موزه‌ها و بناهای تاریخی هر شهری، برای آشنایی مردم با فرهنگ، تمدن و تاریخ، یکی از بخش‌های مهم گردشگری محسوب میشود. امروزه موزه‌ها به مكاني فرهنگي تبديل شده‌اند که زندگي، فرهنگ، تاریخ مردم را به نمایش می‌گذارند. بناها، مکان‌ها، آثار هنری نظایر آن به عنوان میراث فرهنگی یکی از موثرترین عوامل هویت‌بخش جامعه هستند که موجبات پایداری و بقای فرهنگ را فراهم می‌آورند.
یکی از موزه‌های استان گیلان «کاخ‌موزه» در شهر بندرانزلی است که به کاخ میان‌پشته نیز شهرت دارد. کاخ موزه در شهر بندرانزلی ئدر منطقه‌ی میان‌پشته و بین پل غازیان و پل انزلی قرار گرفته و به نوعی موزه‌ی نیروی‌دریایی این شهر محسوب میشود. کاخ موزه یکی از بناهای تاریخی و زیبای بندرانزلی است که در سال 1308خورشیدی ساخته شد.
این کاخ با چشم‌اندازی فوق‌العاده از یک سو به دریا و سوی دیگر به سمت درختان نارنج و سرو، سال‌ها اقامت‌گاه تفریحی خاندان پهلوی بوده که امروزه به موزه تبدیل شده است. این کاخ موزه دارای محوطه‌ی خارجی وسیعی است. این کاخ متعلق به تاجر روسی به نام «خوشتاریا» بوده است.
رضاشاه در نخستین سفرش به انزلی شیفته‌ی این بنا شد و خوشتاریا کاخ را به او هدیه کرد. ساختمان اصلی کاخ از چوب نراد بود در همان سال‌ها بر اثر سهل‌انگاری طعمه‌ی حریق شد و به طور کامل از بین رفت. کاخ کنونی در سال ۱۳۰۸خورشیدی به دستور رضاشاه در ضلع شرقی کاخ سوخته‌ی خوشتاریا بنا شد و ساخت آن دو سال به طول انجامید.
انواع تانک‌های غنیمتی، سکان کشتی، توپ دریایی ساخت کانادا 1942میلادی، نفربر چرخ‌دار، توپ متعلق به ناوشکن سال 1903میلادی، مین‌های رودخانه‌ای و دریایی و انواع ابزار کشتیرانی از دیدنی‌های فضای خارجی این موزه است.
زیربنای این کاخ ۱۱۶۸ متر مربع و ارتفاع آن ۱۴ متر بوده که به دست معماران و هنرمندان ماهر آن دوره ساخته شده است. این کاخ در سال ۱۳۴۸ خورشیدی به نیروی دریایی واگذار شد و در سال ۱۳۵۷ تبدیل به موزه شده و از سال ۱۳۶۴ در معرض بازدید علاقهمندان قرار گرفت. این بنا با شماره‌ی 1511 به ثبت آثار ملی رسیده است.
به محض ورود به حیاط این کاخ، محوطه‌ی وسیع و باصفایی که مملو از درختان سرو و نارنج، بوته‌های شمشاد و گل‌های رنگارنگ است، نظرها به خود جلب می‌کند. کاخ در وسط باغ قرار دارد و دور تا دور آن را درختان و فضای سبز احاطه کرده‌اند. فضای بیرونی کاخ در حیاط، یک موزه تمام عیار از تجهیزات نظامی سنگین از دوره‌های تاریخی مختلف است که در جای جایِ حیاط این کاخ جاسازی شده است.
انواع تانک‌های غنیمتی، سکان کشتی، توپ دریایی ساخت کانادا 1942میلادی، نفربر چرخ‌دار، توپ متعلق به ناوشکن سال 1903میلادی، مین‌های رودخانه‌ای و دریایی و انواع ابزار کشتیرانی از دیدنی‌های فضای خارجی این موزه بوده که هر کدام با تابلویی کوچک معرفی شده است. دورنمای کاخ با نمای سفید و پنجره‌های بزرگش که با هنرمندی گچ‌بری شده‌اند، در کنار رنگ سبز درختان بلند، منظره‌ی بسیار خاصی را فراهم کرده است.
