گرانی مواد اولیه و تسهیلاتی که پرداخت نمی‌شود

از اولین اثرات شرایط نامطلوب اقتصادی و بحران های تورمی ایران، کاهش تولید است که به دنبال آن اشتغال به مشکل برمی‌خورد، درآمد‌ها کاهش می‌یابد و درنهایت  تجارت‌ها و کسب و کار‌ها به سبب کاهش فروش در تنگنا قرار می‌گیرند.

در این میان رکود و کسادی کسب و کارها به بازار صنایع دستی هم سرایت کرده است. در گیلان نیز حمایت از صنایع دستی بسیار کمرنگ است. در ایامی که درهای کشور به روی محصولات چینی، هندی و پاکستانی باز است و بازارهای سوغات اکثر شهرهای ایران به تسخیر این کالاها درآمده، هنرمندان صنایع دستی همچنان با مشکلات متعددی از جمله جولان واسطه‌ها، گرانی مواد اولیه، موانع صادرات، عدم پوشش بیمه، عدم توزیع امکانات و تسهیلات مواجهند و معتقدند سخنرانی و برگزاری چند مراسم‌ تقدیر سالانه نمی‌تواند کمکی به توسعه کسب و کار آنان باشد.

بیش از ۲۷ هزار هنرمند صنایع‌دستی در ۴۲ رشته مختلف تولید محصولات هنرهای سنتی گیلان مشغول به فعالیت هستند و هفت شهر و روستای استان نیز با برندهای ملی و جهانی به عنوان شهر و روستاهای صنایع‌دستی معرفی شده‌اند.

مرواربافی، حصیر‌بافی، رشته‌دوزی، لباس محلی، خراطی، چادر شب بافی، صنایع سفالی، نازک‌کاری، چوب تراشی، منبت و معرق چوب، چلنگری، مینای خانه‌بندی و جاجیم از مشهورترین صنایع دستی گیلان هستند.

بر اساس تازه‌ترین آماری که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان ارائه داده، بیش از ۲۷ هزار هنرمند صنایع‌دستی در ۴۲ رشته مختلف تولید محصولات هنرهای سنتی گیلان مشغول به فعالیت هستند و هفت شهر و روستای استان نیز با برندهای ملی و جهانی به عنوان شهر و روستاهای صنایع‌دستی معرفی شده‌اند.

*«هر خانه یک کارگاه» رویای دولت سیزدهم برای حمایت از صنایع دستی

«ولی جهانی» مدیرکل میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، عنوان می‌کند: صادرات صنایع‌دستی گیلان در خلال سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ پنج برابر شده است و برپایی بازارچه صنایع‌دستی در ورودی تمامی شهرها، بیمه ۱۰ هزار هنرمند صنایع‌دستی و تأکید بر تحقق شعار «هر خانه یک کارگاه» از مهم‌ترین محورهای حمایتی دولت از فعالان صنایع دستی در سه سال اخیر بوده است.

«مصطفی خانعلی نژاد»، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان هم در مورد حمایت‌های به عمل آمده از فعالان فرهنگی می‌گوید: برگزاری دوره‌های آموزشی برای شاغلان رشته‌های رشتی‌دوزی، چادرشب‌بافی و بامبوبافی در شهرستان‌های رشت، رودسر و لاهیجان از جمله اقداماتی است که این اداره کل در راستای ارتقای سطح دانش هنرمندان صنایع‌دستی و با هدف بهبود و بهینه‌سازی محصولات تولیدی تدارک دیده است.

به گفته خانعلی‌نژاد، برگزاری دوره آموزشی طراحی سنتی و رفع عیوب در بخش رشتی‌دوزی، دوره آموزشی بهینه‌سازی محصولات چادرشب‌بافی در روستای جهانی قاسم آباد و دوره آموزشی بهینه‌سازی محصولات بامبوبافی در روستای لیالستان مرکز بامبوبافی گیلان همراه با اعطای گواهینامه تخصصی از اقداماتی است که در راستای حمایت از صنایع دستی اجرایی شده است.

