اتحادیه‌ای برای نمایشگران عروسکی
یونیما گیلان به دنبال راه‌اندازی موزه‌ی عروسکهای کاسپین
عروسک‌ها سفیران مهر و دوستی هستند. آنها نه فقط هم نشینان دوران کودکی بلکه در همه‌ی فراز و نشیب عمر آدمی و جوامع انسانی، حاضرند و این حضور با ذهن خلاق و دستان توانمند هنرمندانِ عرصه‌ی نمایش عروسکی صدچندان موثرتر است. نمایش‌های عروسکی که از دیرباز آدمی را از روزمرگی‌ها رهانده‌اند و از آگاهی و مهر نشان داشته‌اند دارای قدمتی طولانی هستند و پیشینه‌ی این هنر به حدود هزاره‌ی سوم پیش از میلاد باز می‌گردد. واقعیت این است که عروسک‌ها گاه چنان به عمق لحظات و احساس آدمی، نفوذ می‌کنند که عروسک بودنشان از یاد می‌رود. عروسکهای هر قوم و اقلیم در طول زمان ناگفته‌های بسیاری را در خود جای داده‌اند و از فرهنگ و باورهای مردمی نشان دارند که آنها را ساخته‌اند؛ از این رو امتداد حضور عروسک‌ها در جهان نمایش و فرهنگ جوامع، موضوعی‌ست که اهالی فرهنگ و هنر بدان می‌اندیشند.
این همان دغدغه‌ای است که سبب شد تا در سال ۱۹۲۹ «یونیما» یا اتحادیه‌ی جهانی نمایشگران عروسکی از سوی جمعی از هنرمندان نمایش عروسکی به منظور شناساندن و ارتقای این هنر شکل بگیرد. و اما ایران نیز از حدود یک دهه پیش بصورت رسمی با نام «مبارک یونیما» به عضویت یونیما درآمده تا باشد که روشنای چراغ نمایش عروسکی در این سرزمین دچار افول نشود.
«علیرضا شکورپور» مدیر دفتر اتحادیه‌ی بین‌المللی نمایشگران عروسکی ایران در گیلان است. اهالی انزلی او را با عروسکهای غول‌پیکرش می‌شناسند. وقتی قرار می‌شود شکورپور داستان ورودش به عرصه‌ی نمایش را برایمان روایت کند، می‌گوید: فعالیت‌های خود را با تئاتر بزرگسال از اواخر دهه‌ی ۷۰ آغاز کردم و از اوایل دهه‌ی ۸۰ قدم در مسیر تئاتر کودک نهادم و مطالعاتم را بیشتر در همین راستا سوق دادم. بدین ترتیب با توجه به این که تجربیاتی هم در زمینه‌ی تئاتر عروسکی داشتم، سرانجام به این نتیجه رسیدم که بیشتر در عرصه‌ی نمایش عروسکی فعالیت داشته باشم. این گونه بود که عروسک ساختم و با آزمون و خطا تجاربی بدست آوردم و در کلاس‌های تخصصی تئاتر عروسکی زیر نظر اساتیدی که می‌توان گفت از بهترین‌های این حوزه هستند، شرکت کردم. عروسکهای غول‌پیکر را زیر نظر کمپانی گراند پرسونزِ فرانسه کار کردم و دوره‌ی ساخت عروسکهای نمایشی را در خانه‌ی عروسک تهران گذراندم. در تمامی این سالها نوشتم، عروسک ساختم، کارگردانی و طراحی صحنه کردم و در بیشتر کارها بازی هم کردم. در واقع از عروسکهای فینگر تا عروسکهای غول‌پیکر و ماسک‌های کاغذی کار کردم و هر آن چه که باید در تئاتر عروسکی می‌آموختم را کوشیدم دنبال کنم و بدین ترتیب تا به امروز فعالیتم با همه‌ی سختی‌هایی که بر سر راه فعالان عرصه‌ی تئاتر به ویژه تئاتر عروسکی وجود دارد، ادامه داشته است.
اتحادیه‌ای برای نمایشگران عروسکی
یونیما در واقع اتحادیه‌ی بین‌المللی نمایشگران عروسکی است. این تشکل جهانی از سال ۱۹۲۹ با هدف ممانعت از به افول رفتن تئاتر عروسکی و ارتقای این هنر با پیام صلح و دوستی، بنا نهاده شد. گفتنی‌ست این اتحادیه زیر نظر بخش فرهنگی یونسکو بصورت غیرانتفاعی به فعالیت می‌پردازد و دامنه‌ی فعالیتش در بیشتر کشورهای دنیا گسترش یافته است. شکورپور با بیان این موضوع یادآور می‌شود: پیغام عروسک‌ها، دوستی، برابری و همدلی فارغ از نژاد پرستی‌هاست. پیام عروسک‌ها و یونیما در سراسر دنیا، زندگی مسالمت آمیز انسانها در کنار یکدیگر است. البته یونیما در کنار ترویج صلح و همدلی بین انسانها، مبحث آموزش و پژوهش، همچنین موزه‌هایی که که موجب آشنایی بیشتر مردم با مقوله‌ی عروسک‌ها می‌شوند را هم دنبال می‌کند.
