روزی برای خوانش تاریخ، فرهنگ و هویت رشت

روزی برای رشت، روزی برای معرفی داشته های رشت، روزی برای دانستن پیشینه تاریخی رشت، شهری که توسعه اش مدیون تجارت ابریشم بود و تجار عمدتا غیرگیلانی که رشت را برای سکونت و تجارت انتخاب کردند.

 

سال ۱۳۹۲ «محمدابراهیم خلیلی» شهردار رشت، دستور داد؛ کارگروه های مختلفی تشکیل شود و یکی از این کارگروه ها، انتخاب روزی برای رشت بود. کارگروه انتخاب روز رشت، به مدیریت علیرضا حسنی، مدیریت وقت روابط عمومی، جلسات متعددی تشکیل داد که در آن چهره های فرهنگی شاخصی همچون؛ شادوران افشین پرتو، شادروان فریدون نوزاد، دکترکشور دوست، مهندس روبرت واهانیان و محمدتقی پوراحمد جکتاجی حضور داشتند.

 

نگارنده به عنوان یکی از اعضای این کارگروه، در تمامی جلسات حضور داشته و از نزدیک شاهد بررسی مناسبت ها و نام های انتخابی بودم و هرکدام به دلیلی از سوی برخی از حضار رد شد. به عنوان مثال، شادروان فریدون نوزاد، پیشنهاد داد؛ پیرزوی گیلانیان بر قوای روس در «نبرد پیله داربن»-که مصادف با ۲۳خرداد ۱۱۸۴ بود- روز رشت باشد. برخی معتقد بودند؛ که این روز جنگاوران زیادی کشته شدند و یادآوری تلخی تجاوز روسیه به خاک گیلان است.

سال ۱۳۹۲ «محمدابراهیم خلیلی» شهردار رشت، دستور داد؛ کارگروه های مختلفی تشکیل شود و یکی از این کارگروه ها، انتخاب روزی برای رشت بود

«پوراحمدجکتاجی»، مدیرمسئول ماهنامه گیله وا، «نوروزبل» را پیشنهاد داد. می‌دانیم که گاهشماری گیلان از نیمه مرداد آغاز می‌شود و آغاز سال نوی در گیلان در نیمه مرداد است، اما برخی مفاخر در همان جلسات این نظر را رد کردند که نوروزبل مطابق با تقویم گالشی و یا دیلمی است و مختص کوه نشین های سرزمین بزرگ دیلم، املش و حتی کوه نشینان غرب مازنداران است.

 

۱۲ دی، روزی بود که «روبرت واهانیان» پیشنهاد داد. او را که به عنوان رشت پژوه می‌شناسیم، در آخرین جلسه کارگروه انتخاب روز رشت، به استناد کتاب «تاریخ گیلان از آغاز تا پیدایش مشروطه»، تالیف شادروان افشین پرتو، سندی را  ارائه داد که تاریخ آن به قمری بود و واهانیان با تبدیل آن به شمسی، در توضیح گفت: روز دوم ژانویه ۱۵۵۸م مقارن با ۱۲ دی ماه سال ۹۳۶ شمسی روزی است که شهر رشت از سوی شاه طهماسب صفوی به عنوان مرکز گیلان انتخاب شده است.

 

واهانیان خطاب به افشین پرتو، شماره صفحه کتابی را که به همراه داشت را نیز یادآور شد و از افشین پرتو، تایید گرفت. و در علت پیشنهاد این روز توضیح داد: تا پیش از انتخاب رشت به عنوان مرکز گیلان، رشت روستایی بود با روز بازار و در عمل از زمانی عنوان شهر یافت و توسعه مدنیت پیدا کرد که به عنوان مرکز گیلان انتخاب شد. نامگذاری یک روز از سال به نام شهر باید بر اساس هویت آن شهر باشد و چون پایه‌های مدنیت و شهرنشینی رشت در این روز به طور رسمی بنا نهاده شده، پیشنهاد می شود ۱۲ دی روز رشت باشد.

به یاد دارم که با تایید بقیه اعضای کارگروه، ۱۲ دی ماه به نام روز رشت تعیین شد و این نام همراه با دلایل، طی یک لایحه به شورای شهر رشت ارسال و در نهایت به تصویب رسمی رسید.

