گزارشِ یک جشن در محاصره گرانی

شب یلدا بدون انار، هندوانه، آجیل و شیرینی، چیزی کم دارد. اما در سال ۱۴۰۴، قیمت این اقلام به حدی رسیده که بسیاری را وادار کرده به فکر لغو رسمی جشن یا برگزاری آن به شکلی ساده و حداقلی باشند. گفته شده چیدن یک سفره شب یلدایی ساده برای یک خانواده چهار نفره، دست کم ۵ میلیون تومان هزینه دارد.

 

حتی بر مبنای تحلیل طیفی از کارشناسان اقتصادی، هزینه سفره یلدا طی ۱۰ سال گذشته حدود ۱۷۴۴ درصد افزایش پیدا کرده است. در روزهایی که بسیاری از خانواده‌ها حتی از پر کردن یخچال خود با اقلام ضروری، ناتوان‌اند، صداوسیما، کارشناسی را به آنتن زنده می‌آورد که در پاسخ به مجری می‌گوید: مردم می‌توانند با توجه به قیمت گران برنج، جو بخورند!

 

این اقتصاد به سمت فقر حرکت می‌کند
اقتصاددانان معتقدند؛ نرخ تورم ایران در سال میلادی پیش‌رو به مرز ۵۰ درصد خواهد رسید. ایرانیان در حالی سال ۱۴۰۴ را پشت سر می‌گذرانند که نرخ تورم سالانه کشور از ۳۳ درصد در فرودین امسال به ۴۰.۴ درصد و تورم نقطه‌ به‌ نقطه به ۴۹.۴ درصد رسیده که بالاترین سطح در سال‌های اخیر است. اما با نزدیک شدن به ۳۰ آذر و شب یلدا، سایه سنگین بحران اقتصادی بر این جشن سایه سنگینی افکنده است. بیشتر از ۴۱ درصد از تورم، متوجه اقشار کم درآمد است.

 

طبق پیش‌بینی کارشناسان اقتصادی و به اعتراف مرکز پژوهش‌های مجلس، این روند تورمی به خاطر کسری بودجه، ناترازی انرژی و تحریم‌های بین‌المللی که تازه‌ترین آن مکانیسم ماشه است تا پایان سال ادامه پیدا می‌کند و هزینه زندگی هم‌چنان افزایش پیدا می‌کند. گزارش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز حاکی از تورم بالای ۴۰ درصد و رشد پایین اقتصادی است این ترکیب نادر، اقتصاد ایران را به سمت فقر گسترده سوق داده است.

 

چیدن یک سفره شب یلدایی ساده برای یک خانواده، حدود ۵ میلیون تومان هزینه دارد. در روزهایی که بسیاری از خانواده‌ها حتی از پر کردن یخچال خود با اقلام ضروری، ناتوان‌اند، صداوسیما کارشناسی را به آنتن زنده می‌آورد که در پاسخ به مجری می‌گوید: مردم می‌توانند با توجه به قیمت گران برنج، جو بخورند

 

 

آیا شب یلدا باید فراموش شود؟
وضعیت بی‌ثبات اقتصادی و افزایش نرخ دلار بازار آزاد به بالای ۱۳۱ هزار تومان، به شکل مستقیمی بر روی کالاهای مصرفی به‌خصوص اقلام خوراکی تاثیر سو گذاشته است. به غیر از مسکن، هزینه‌های حمل‌ونقل و مواد غذایی بیش از ۳۰ درصد سبد هزینه خانوارها را تشکیل می‌دهد جهش کرده است.. در آستانه شب یلدا، معمولا تقاضا برای میوه و خشکبار افزایش پیدا می‌کند و کاملا مشخص است که این فشار دوچندان شده است.

 

حتی تبلیغات دولتی برای واریز سود سهام عدالت در شب یلدا که البته به شدت زیر سایه اجرای برنامه افزایش قیمت بنزین از روز شنبه ۲۲ آذر قرار گرفته و هم نتوانسته به وضعیت کنونی کمک کند. سوالی که این روزها در اذهان عمومی شکل گرفته این است که آیا باید شب یلدا را فراموش کنیم؟

 

قیمت آجیل از مرز یک میلیون تومان گذشت
در حال حاضر آجیل با عبور از مرز یک میلیون تومان در هر کیلوگرم و شیرینی با قیمت ۳۵۰ هزار تومان، در صدر هزینه‌های معمول شب یلدا قرار دارند و اقلامی چون انار و هندوانه نیز با برچسب‌های قیمتی ۱۷۰ و ۲۰۰ هزار تومانی، سهم بزرگی از سبد خرید یلدا مردم را تشکیل می‌دهند. این قیمت‌ها که روزانه در حال تغییر است؛ تورم ملموس در اقلام خوراکی را به خوبی نشان می‌دهد.

