دکتر«هادی حق‌شناس» استاندار گیلان اخیرا اعلام کرده است؛ راه حل عبور از ابرچالش مدیریت زباله و پسماند در استان، پیشبرد برنامه جامع تفکیک زباله از مبدا است. حتی خبر رسیده در این مورد دستورالعملی هم تنظیم و به همه شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و فرمانداری‌ها ابلاغ شده است. دست‌اندرکاران این برنامه جدید می‌گویند؛ قابلیت‌های اجرایی تفکیک زباله از مبدا در گیلان فراهم آمده و نقاط ضعفی که در برنامه‌های گذشته وجود داشته است هم برطرف شده است تا هر کدام از شهرهای استان بر مبنای آن عمل کنند و گزارشات خود در مورد اجرای برنامه تفکیک زباله از مبدأ را به صورت سه ماه یکبار ارائه دهند.
اینکه برنامه اشاره شده دقیقا چه بخش‌هایی دارد، تفاوت آن با سایر برنامه‌هایی که در گذشته اجرا شد و به سرانجام مشخصی نرسید در کجاست، قابلیت اجرایی آن در گیلان به چه صورتی است و قرار است به چه شکلی و با استفاده از چه زیرساخت‌هایی در استان عملیاتی شود موضوع گفت‌وگویی است که با شهرام توانا، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند انجام داده‌ایم که شرح آن در ادامه خواهد آمد.
-آقای توانا چرا اقدامات تفکیک زباله از مبدأ تاکنون آنطور که باید اثربخشی لازم را نداشته است؟ اشکال کار دقیقا در کجاست؟
در ابتدا لازم می‌دانم پیش از هر چیز، مقدمه‌ای در این باره داشته باشم. مقوله تفکیک زباله از مبدا در تمام برنامه‌های بلندمدت مدیریت پسماند گنجانده شده و هیچ کارشناس و منتقد و کلا هیچ فردی نیست که به این مقوله توجه نکند.
در تمام نقاط دنیا یک استراتژی وجود دارد تحت عنوان3Rکه کاهش زباله از مبدا به عنوان یکی از بنیان‌های اصلی این استراتژی از طریق تفکیک زباله از مبدا اجرایی می‌شود. در واقع کاهش زباله باعث می‌شود که ما در مدیریت پسماند اولین گام برای مدیریت را برداریم.
متاسفانه تا به حال تفکیک زباله از مبدا با دو آفت و اشکال مواجه بوده است. عیب اول این است که هیچکس در ایران از یک روش، متد و دستورالعمل مشخص برای تفکیک زباله استفاده نمی‌کند و شاید بهتر باشد که بگویم اصلا دستورالعمل مشخصی در این زمینه وجود ندارد. بلکه تاکنون هر کسی با توجه به سلیقه، اقلیم و تجربه خود اقداماتی را در بحث تفکیک از مبدا انجام میدهد.
عیب دوم هم این است که وقتی شهردار و دهیاری می‌گوید که تفکیک زباله از مبدا را انجام میدهد هیچ معیاری برای سنجش اقدامات وی وجود ندارد. به طور مثال شهرداری هست که معتقد است 5 درصد تفکیک را انجام میدهد و شهردار دیگر حرف از 50 درصد می‌زند.
بر مبنای همین دو آفتی که وجود داشت، از سال گذشته و بعد از یکسری بررسی‌هایی که به عمل آمد با امضای معاون عمرانی استاندار گیلان یک دستورالعمل اجرایی برای تمام شهرداری‌های استان گیلان صادر شد. با این اقدام و دستورالمعل، شهرداران می‌دانند که وقتی می‌خواهند تفکیک از مبدا انجام دهند دقیقا باید چه اقدامی انجام دهند، این کار را توسط چه افرادی اجرا کنند و در نهایت به چه شکلی اقدامات خود را گزارش دهند.
با این رویه‌ای که برشمردیم در کنار دستورالعمل استانداری گیلان، کاملا مشخص می‌شود که شهرداری مربوطه در حال تفکیک از مبدا هست یا خیر، این کار را به چه شکل و به وسیله چه کسانی انجام میدهد و گزارش تفکیک از مبدا را چگونه ارائه خواهد داد.
پایش تفکیک زباله از مبدا، هر فصل(هر سه ماه یکبار) برگزار می‌شود. بر همین اساس هفته آینده این جلسه به میزبانی اداره کل محیط زیست گیلان و با حضور نمایندگان همه شهرداری‌ها، روسای محیط زیست شهرستانها و نماینده فرمانداران برگزار می‌شود.
-لطفا در مورد دستورالعمل تفکیک زباله از مبدأ یشتر توضیح بدهید.
پایه و اساس این دستورالعمل، در واقع بر اساس مقاله‌ای بوده که در سال ۹۱ نوشتم، تحت عنوان مدیریت معکوس در تفکیک زباله از مبدأ. ما به این نتیجه رسیدیم که برای تفکیک زباله از مبدا باید اول آنالیز فیزیکی زباله را داشته باشیم تا مشخص شود زباله خشک و تر چقدر است.