وی اضافه کرد: در سال گذشته ۳۸۴ طرح تولیدی صنایع دستی و هنر‌های سنتی گیلان، با ۴۵ میلیارد تومان تسهیلات از محل اعتبارات مشاغل خانگی و تبصره ۱۸ به بهره‌برداری رسید. از این تعداد طرح‌های افتتاح شده، ۳۰۰ طرح به صورت مشاغل خانگی با ۲۰ میلیارد تومان تسهیلات و ۸۴ طرح هم در قالب تبصره ۱۸ با ۲۵ میلیارد تومان اعتبار به بانک‌های عامل معرفی شدند.

گرچه طبق آمار و گزارش‌های اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، حمایت‌هایی از فعالان صنایع دستی به عمل آمده اما به گفته هنرمندان، سطح و میزان این حمایت‌ها به خصوص در عرصه بازاریابی، فروش، اعطای سرمایه درگردش و تسهیلات کم بهره بانکی اصلا چشمگیر و کافی نیست و بسیاری از فعالان صنایع دستی از آن برخوردار نمی‌شوند.

*تاثیر مستقیم مشکلات معیشتی در بازار صنایع دستی

«سید زهرا همتی» یکی از همین فعالان صنایع دستی است. او متولد و ساکن گیلان است و به عنوان یکی از هنرمندان حوزه صنایع دستی و فعال فرهنگی در بخش لباس‌های محلی گیلان و اقوام محلی با تمرکز بر لباس‌های اقوام محلی گیلان فعالیت می‌کند و کار خود را در این حرفه از سال ۷۸ شروع کرده است. این هنرمند گیلانی به مرور می‌گوید: پرداختن به لباس محلی شغل اصلی من است و علاوه بر آن در چندین شاخه از صنایع دستی نیز فعالیت می‌کنم.

این فعال صنایع دستی به عنوان فردی که با عشق و علاقه حرفه‌های پیشینیان را با وجود جایگزین جدید داشتن به همان شکل قدیمی ادامه می‌دهد عنوان می‌کند: به غیر از خود تولیدکنندگان صنایع دستی، همه این حرفه را به عنوان یک شغل و منبع درآمد می‌بینند و به همین علت تعارضاتی در بین تولیدکننده و مصرف‌کننده و متولی امور مربوط به صنایع دستی به وجود آمده است. این تعارضات و عدم رعایت عدالت و انصاف حتی در رده‌بندی هنرمندان صنایع دستی در رشته‌های مختلف و حمایت‌های لازم از آن کاملا محسوس است.

وی در پاسخ به اینکه چه انتظاری از مسئولان به خصوص متولیان بخش صنایع دستی دارد عنوان می‌کند: افرادی که فعال حوزه صنایع دستی هستند خارج از افراد جامعه نیستند. بنابراین وقتی حال اقتصادی و معیشتی جامعه خوب باشد اثر آن را در رونق فعالیت‌های صنایع دستی مشاهده خواهیم کرد و خود به خود بسیاری از مشکلات حال حاضر فعالان صنایع دستی در بخش عرضه، بازاریابی و فروش از میان خواهد رفت.

«زهرا همتی» اضافه می‌کند: فرهنگ و اصالت یک جامعه در آثار صنایع دستی به خوبی قابل انتقال است. با صنایع دستی می‌توان در حفظ و پویایی ارزش‌های فرهنگی، قومی و محلی و در پاسداشت اصالت‌ها قدم برداشت و زمانی که مصرف‌کننده بتواند در مواجه با هنرهای صنایع دستی خاصه در بخش لباس‌های اقوام و لباس‌های محلی این اصالت و فرهنگ غنی را درک کند. عجین شدن و پاسداشت ارزش‌ها بزرگ‌ترین کمک برای اعتلای رشته‌های مختلف صنایع دستی است و این تنها از طریق توجه درست و کارآمد رسانه‌ها به جایگاه صنایع دستی به عنوان یک پدیده فرهنگی نه به عنوان یک کالا میسر می‌شود.

افزایش نرخ مواد اولیه، عدم شناخت بازار فروش و مشکلات معیشتی موجب شده راه تولید صنایع دستی سخت‌تر از قبل شود، این‌ها تنها برخی از مهم‌ترین مشکلاتی است که هنرمندان صنایع دستی با آن دست به گریبانند و برای عبور از آن از مسئولان انتظار کمک و حمایت دارند.

