱- موقعیت مرزی و جغرافیایی
زنگزور در مجاورت مرزهای شمال غربی ایران و تنها گذرگاه زمینی ایران به ارمنستان و گرجستان است.
هرگونه تغییر در وضعیت ژئوپلتیکی این منطقه می‌تواند ارتباط راهبردی ایران با قفقاز و فراتر از آن را به خطر بیندازد.
۲- ابعاد اقتصادی و ترانزیتی
ایران همواره تلاش کرده از طریق ارمنستان و گرجستان، دسترسی به بازارهای اوراسیا و اروپا را حفظ کند.
ایجاد کریدور زنگزور تحت کنترل ترکیه و آذربایجان، می‌تواند نقش ایران به‌عنوان مسیر ترانزیتی جایگزین را تضعیف کرده و مزیت ژئو‌اقتصادی تهران را کاهش دهد.
۳- ابعاد امنیتی و نفوذ منطقه‌ای
در صورت تحقق کامل کریدور تحت نظارت ترکیه و جمهوری آذربایجان، نفوذ نظامی و سیاسی آنکارا در قفقاز جنوبی افزایش می‌یابد.
این مسئله، به‌ویژه با حضور پررنگ اسرائیل در کنار جمهوری آذربایجان و سکوت تاکتیکی روسیه، تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی ایران به شمار می‌رود.
ترکیب بازیگران و چشم‌انداز خطرناک آینده
ترکیه با رویکرد نئو‌عثمانی، به‌دنبال افزایش نفوذ ژئوپلتیکی خود در آسیای مرکزی از طریق پیوند سرزمینی با جهان ترک است.
این سیاست با حمایت از آذربایجان در پروژه‌ی کریدور زنگزور دنبال می‌شود.
در این میان، اسرائیل نیز با حضور اطلاعاتی و نظامی در خاک آذربایجان و ایجاد تقابل غیرمستقیم با ایران، ابعاد تنش‌ها را افزایش داده است.
روسیه، که در گذشته نقش میانجی داشت، اکنون با درگیر بودن در جنگ اوکراین و کاهش نفوذ در قفقاز جنوبی، نقش سنتی خود را در این منطقه از دست داده و این فضا را برای ورود بیشتر بازیگران دیگر فراهم کرده است.
لزوم هوشیاری ایران در مواجهه با سناریوی زنگزور
با توجه به شرایط ژئوپلتیکی جدید، ایران باید با ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و حتی بازدارندگی نظامی، مانع شکل‌گیری دالان تحت سلطه ترکیه و آذربایجان شود.
از دست رفتن این مسیر به معنای حذف ایران از معادلات حیاتی ترانزیتی منطقه‌ای، و فراهم شدن زمینه برای افزایش نفوذ بازیگرانی است که بعضا در تعارض آشکار با منافع و امنیت ملی ایران ما قرار دارند.
ایستادگی در مقابل زیاده‌خواهی آذربایجان و ترکیه نقطه حیاتی برای ایران و حفظ موقعیت ژئوپلتیک خود جهت ترانزیت به منطقه و جهان است.
http://t.me/rezabejkoul88
زنگه زور نام یک منطقه میان آذربایجان و ارمنستان است که قسمت غربی در خاک ارمنستان و قسمت شرقی داخل خاک آذربایجان است. زنگه زور همچنین بخشی از جنوب منطقه تاریخی قره باغ نیز هست. منطقه در شمال ارس شامل استان سیونیک ارمنستان، زنگیلان، قوبادلی و جبرائیل آذربایجان. اهمیت آن کوتاه سازی مسیر تجاری شرق به غرب میان شرق، جنوب شرق و جنوب آسیا با اروپا است. این مسیر قاتل مسیر ابریشم به شمار می‌رود که ایران سه دهه نتوانست آن را فعال کند. این کریدور به صورت هوایی، ریلی و جاده‌ای اجرایی می‌شود و جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند در شرایط فعلی مانع آن شود. احتمال واگذاری محل گذر این کریدور به آذربایجان به صورت پرداخت غرامت جنگ قره باغ نیز محتمل است. تنش‌های سیاسی ایران با غرب و موضوع اینکه اگر کریدور از ایران بگذرد با وقوع تنش مسدود می‌شود عامل حذف ایران از هرگونه مسیر تجاری به شمار می‌رود.