طرح‌های مطالعاتی وضعیت کاهش تراز آب دریای خزر در سه فاز از دو سال گذشته آغاز شده است.
نوسانات آب دریای خزر یک پدیده طبیعی است و در ۵۰۰ سال اخیر این مساله وجود داشته است. اما کارشناسان معتقدند؛ به خصوص در سال‌های اخیر سواحل ایران به‌شدت دچار عقب نشینی شده است. در این شرایط ممکن است تاسیسات و بنادر ایران در معرض خطر قرار بگیرند و این نگرانی به صورت جدی وجود دارد.
به عقیده کارشناسان، حل این مشکل هزینه‌های بسیار زیادی دارد. انجام لایروبی برای اینکه آب به اسکله و بنادر برسد یکی از اقداماتی است که باید در مقابله با کاهش تراز آب دریای خزر در دستور کار قرار گیرد.
در همین رابطه «علی اکبر صفایی» مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در همین زمینه خبر داد: انجام طرح‌های مطالعاتی درخصوص وضعیت کاهش تراز آب دریای خزر و راهکارهای مربوطه در سه فاز از دو سال گذشته در این سازمان آغاز شده است. به گفته وی فاز یک این مطالعات به انجام رسیده و برخی دیگر در حال اجراست.
آنطور که مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی می‌گوید: ساختارهای مطالعاتی کاهش تراز آب دریای خزر در فاز دوم نیز به مرحله خروجی رسیده و در صورت افزایش کاهش تراز آب، این سازمان تدابیر لازم را در رابطه با حفظ بنادر اندیشیده است.
مطالعات نشان می‌دهد اگر تا ۲۰ سال آینده تراز آب دریای خزر کاهش پیدا کند، تقریبا یک چهارم دریای خزر یعنی در قسمت شمالی خشک و از دسترس خارج می‌شود. این بحران بسیار بزرگی برای روسیه خواهد بود. زیرا روس‌ها چندین بندر بزرگ در دریای خزر دارند.
طبق گزارش دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال ۱۳۳۰ سطح دریا ۲۷.۳- متر بود و سال ۵۶ تا ۲۸.۲- کاهش پیدا کرد. تراز آب دریای خزر از سال ۵۷ شروع به افزایش کرد و حدود ۳ متر بالا آمد. در سال ۱۳۷۳ دوباره رو به کاهش رفت.
تحقیقات علمی از دلایل کاهش تراز آب دریای خزر نشان می‌دهد؛ میزان جمعیت ساکن در سواحل دریای خزر به دلیل رشد جمعیت همچنین مهاجرت‌های صورت گرفته به این منطقه افزایش زیادی پیدا کرده است. این امر موجب افزایش مصرف آب به‌ویژه منابع آب زیرزمینی – که ارتباط مستقیم با آب دریا دارد- شده است.
لازم به ذکر است؛ خزر دریاچه ای با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به ۷ هزار کیلومتر می‌رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته‌اند و همگی از مواهب آن استفاده می‌کنند.