روز دوم ژانویه ۱۵۵۸م مقارن با ۱۲ دی ماه سال ۹۳۶ شمسی روزی است که شهر رشت از سوی شاه طهماسب صفوی به عنوان مرکز گیلان انتخاب شده است

پس از این انتخاب، انتقادهایی در فضای مجازی براه افتاد که گیلان پیش از این انتخاب، حکومتی مستقل داشته و با ضرب شمشیر و کشتار وحشیانه از سوی صفویه به دولت مرکزی ضمیمه شده و شایسته نیست روزی که با قتل و خون ریزی همراه است، به عنوان روز رشت انتخاب شود.

 

با این حال، یک مورخ عقیده دارد؛انتخاب ۱۲دی برای روز برای رشت، عنوان نادرستی است زیرا رشت پیش از صفویه، توسط«جمشید شاه بیه پسی» به عنوان مرکز «دارالمرز گیلان» انتخاب شده بود.

«دکتر عباس پناهی» می‌افزاید: نکته ای که کمتر بدان توجه شده، اینکه پیش از دوره صفوی، رشت مرکز گیلان شده بود.

گفته می شود؛ گیلان پیش از صفوی، توسط حاکمان محلی شرق و غرب، بیه پیش و بیه پس اداره می‌شد. درحالیکه ما ۳خاندان محلی داشتیم و علاوه بر حکومت های شرق و غرب، شاهد حکومت محلی سلسله تجاسبی در رشت هم بودیم که کیائیان حکومت رشت را از بین می‌برند.

 

اما از سال ۹۸۰ قمری «جمشید شاه بیه پسی» بعد از یک نبرد بسیار خونین با «کارکیا خان احمد خان دوم» را شکست می‌دهد و لاهیجان مرکز حکومت کیائیان را تصرف می‌کند. و پس از آن کل سرزمین دارالمرزبه مرکزیت رشت اداره می شود.

ولی از آنجا که بیشترین منابع مکتوب تاریخی مربوط به دوره صفوی است، بنظر می‌رسد رشت پیش از صفویه کمتر مورد توجه بوده در صورتیکه چنین نیست. سال ۱۰۰۰ هجری پس از فتح کامل گیلان توسط شاه صفوی، گیلان به عنوان املاک خاصه دولت مرکزی گردید.

تا پیش از انتخاب رشت به عنوان مرکز گیلان، رشت روستایی بود با روز بازار و در عمل از زمانی عنوان شهر یافت و توسعه مدنیت پیدا کرد که به عنوان مرکز گیلان انتخاب شد

اما انتقادها به انتخاب ۱۲ دی به عنوان روز رشت به همینجا ختم نمی‌شود. ۱۲دی چندسالی است در میان دو مناسبت مهم در تقویم رسمی کشور قرار گرفته است. ۹دی ماه در تقویم کشور «روز بصیرت و میثاق امت با ولایت» نامگذاری شده و ۱۳ دی در تقویم رسمی کشور مصادف با «شهادت سردار قاسم سلیمانی و روز جهانی مقاومت» نامگذاری شده است و عملا ویژه برنامه های مدیریت شهری و حتی گروه های خودجوش و سازمان های مردم نهاد، تحت تاثیر این دو مناسبت قرار گرفته و کمتر اجازه داده می‌شود شادی و نشاط روز رشت در برنامه های غلبه یابد.

 

 چندسال پیش، در جلسه ای که با حضور نادرحسینی، رئیس کمیسیون فرهنگی شورا و امیرحسین علوی، شهردار وقت رشت برگزار شد، نگارنده با ادله از مدیریت شهری خواستم تا بازنگری در انتخاب روز رشت داشته باشد و یادآور شدم که شهرهای دیگر همچون قزوین نیز روز دیگری را به عنوان روز رشت انتخاب کرده اند و قرار نیست یک تجربه اولیه، به عنوان وحی منزل اجرایی شود.

 

در آن جلسه، امیرحسین علوی با پذیرفتن این نظر، وعده داد که کارگروه جدیدی با حضور مفاخر تشکیل خواهد داد و ۱۲دی بازنگری خواهد شد. اما از آنجا که وی سودای دیگری بجز مدیریت شهری داشت، وعده اش بر زمین ماند و رئیس کمیسیون فرهنگی وقت شورا نیز گویا متوجه اهمیت موضوع نبود. و شاهدیم در آخرین سال فعالیت شورای ششم، بازهم ۱۲ دی روز رشت است.

 

با تمام نقدها، ۱۲ دی روزی برای رشت است. روزی برای خوانش تاریخ، فرهنگ و هویت این شهر. روزی برای یادآوری اولین ها در رشت و روزی که یادمان نرود صرف پیشرو بودن در نخستین ها، ما را فریفته نکند، زیرا که در زیرساخت های شهری، بسیار عقب هستیم.