با توجه به ثبت ملی هنر رشتی‌دوزی، استقبال برای خرید محصولات رشتی دوزی بیشتر از گذشته شده است و انتظار داریم در راستای افزایش تولیدات ملی و اشتغالزایی، غرفه‌های دائمی برای فروش محصولات دایر شود.

*گرانی نخ ابریشم طبیعی، دغدغه جدی هنرمندان رشتی‌دوزی

«شراره کیابی» متولد سال ۱۳۵۶ در تنکابن است. وی از نوجوانی هنرهای مختلفی همچون قلاب‌بافی، چهل تکه‌دوزی، سرمه‌دوزی، پیله‌دوزی و خیاطی را فرا گرفته و درسال ۱۳۷۶ وارد دانشگاه علوم پزشکی گیلان در رشتۀ کارشناسی مامایی شده است.

او هم‌اکنون در کارگاه شخصی خود درحال فعالیت در زمینۀ رشتی‌دوزی است. انتخاب اثر روی میزی با نام ترنج تاجی و اثر تابلویی با نام هشتی تاجی به عنوان آثار فاخر رشتی‌دوزی در سال ۱۴۰۲، انتخاب اثر تابلویی معرق رشتی‌دوزی با نام هشتی نوک تیز گل بته به عنوان اثر برگزیده درگروه رودوزی‌های سنتی در سال ۱۴۰۱ در رویداد ملی سه گام و کسب نشان مهر اصالت ملی برای اثر روی میزی با نام ترنج تاجی در سال ۱۴۰۲ از جمله برخی افتخارات این هنرمند صنایع دستی است.

شراره کیابی در مورد مشکلاتی که هنرمندان صنایع دستی به ویژه رشتی‌دوزی با آن مواجهند می‌گوید: ابریشم طبیعی و پارچه مرغوب، مواد اولیه هنر اصیل رشتی‌دوی است. در بازدیدی که اخیرا از کارخانه ابریشم گیلان واقع در صومعه‌‍‌سرا، از طرف اداره کل صنایع دستی داشتیم، متوجه شدیم قیمت هر ۵ گرم ابریشم طبیعی به ۸۰ هزار تومان رسیده است.

این عامل باعث می‌شود قیمت تمام شده یک کار سنتی اصیل و باکیفیت افزایش پیدا کند.ین فعال صنایع دستی بیان می‌کند: با توجه به ثبت ملی هنر رشتی‌دوزی، استقبال برای خرید محصولات رشتی دوزی بیشتر از گذشته شده است و انتظار داریم در راستای افزایش تولیدات ملی و اشتغالزایی، غرفه‌های دائمی برای فروش محصولات دایر شود.

شراره کیابی ادامه می‌دهد: قلاب، نخ ابریشم طبیعی(به دلیل قیمت بالا ابریشم طبیعی، اکثرا ابریشم مصنوعی و نخ‌های ویسکوز و..استفاده می‌کنند) و پارچه مرغوب ابزار کار رشتی‌دوزی است. از متولیان می‌خواهیم به هنرمندان رشتی‌دوزی تسهیلات با درصد سود پایین اعطا کنند زیرا پارچه مرغوب و نخ ابریشم طبیعی که اصالت این هنر را می‌رساند، بسیار گران است.

عده‌ای از کارشناسان حوزه صنایع دستی معتقدند، برای پشتیبانی عملی و بهینه از صنایع دستی و عبور از موانع موجود، اگرچه به حمایت و اقدامات دولت نیاز است اما افزایش تصدی‌گری دولت در این زمینه نمی‌تواند به اعتلای هنرهای دستی کمک شایان توجهی کند بلکه باید با تغییر رویکردهای موجود، صنایع‌دستی را به عرضه زندگی برد. در حال حاضر از تدوین و اجرای برنامه‌های جامع کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت در صنایع دستی خبری نیست و گویی توسعه صنایع‌دستی در برنامه‌ها متوقف است. از طرفی تغییرات سریع در مدیریت‌ها و جابجایی دائم مدیران، به صنایع‌دستی آسیب زده است.

فعالان ما در عرصه چادر شب بافی بیمه نیستند. از طرفی مواد اولیه کار یا در دسترس نیست و یا به سختی به دست می‌آید و گران است. نخ مواد اولیه و ضروری کار چادر شب‌بافی است که به سختی تهیه می‌شود. نخ طبیعی مرغوب در دسترس هنرمندان قرار ندارد و حتی ابریشم به کیلویی ۷ میلیون تومان رسیده است.