وقتی که مشخص شد یک شهر به چه میزان زباله خشک دارد، در مرحله بعد باید مشخص شود که این زباله خشک از کجا تولید می‌شود. که شامل ادارات، اصناف، مدارس و خانوارهاست. یعنی باید مشخص شود در یک شهر چه تعداد مدرسه چه تعداد اداره چه تعداد صنف و چه تعداد خانوار وجود دارد تا در نخستین اقدام، بحث آموزش در دستور کار قرار گیرد. به این مرحله، “پیشرفت فیزیکی تفکیک زباله از مبدا” گفته می‌شود.
سپس در مرحله بعد بررسی می‌شود که از این تعداد آموزشی که در سطوح مختلف ارائه شد چه تعداد در بحث تفکیک با ما همراهی کرده‌اند. ما به این بخش “پیشرفت واقعی پروژه تفکیک زباله از مبدا “(میزان زباله‌ای که تولید و جمع‌آوری می‌شود) می‌گوییم.
به طور مثال در یکی از شهرهای استان گیلان روزانه ۵ تن زباله دارد که طبق آنالیز فیزیکی فقط ۸۰۰ کیلوگرم آن زباله خشک است. بر اساس آموزش‌هایی که داده شده در حال حاضر روزانه ۲۰۰ کیلوگرم زباله خشک معادل ۲۵ درصد از این شهر جمع‌آوری می‌شود. بنابراین با این ارقام متوحه خواهیم شد که این شهر درست است که صد در صد پیشرفت فیزیکی دارد اما فقط ۲۵ درصد در مبحث تفکیک از مبدا پیشرفت واقعی دارد. همه این اقدامات در گزارشی مفصل توسط هر کدام از شهرداری‌ها در جلسات سه ماه یکبار ارائه می‌شود.
-شهرهای گیلان در حال حاضر در بحث تفکیک زباله از مبدأ و بر اساس دستورالعمل صادر شده چه وضعیتی دارند؟
با این روش ما یک معیار ارزیابی خواهیم داشت. در حال حاضر طبق آخرین پایشی که انجام شده از بین ۵۶ شهر گیلان ۱۸ تا ۲۰ شهر استان دقیقا بر اساس دستورالعمل کار می‌کنند، حدود ۲۰ شهر بخشی از دستورالعمل را انجام می‌دهند که باعث شده به آنها اخطار بدهیم مبنی بر اینکه باید تلاش بیشتری داشته باشند و حدود ۱۵ تا ۱۷ شهر هم متاسفانه کم کار هستند که احتمالا این کم کاری بخاطر تغییرات شوراها، شهرداران یا عدم توجه شهرداران حاصل شده است.
نکته‌ای که باید حتما به آن اشاره کنم این است که در گروه اول که ۲۰ شهر هستند و بر اساس دستورالعمل اقدام می‌کنند میزان پیشرفت واقعی کار متفاوت است. به طور مثال یکی از شهرهای استان در حال حاضر ۳۴ درصد و شهری دیگر ۳۲ درصد پیشرفت واقعی تفکیک زباله از مبدا دارند.
-از چه زیرساخت الکترونیکی برای اجرای دستورالعمل تفکیک زباله از مبدأ استفاده می‌کنید؟
تمام شهرها حسب دستور استاندار گیلان مجهز به اپلیکیشن یا سکوی مدیریت هوشمند پسماند هستند. در این مرحله و فعلا از برند بهروب استفاده می‌شود و مذاکراتی را هم با برندهای دیگر آغاز کرده‌ایم. بنابراین انتظار داریم تا پایان سال تمام شهرداری‌ها نسبت به توسعه این اپلیکیشن بین تمام مردم اقدام کنند.
-با شهردارانی که اپلیکیشن تفکیک زباله از مبدأ را توسعه و گسترش ندهند چگونه برخورد خواهد شد؟
پیرو جلسه‌ای که در محیط زیست برگزار شد و هفته آینده در سازمان بازرسی برگزار خواهد شد عدم اجرای این کار یعنی توسعه اپلیکیشن به عنوان تخلف محسوب می‌شود و بر اساس ماده ۳ قانون پسماند و ماده 4 آیین نامه اجرایی، این شهرداری‌ها متخلف محسوب میشوند. ناگفته نماند که طبق دستور استاندار گیلان یکی از ملاک‌های ارزیابی عملکرد شهرداران و شهرها تفکیک زباله از مبدا است.
در پایان لازم هست از تمامی گروه‌های مردم نهاد، علاقمندان به محیط‌زیست و همچنین دانشگاهیان و اصحاب رسانه هم تقاضا کنم در این مسیر یاریگر ما باشند. زیرا باور داریم که مشارکت همگانی همه گروه‌ها، مجموعه اقدامات مدیریت پسماند را زودتر و بهتر به سرمنزل مقصود می‌رساند.
نظرات بسته شده است.