۶ خرداد ماه، خبری به نقل از رحیم شوقی، شهردار رشت، مبنی بر آغاز فاز دوم عملیات مرمت و بازسازی خانه تاریخی میرزا خلیل رفیع، نخستین شهردار رشت، در پرتال شهرداری منتشر شد که قرار است پس از مرمت «به موزه مشروطه» تبدیل شود.
خبری مسرت‌بخش، ولی عجیب تکراری است. اگر به آرشیو اخبار رسانه‌ها طی این ۷سال اخیر رجوع کنید، خواهید دید از سال ۱۳۹۷ مردم رشت منتظر بازدید از عمارت میرزا خلیل رفیع و «موزه مشروطه» هستند. طبق خبری با عنوان :« آغاز به کار موزه مشروطه گیلان در رشت از مرداد۹۸» در خبرگزاری فارس به تاریخ ۳۱ اردیبهشت همان سال، ۶ سال پیش باید این عمارت تغییرکاربری و تجهیز می‌شد.
البته مرداد سال بعد و طی مراسمی رسمی، تابلوی موزه مشروطه بر ورودی عمارت میرزا خلیل، با حضور اعضای شورای شهر رشت نصب شد. مراسمی خنده‌دار برای ساختمانی خالی. بی‌آن‌که ساختمان مرمت شده باشد تا چه رسد به تجهیز و نمایش اقلام موزه‌ای. اکنون اگر گذرتان به انتهای کوچه صادقی در میدان صیقلان بیفتد، حتما تابلوی رنگ پریده موزه مشروطه را پشت درهای بسته خواهید دید.
فاز نخست مرمت این بنای به جامانده از دوره قاجار، دوسال پیش انجام شد و حالا با تاخیر طولانی، فاز دوم مرمت آغاز شده است و آنگونه که شهردار رشت وعده داده، می‌باید ۷ماه بعد، مرمت بنا پایان یابد و «به مرکزی برای روایت بخشی از تاریخ مشروطه‌خواهی گیلان و نقش رشت در این نهضت بدل شود.» (پرتال شهرداری رشت) البته تا این لحظه نه شهردار و نه اعضای شورای شهر، عنوان نکرده‌اند که پس از ۷سال از تصویب موزه مشروطه و بعد از مرمت قرار است چه اقلامی در این موزه جدید به نمایش درآید؟
فاز نخست مرمت این بنای به جامانده از دوره قاجار، دوسال پیش انجام شد و حالا با تاخیر طولانی، فاز دوم مرمت آغاز شده است و آنگونه که شهردار رشت وعده داده، می‌باید ۷ماه بعد، مرمت بنا پایان یابد و «به مرکزی برای روایت بخشی از تاریخ مشروطه‌خواهی گیلان و نقش رشت در این نهضت بدل شود.»
مردم ایران زیادی صبوراند و سطح توقعات خود را از متولیان هر روز پایین‌تر می‌آورند. از سال ۹۷ که شورای شهر تغییرکاربری خانه رفیع را به موزه مشروطه تصویب کرد، لااقل در سال‌های نخست، مذاکراتی برای خرید اسناد مشروطه با مجموعه داران بخش خصوصی در جلسات شورای شهر شنیده می‌شد. اما اگر سری به پرتال شورای شهر بزنید، این روزها، دغدغه اعضای شورا آن هم در سال منتهی به پایان فعالیت، آسفالت معابر محلات کم برخورداری است که احیانا بیشترین مشارکت را در انتخابات شوراهای بعدی خواهند داشت. برخی از اعضای شورا به گونه‌ای در زمان پخش آسفالت در این محلات حضور می‌یابند که گویی منجی عالم بشریت پس از ۴سال به محلات حاشیه شهر سرزده است.
در طی این چند سال، چندین نمایشگاه پیرامون نقش گیلان در اعاده مشروطه توسط فعالان فرهنگی برگزار شده و درخلال مراسم نیز مورخان، تاکید کردند با وجود فعالیت مجاهدان گیلانی برای بازگشایی دوباره مجلس و اعاده مشروطه، نقش مجاهدان گیلان کمرنگ جلوه داده شده است.
در مقام مقایسه، کافی است سری به شهر تبریز بزنیم. خانه‌ی «حاج مهدی کوزه کنانی»، معروف به ابوالمله، دو سال قبل از انقلاب در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت و در سال ۱۳۶۷ به عنوان «موزه مشروطه تبریز» تغییر کاربری یافت.
اگرچه تلاش مجاهدان آذربایجان و خاصه تبریز در به ثمر نشستن مشروطه انکار ناپذیر است اما به تصریح بسیاری از مورخان، از جمله «ژانت آفاری» اگر مجاهدت مشروطه‌خواهان گیلانی پس از استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس نبود، مشروطه برای همیشه شکست می‌خورد. زیرا در حالی که تبریز در محاصره روس‌ها بود، این مجاهدان گیلانی بودند که با فتح قزوین و اردوکشی به سمت پایتخت، توانستند مشروطه‌خواهان بختیاری را نیز با خود همراه نمایند.