ورود به فضای داخلی کاخ موزه از درب پشت ساختمان است. پس از طی چند پله، دو درب در دو طرف کاخ دیده میشود که درب سمت راست ورودی و درب سمت چپ بخش خروجی موزه است. بخش داخلی کاخ، دو طبقه دارد. زیباترین قسمت همکف، سرسرای کاخ و پله‌های مارپیج آن است که با معماری زیبا به سبک هخامنشی و سرامیک‌های سه بعدی طرح ایتالیایی، چشم‌ها را خیره می‌کند.
کاخ موزه دارای یک سالن پذیرایی بزرگ، 11 اتاق با دیوارهای دو جداره و چهار سرویس حمام و دستشویی با نمای بسیار خاص است. ستون‌های سفید بلند، پنجره‌های بزرگ، فرم خاص پله‌ها و دکوراسیون مدرن این کاخ، جلوه‌ای چشمگیر دارد. موزه بخش همکف، با نمایشگاه نظام دریایی آغاز میشود که در آن ماکت‌های انواع کشتی، ناوشکن، صندلی فرمانده‌ی کشتی پرسپولیس، تابلوی علایم و درجه‌های نیروی دریایی، نمودار گره‌های دریایی، دوربین‌های یک چشم، قطب‌نماها، جعبه‌های اهدایی مدالیوم‌های دریایی فدراسیون روسیه، عکس‌های یادگاری بر روی ناو، عکس‌هایی از عملیات جنگی و مانند آن به چشم می‌خورد.
زیباترین قسمت همکف، سرسرای کاخ و پله‌های مارپیج آن است که با معماری زیبا به سبک هخامنشی و سرامیک‌های سه بعدی طرح ایتالیایی، چشم‌ها را خیره می‌کند.
در بخش دیگر طبقه‌ی همکف، طرح لباس سرباز هخامنشی در جشن‌های 2500 ساله و همچنین یک تمساح بزرگ تاکسیدرمی شده که هدیه‌ی هندوستان به ناصرالدین شاه بوده، جلب توجه می‌کند. در سرسرای اصلی، مجموعه‌ی زیبایی از میزهای چوبی خوش‌ساخت، میز بیلیارد، انواع گلدان‌های چینی ظریف، چشم‌ها را می‌نوازد.
جذاب‌ترین بخش موزه در طبقه‌ی همکف، اتاق‌های سلاح‌های سرد و گرم در دوره‌های تاریخی ایران هستند. در اتاق سلاح‌های سرد، مجموعه‌ای از انواع پیکان‌ها، کارد مربوط به دوره‌ی زندیه تا اوایل قاجار، سپر و شمشیرهای فولادی طلاکوب دوره‌ی صفویه، سپر پوست کرگدن و خنجر قفقازی دوره‌ی قاجار، زره و کلاه‌خود متعلق به فتحعلی‌شاه قاجار و همچنین نقشه‌ی امپراطوری پاریس در سال 1787 میلادی و بخشی از کشتی منهدم شده پرتقالی‌ها در جنگ بازپس‌گیری تنگه‌ی هرمز در سال 1730 میلادی (دوره زندیه) به چشم می‌خورد.
اتاق سلاح‌های گرم نیز با وجود تنوع اسلحه در ویترین‌های شیشه‌ای دیدنی است. دراین بخش، مجموعه‌ی کاملی از: تفنگ شکاری دولول، تفنگ سیستم چاشنی، تفنگ سنگین قلعه‌ای دوره‌ی صفویه طرح برادران شرلی انگلیسی، تفنگ پنج تیر، طپانچه‌ی یک لول و دولول تک تیر و شش تیر کالبیر48، مسلسل مخصوص خلبان، باروت‌دان، وسایل اندازه‌گیری باروت و پر کردن سلاح‌های سرپر و امثال آن وجود دارد.