آجیل و خشکبار از اقلام برجسته و اصلی شب یلدا محسوب می‌شوند. گفته شده طبق برآوردی که اتحادیه‌های اصناف انجام داده‌اند؛ قیمت این قلم کالا در یک سال اخیر بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است. موضوعی که باعث کاهش فروش در بازارهای عمده ‌فروشی شده است.

 

طرح نظارتی ویژه شب یلدا از ۲۰ تا ۳۰ آذرماه به‌صورت همزمان با سراسر کشور در گیلان هم در حال اجراست. در حالی‌که اداره کل صمت، تعزیرات و اتاق اصناف استان به همراه اتحادیه‌ها خبر می‌دهند که هیچ‌گونه کمبود مواد خوراکی و اقلام شب یلدا وجود ندارد و با گران‌فروشی مبارزه می‌شود، اما کاهش محسوس قدرت خرید مردم چیزی نیست که با این سیاست‌ها بهبود پیدا کند.

 

یک بررسی میدانی از وضعیت برخی اقلام شب یلدا از اعداد و ارقامی حکایت دارد که پوشش آن برای قشرهای مختلف و کم‌درآمد به امری سخت و حتی محال تبدیل شده است. به طور مثال قیمت عمده فروشی انواع آجیل و خشکبار در نیمه آذر ۱۴۰۴ نشان می‌دهد؛ هر کیلوگرم بادام کاغذی ۸۴۵ هزار تومان، بادام هندی یک میلیون و ۵۲۰ هزار تومان، پسته احمد آقایی یک میلیون و ۴۵۰ هزار تومان، پسته اکبری یک میلیون و ۵۹۰ هزار تومان، پسته فندقی یک میلیون و ۱۵۰ هزار تومان، تخمه آفتابگردان کله قوچی (دور سفید و سیاه) ۳۷۰ هزار تومان، تخمه آفتابگردان ریز ۲۸۵ هزار تومان، تخمه کدو گوشتی ۴۱۵ هزار تومان، فندق با پوست خام ۸۶۵ هزار تومان و مغز بادام زمینی درشت (با پوست) ۳۹۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.

 

این رشد قیمت شدید، عمدتا به دو عامل کلیدی نسبت داده می‌شود. وابستگی شدید قیمت‌ها به نرخ دلار و ماهیت صادراتی بسیاری از محصولات کلیدی صنف خشکبار، به ویژه پسته که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید آن به بازار‌های خارجی اختصاص دارد.

 

در بحث شیرینی شب یلدا هم که اخیرا اتحادیه قنادان خبر داده؛ نوسان بازار دلار منجر به گرانی برخی از مواد اولیه وارداتی قنادی‌ها مانند شکر، پودر کاکائو، پودر نارگیل شده و عمده افزایش قیمت در این بازار به این دلیل رخ داده است. شیرینی‌های سنتی مانند گز و سوهان نیز ۲۰ تا ۳۰ درصد گران‌تر شده، و پک‌های آجیل شب یلدا از ۱.۴ میلیون تومان برای یک کیلو مخلوط شروع می‌شود.

 

40 درصد خانواده‌ها، مراسم شب یلدا را مختصرتر برگزار می‌کنند
انار و هندوانه، نمادهای اصلی شب یلدا، نیز از این قاعده مستثنی نیستند. قیمت انار کوهستانی به ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان در کیلو و هندوانه به ۸ تا ۱۵ هزار تومان رسیده، که به نسبت آبان امسال حدود ۱۵ درصد افزایش دارد.