*هنرمندان چادر شب‌باف از قیمت نجومی ابریشم می‌گویند

«آسیه صادقی» یکی دیگر از کارآفرینان صنایع دستی است. وی در زمینه چادر شب بافی از قاسم‌آباد سفلی شهرستان رودسر فعالیت دارد. او چادر شب بافی را از سنین پایین شروع کرده و بعد از ازدواج دستگاه چادر شب بافی خود را برای کمک خرج زندگی راه‌اندازی کرده است. همکاری این فعال هنرهای دستی با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان از سال ۷۸ با حضور در یک نمایشگاه آغاز شد. وی در این باره می‌گوید: تاکنون در بیشتر از ۱۰۰ نمایشگاه حضور داشتم و به بسیاری از استان‌ها و شهرها حتی به دبی رفته‌ام.

آسیه صادقی در مورد مشکلاتی که هنرمندان چادر شب بافی با آن مواجهند توضیح داد: صنایع دستی همیشه مظلوم بوده و هست. مهم‌ترین مشکل این است که فعالان ما در عرصه چادر شب بافی بیمه نیستند. از طرفی مواد اولیه کار یا در دسترس نیست و یا به سختی به دست می‌آید و گران است. به گفته آسیه صادقی، نخ مواد اولیه و ضروری کار چادر شب‌بافی است که به سختی تهیه می‌شود. نخ طبیعی مرغوب در دسترس هنرمندان نیست و ابریشم به کیلویی ۷ میلیون تومان رسیده است. حتی اگر ابریشم با این قیمت‌های نجومی خریداری شود نمی‌توان مطمئن بود که مرغوبیت لازم را دارد چون این امر در حین بافت پارچه مشخص می‌شود.

این فعال هنرمند صنایع دستی، آموزش چادر شب بافی به جوانان را از ضروریت‌های حفظ این هنر اصیل عنوان می‌کند و می‌افزاید: بازار هدف در صنایع دستی بسیار مهم است. دغدغه من به عنوان تولید کننده باید این باشد که راندمان و کیفیت کار را افزایش دهم و دغدغه فروش نداشته باشم. متاسفانه در طول چندین سالی که کار کردم کارآفرین، تولیدکننده و فروشنده بودم واقعا فعالیت برای فروش محصولات مرا فرسوده کرده است.

در حال حاضر حتی یک سایت معروف و خوبی هم وجود ندارد تا تولیدکنندگان بتوانند تولیدات خود را در آنجا معرفی و عرضه کنند. باید برای هر کدام از رشته‌های صنایع دستی اعم از چادر شب، رشتی‌دوزی، خراطی، حصیر‌بافی، بامبو و غیره یک سایت تخصصی فروش راه‌اندازی شود تا حتی کار ما جهانی شود تا همه بشناسند. اما متاسفانه در این مورد فقط سخنرانی دیدیم و کاری انجام نشده است.

آسیه صادقی اضافه می‌کند: معرفی آثار هنرمندان صنایع دستی خاصه در بخش چادر شب، باعث می‌شود کیفیت کار چادر شب بافی افزایش پیدا کند. زیرا بافنده‌ها برای ادامه کار خود ترغیب و تشویق می‌شوند. در تمام این سال‌ها بسیاری از علاقمندان به چادر شب بافی را مدیریت کردم و برایشان جایی را ترتیب دادم تا با طراحان خوب همکاری کنند و کارشان پیشرفت کند. تا جایی‌که امروز همان بافنده‌های جوان در اتاق بازرگانی  مورد تقدیر قرار می‌گیرند. در واقع من با تلاش خستگی ناپذیر، چادر شب را از پستو بیرون آورم و دوست دارم که این حرفه به عنوان یک شغل رسمی معرفی و هنرش در دانشگاه‌ها تدریس شود.

کانون زنان بازرگان اتاق بازرگانی گیلان از سال گذشته تاکنون سه تفاهمنامه را برای حمایت از صنایع دستی منعقد کرده که شامل انعقاد تفاهمنامه با سازمان روسیه تجاری، انعقاد تفاهمنامه با کانون زنان بازرگان اتاق بازرگانی کشور پاکستان و انعقاد یک تفاهمنامه با سازمان تجارت کشور عراق است تا بتواند در راستای ارائه تولیدات هنرمندان صنایع دستی گیلان در این کشورها اقدام کند.