در طی این چند سال، چندین نمایشگاه پیرامون نقش گیلان در اعاده مشروطه توسط فعالان فرهنگی برگزار شده و درخلال مراسم نیز مورخان، تاکید کردند با وجود فعالیت مجاهدان گیلانی برای بازگشایی دوباره مجلس و اعاده مشروطه، نقش مجاهدان گیلان کمرنگ جلوه داده شده است
نویسنده کتاب «تاریخ تحولات اجتماعی- اقتصادی گیلان» با تاکید بر نقش تاریخی مشروطه‌خواهان گیلانی در بازگرداندن مجلس می‌گوید: مورخان معاصر و حتی ما گیلانیان، نتوانستیم آنگونه که شایسته است، از نقش فعالانه خود در فتح تهران و پایان استبداد «محمد علی شاه قاجار» دفاع کنیم.دکتر ناصر عظیمی تاکید دارد؛ مجاهدان مشروطه‌خواه گیلانی نه تنها گمنام مانده‌اند، بلکه تلاش آنها زیر سایه مبارزات مجاهدان مشروطه‌خواه تبریز، پنهان مانده است.
وی می‌افزاید: وقتی گیلانیان قزوین را فتح کردند، تبریز در محاصره روس‌ها بود و بختیاری‌ها نیز با اینکه اصفهان را تصرف کرده بودند، در فتح تهران تردید داشتند. مکاتبات مجاهدان نشان می‌دهد، پایمردی گیلانی‌ها در فتح قزوین و حرکت به سمت تهران باعث شد بختیاری‌ها نیز به سمت تهران بروند.
عظیمی، با اشاره به نوشته‌های فریدون آدمیت ابراز اضافه می‌کند: «می دانیم که در آستانه فتح تهران تبریز موضعی دفاعی به‌خود گرفته بود، چه رسد به اینکه در فکر گرفتن پایتخت باشد یا عزل محمد شاه را بخواهد. این کار را انقلابیون گیلان از عهده برآمدند. حتی چنانکه خواهیم دید انجمن ایالتی تبریز بر آن شد که ملیون را از حرکت به سوی تهران بازدارد.» اسناد تاریخی نشان می‌دهد ستارخان و باقرخان به عنوان رهبران تبریز، هشت ماه و نیم پس از فتح تهران یعنی در ۴فروردین ۱۲۸۹ وارد تهران شدند. درحالی که مبارزه ی مجاهدان گیلانی از ۲تیر ۱۲۸۷ یعنی از آغاز به توپ بستن مجلس شروع و تا سقوط استبداد در ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ خورشیدی ادامه داشت. گیلانی‌ها توانستند با تشکیل کمیته ستار در اوایل پاییز ۱۲۸۷ و کودتای انقلابیون در ۱۹بهمن ۱۲۸۷ خورشیدی در رشت، سر فصل جدیدی در تاریخ گیلان و ایران آغاز کنند. ولی متاسفانه اهمیت تاریخی آن به درستی تبیین نشده است.
اگر به آرشیو اخبار شورا و شهرداری رجوع کنیم، پس از تصویب راه‌اندازی موزه مشروطه، بارها جلسات متعددی با حسن اکبری، مجموعه دار بخش خصوصی منتشر شد تا اسنادی که وی در اختیار دارد، خریداری شود. او همچنین اعلام آمادگی کرده بود که بخشی از اسناد را به مدیریت شهری اهدا نماید. در همین راستا ۳ نمایشگاه اسناد بلدیه و مشروطه با اسناد این مجموعه دار، در همان ساختمان میرزا خلیل برپا شد.
در همین راستا جلساتی هم با سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان برگزار و پس از بررسی، سازمان مذکور، بر اصالت اسناد مجموعه اکبری صحه گذاشت. تابستان سال ۹۹ نیز شورا و شهرداری با حضور در سازمان برنامه و بودجه گیلان، خواستار تخصیص اعتبار برای خرید این اسناد شدند و البته موافقت‌های اولیه هم انجام شد.
برای راه‌اندازی موزه مشروطه، جلسات متعددی هم با مدیرکل وقت اداره میراث فرهنگی گیلان و مدیر موزه‌های استان برگزار شد تا شرایط اخذ مجوز موزه و پیوست موزه مشروطه به شبکه موزه‌های کشور برای دریافت اعتبار سالانه از وزارت میراث فرهنگی برگزار گردید، اما خروجی آن همه جلسه، تنها اخبار وعده‌هایی بود که هنوز هم وفا نکرده است.
دو ساختمان تاریخی رشت در تملک شهرداری است. اگرچه عمارت بلدیه و خانه تاریخی میرزا خلیل هردو ثبت ملی هستند و می‌باید اداره میراث فرهنگی هم برای مرمت و تغییرکاربری اعتبار تخصص دهد، ولی دریغ از درهمی. و البته جای تقدیر دارد که مدیریت شهری در این سال‌ها، از اعتبار شهرداری برای مرمت هزینه کرده است. هردو ساختمان مذکور قرار است به عنوان «موزه بلدیه» و «موزه مشروطه» تغییرکاربری یابند. اما بعد از پایان مرمت، قرار است چه اقلامی در این موزه‌ها به نمایش درآید؟! موضوعی که انگار به تاریخ پیوسته و حتی در جلسات شورای شهر و مدیریت شهری هم مطرح نمی‌شود تا چه رسد به پیگیری!