برای رسیدن به طبقه‌ی دوم، باید از پله‌های مارپیج بسیار زیبای این کاخ عبور کرد، فضای همکف کاخ از فراز پله‌ها، بسیار مجلل و خیره‌کننده است. در طبقه‌ی دوم، لوازم شخصی خاندان پهلوی، مخصوصا رضاشاه و هدایای او از مقامات کشورهای مختلفی چون: چین، فرانسه، ایتالیا، آلمان و غیره موجود است. در ویترین‌های راهروهای این طبقه، ظروف و گلدان‌های زیبای ساخت آلمان و همچنین تابلوهای نقاشی دیده میشود.
این طبقه، حالت کاخ بودن خود را حفظ کرده و در آن از مبلمان مورد استفاده رضاخان و مهمان‌هایش، قفسه‌های چوبی خوش‌ساخت و ظریف و در عین حال مقاوم، شمعدان‌ها و ساعت‌های برنزی، ظروف چینی و کریستال که تعدادی از آن‌ها هدایای سران کشورهای خارجی به رضاخان است، نگهداری میشود. اتاق پذیرایی بزرگ این کاخ، به همان صورت گذشته چیده شده و در آن سرویس کامل پذیرایی از قبیل ظروف مورد استفاده‌ی خاندان پهلوی در مهمانی‌ها و جشن‌ها، لوستر، پرده‌های آویخته، میزها و صندلی‌ها، رومیزی‌های فاخر و مانند آن به نمایش گذاشته شده است.
در اتاق سلاح‌های سرد، مجموعه‌ای از انواع پیکان‌ها، کارد مربوط به دوره‌ی زندیه تا اوایل قاجار، سپر و شمشیرهای فولادی طلاکوب دوره‌ی صفویه، سپر پوست کرگدن و خنجر قفقازی دوره‌ی قاجار، زره و کلاه‌خود متعلق به فتحعلی‌شاه قاجار و همچنین نقشه‌ی امپراطوری پاریس در سال 1787 میلادی و بخشی از کشتی منهدم شده پرتقالی‌ها در جنگ بازپس‌گیری تنگه‌ی هرمز در سال 1730 میلادی (دوره زندیه) به چشم می‌خورد.
از دیگر دیدنی‌های این طبقه، اتاق کار رضاشاه با میز و صندلی، قلم، ابزار کار و همچنین لباس نظامی وی است. رادیوگرام مبله‌ی هدیه‌ی هیتلر به رضاخان نیز یکی از مهم‌ترین دیدنی‌های این بخش از موزه است. تابلوی اثر کمال‌الملک و تابلوی نقاشی کار ناصرالدین شاه نیز از جمله تابلوهای موجود در کاخ است که بسیار زیباست.
یکی دیگر از آثار هنری موجود در این طبقه، لوستری است که از چوب یکپارچه تراشیده و بر سقف یکی از اتاق‌ها نصب شده است. میزهای چوبی خوش‌تراش با طرح‌های ظریف و زیبا حکایت از سلیقه‌ی هنرمندان و صنعتگران ماهر آن دوره دارد. همه اتاق‌ها مجهز به شومینه‌ی دیواری است و پنجره‌های بزرگ بنا، فضای درون کاخ را به نور طبیعی بیرون و چشم‌انداز باغ پیوند می‌دهد.
این کاخ با معماری زیبا، محوطه دلگشای باغ و با تنوع بی‌نظیری از موضوعات در بخش موزه، سالانه تعداد قابل توجهی از ایرانگردان و گردشگران خارجی را به خود جذب می‌کند. این کاخ موزه از آن دست مکان‌هایی است که با یک‌بار بازدید از آن دوست دارید، باز هم در فضای آن را بروید به دیدنی‌های بی‌شمارش خیره شوید. این موزه همه روزه از ساعت 9 تا 13 و 15 تا 18 جهت بازدید علاقهمندان باز است.
عکاس: فرزاد فخرایی