موتور محرک صنایع‌دستی بخش بازرگانی، صادرات و شناسایی تقاضا در بازارهای جهانی است. از آن‌جا که در گیلان هنرمندان زیادی در زمینه صنایع دستی حضور دارند نقش اتاق بازرگانی در نهادینه کردن صادرات محصولات صنایع دستی و رایزنی برای شرکت کردن فعالان هنرهای دستی استان در نمایشگاه‌های خارجی بسیار حائز اهمیت است.

*انعقاد سه تفاهمنامه برای ارائه تولیدات صنایع دستی گیلان در بازارهای خارجی

«بتول بزرگدل» رییس کانون زنان بازرگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان در همین زمینه عنوان می‌کند: تخصص و مهم‌ترین اهداف کار این کانون رفع چالش‌های بخش صنایع دستی و هنرمندان آن است. از جمله در عرصه فروش و عرضه تولیدات. اتاق بازرگانی تلاش می‌کند در زمینه ارائه صادرات تولیدات صنایع دستی گیلان در حوزه کشورهای حاشیه خزر و ارائه خدمات در این زمینه قدم‌های مثبتی بردارد.

بزرگدل اضافه می‌کند:کانون زنان بازرگان اتاق بازرگانی گیلان از سال گذشته تاکنون سه تفاهمنامه را برای حمایت از صنایع دستی منعقد کرده که شامل انعقاد تفاهمنامه با سازمان روسیه تجاری، انعقاد تفاهمنامه با کانون زنان بازرگان اتاق بازرگانی کشور پاکستان و انعقاد یک تفاهمنامه با سازمان تجارت کشور عراق است تا بتواند در راستای ارائه تولیدات هنرمندان صنایع دستی گیلان در این کشورها اقدام کند.

وی اظهار می‌کند: ما به این امر واقفیم که هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی به سرمایه در گردش و تسهیلات کم بهره با بازپرداخت بلند مدت بلند نیاز دارند منتها در دو سال اخیر حجم اعتبارات این بخش کاهش پیدا کرده و نیاز است تا حمایت‌های دولتی در این بخش تقویت شود.

وی راه‌اندازی هر چه بیشتر نمایشگاه‌های داخلی و زمینه‌سازی برای شرکت هنرمندان در نمایشگاه‌های خارج از کشور را از اهداف مورد توجه اتاق بازرگانی گیلان اعلام کرد و گفت: در همین شهر رشت فضاهای بلااستفاده زیادی وجود دارد که می‌تواند برای برپایی نمایشگاه‌های دائمی مورد استفاده قرار گیرد. برای این کار نیاز است مسئولان نه با نامه‌نگاری بلکه با برگزاری نشست‌هایی، هماهنگی‌های لازم را با سازمان‌ها و ادارات مرتبط انجام دهند. زیرا نمایشگاه‌های موقت کمک چندانی به هنرمندان هنرهای دستی  نمی‌کند.

به عقیده او اینکه هنرمندان تنها در نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت حضور داشته باشند یا در فضاهای موقتی که شهرداری در پیاده راه فرهنگی اختصاص می‌دهد محصولات خود را عرضه کنند زیبنده فعالان صنایع دستی نیست.

ایران از معدود کشورهایی محسوب می‌شود که از دیرباز تاکنون در عرصه تولید مصنوعاتی دست ساز، سرآمد و صاحب شهرت بوده و تا پیش از پیدایش ماشین و دست‌اندازی آن بر نظام اقتصادی، همیشه از این هنر چون عاملی مهم و اساسی در پیکره اقتصادی خود بهره‌مند شده است.

در سال‌های اخیر هنرهای دستی در سطح جهانی و به خصوص در شرق و جنوب شرق آسیا رونق چشمگیری پیدا کرده و رقابت‌ها برای حضور بیشتر در بازار جهانی سخت‌تر شده است. این درحالی است که هنوز قانون بازدارنده‌ای برای منع کپی‌برداری از آثار صنایع دستی وجود ندارد و صنایع دستی و ملی ایران با وجود غنای بی‌نظیر هر روز بیشتر از گذشته در دام مشکلات و تنگناهای داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.