 

آجیل و خشکبار از اقلام برجسته و اصلی شب یلدا محسوب می‌شوند. طبق برآوردی که اتحادیه‌های اصناف انجام داده‌؛ قیمت این قلم کالا در یک سال اخیر بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است

 

گزارش‌ها نشان می‌دهد که ۴۰ درصد خانوارها جشن یلدا را کوچک‌تر برگزار می‌کنند. بدون آجیل کامل یا برپایی مهمانی‌های بزرگ و ۲۰ درصد اقشار هم که اصلا برنامه‌ای برای این شب ندارند. یکی از رهگذران که در بازار رشت حضور داشت؛ در این مورد به مرور می‌گوید؛ برگزاری جشن شب یلدا و پاسداشت هویت‌های فرهنگی برای همه ما خوشایند است، اما با این وضعیت و قیمت‌ها که در بازار رشت می‌بینیم واقعا چاره چیست؟ برای این‌که بتوانیم با این حقوق‌ها ماه را به پایان برسانیم، به ناچار باید از خریدن برخی اقلام خودداری کنیم.

 

اشتراک‌گذاری سفره‌ها یا برگزاری جشن‌های مجازی، برای زنده نگه داشتن سنت شب یلدا، از راهکارهایی است که در این روزهای سخت همراه با گرانی، مسئولان به مردم پیشنهاد می‌دهند. در همین راستا حتی چند روز قبل از کارشناسی به نام محسن ستاری دعوت شد. وی که از چهره‌های موسوم به پزشک طب سنتی است، در شبکه افق و در پاسخ به مجری می‌گوید: مردم می‌توانند با توجه به قیمت برنج، جو بخورند!

توان خرید میوه خوب را نداریم
در بازار رشت، بسیاری از مردم مقابل میوه‌فروشی‌ها توقف می‌کنند و بعد آن‌که نگاهی به قیمت‌ها انداختند و بی‌آنکه چیزی بخرند، مسیرشان را ادامه می‌دهند. ظاهرا شلوغی میدان بزرگ رشت و دیگر بازارچه‌ها بیشتر ظاهری است و آن‌چه بیشتر از همه به چشم می‌آید، کاهش محسوس خرید است.

 

مردم با نگاهی متعجب به قیمت اقلام خوراکی، برای گرفتن اندکی تخفیف با خریداران چانه‌زنی می‌کنند و در نهایت به سراغ میوه‌ها و اقلام خوراکی با کیفیت پایین‌تر می‌روند. میوه‌هایی که شاید تا همین چند ماه قبل که تورم تا به این حد نرسیده بود کمتر کسی حاضر به خریدنشان می‌شدند.

 

در بازار رشت، بسیاری از مردم مقابل میوه‌فروشی‌ها توقف می‌کنند و بعد آن‌که نگاهی به قیمت‌ها انداختند و بی‌آن‌که چیزی بخرند، مسیرشان را ادامه می‌دهند. ظاهرا شلوغی میدان بزرگ رشت و دیگر بازارچه‌ها بیشتر ظاهری است

 

معیشتِ سخت
یکی از میوه‌فروشان بازار بزرگ رشت هم می‌گوید: فروش میوه‌های باکیفیت بالا به‌طور محسوسی افت کرده است. با گفته او گاهی فروشنده‌ها مجبورند ساعت‌ها منتظر بمانند تا چند کیلو از میوه‌های درجه یک فروخته شود. بسیاری از مشتریان به صراحت می‌گویند که توان خرید میوه خوب را ندارند و ترجیح می‌دهند که مقدار کمتر یا کیفیت پایین‌تر آن‌ها را بخرند.

 

آن‌طور که با اعداد و ارقام بررسی کردیم؛ بازار خوراکی‌های سنتی شب یلدا امسال، با شوک قیمتی کم‌سابقه‌ای روبه‌رو شده است. اگرچه مسئولان در اداره کل صمت گیلان، تعزیرات و اصناف استان از تشدید بازرسی و برخورد با تخلفات گران‌فروشی خبر می‌دهند؛ اما شرایط فعلی به خوبی گواه است که این اقدامات فقط پر کردن رزومه است و  اثربخشی ندارد و مشکل از جای دیگری است. به نظر می‌رسد شب یلدای امسال، برای بسیاری از خانواده‌ها به شبی بسیار ساده‌تر از سال گذشته تبدیل شود و سنت‌ها تحت تاثیر معیشتِ سخت قرار گیرند.