فعالیت یونیما در گیلان
از شکورپور می‌خواهیم به فعالیت یونیما در گیلان بپردازد و او چنین می‌گوید: از دیماه سال ۱۳۹۹ با حکم جناب دکتر «اردشیر صالح‌پور» رییس یونیمای ایران به عنوان مدیر یونیمای گیلان به فعالیت پرداخته‌ام و اما این در زمانی رخ داد که بعلت همه‌گیری کرونا، بسیاری از فعالیت‌ها محدود بوده است. با این وجود تلاش شد با تمامی کمبودها، سختی‌ها و بی‌مهری‌هایی که در گیلان با آن روبرو هستیم، اتفاقاتی در مسیر اهداف یونیما شکل بگیرد. برگزاری چند کارگاه ساخت عروسکهای نمایشی با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان و موسسه فرهنگی هنری بداهه‌سازان آیین کهن یکی از این فعالیت‌ها بود. همچنین با همکاری اداره کل بهزیتسی استان گیلان چندین کارگاه برگزار شد و که بعنوان مدرس در خدمت‌شان بودم و قرار است از عروسکهای ماحصل این کارگاه‌ها نمایشگاهی برای بازدید عموم ترتیب داده شود.
این هنرمند یادآور می‌شود: به سبب شرایط موجود در جامعه به دنبال شیوع کرونا نمی‌توانستیم اجرا و تماشاگر داشته باشیم، از این رو بیشتر به سمت تولید محتوا رفتیم و در صفحه‌ی رسمی یونیمای گیلان کارهای کوچکی در این راستا انجام دادیم تا از انجام فعالیت‌ها عقب نمانیم. البته اجرای عروسکهای غول‌پیکر به مناسبت پیشواز عید را در شهر انزلی داشتیم. همچنین برای روز جهانی تئاترهم تصمیم گرفتیم اجرایی داشته باشیم و از آنجا که شرایط اجرا در مرکز استان فراهم نشد، تصمیم گرفتیم در انزلی به وقوع بپیوندد. در ضمن به مناسبت اعیاد شعبانیه هم کارناوالی در لاهیجان داشتیم. تلاشمان بر این بود که همه این فعالیت‌ها بصورت محدود صورت بگیرد. آخرین کارمان هم اجرای پرفورمنس «۱۴۵۰ تالاب» بود که با همکاری موسسه فرهنگی هنری گیل تی‌تی و شهرداری انزلی در راستای طرح ساماندهی سیپا شکل گرفت. لازم به ذکر است که این پرفورمنس با بهره‌مند شدن از ماسک و عروسک شکل گرفت و در ده نوبت اجرا شد.
برنامه‌های آتی
این هنرمند گیلانی در ادامه از دو برنامه‌ی بزرگی که هم اکنون یونیمای گیلان دنبال می‌کند، یاد کرده و می‌گوید: این برنامه‌ها شاملِ برپایی فستیوال عروسکهای غول‌پیکر و راه‌اندازی موزه‌ی عروسکهای کاسپین است.
مشکلات آن‌قدر زیاد است که نمی‌دانم از کدام باید گفت! از متریالی که چندین برابر شده و یا از بودجه‌هایی که اختصاص داده نمی‌شود یا کمتر اختصاص داده می‌شود؛ از تماشاخانه‌هایی که یک به یک تعطیل می‌شوند و یا دوستانی که به ناامیدی می‌رسند. در این میان کرونا نیز تاثیر بسیار زیادی بر سنگینی بار مشکلات داشته است.
وی می‌افزاید: پیگیری‌های لازم در راستای شکل‌گیری هماهنگی‌ها از سطح استانداری تا شهرداری‌ها در حال انجام است تا با مهیا شدن شرایط مناسب، برگزاری اولین فستیوال عروسکهای غول پیکر ایران را در گیلان شاهد باشیم. گفتنی‌ست اگر همه‌ی اموربه خوبی پیش برود، در سال‌های بعد می‌توانیم این فستیوال ملی را بصورت بین‌المللی یا دستِ کم با حضور کشورهای حاشیه‌ی خزر و کشورهای همسایه داشته باشیم و به ثبت برسانیم. و اما برنامه دیگر راه‌اندازی موزه‌ی عروسکهای کاسپین است که طرحش را آماده کرده‌ایم و هم اکنون در حال رایزنی برای گرفتن یک مکان هستیم تا به امید خدا بتوانیم این اتفاق نیکو را در گیلان رقم بزنیم. باید توجه داشت که برخوردار بودن از موزه آن هم از نوع عروسکی، اتفاق بسیار بزرگی است. پیگیری برای اجرای طرح موزه‌ی عروسک‌ها را در انزلی دنبال می‌کنیم، اما اگر به نتیجه نرسیدیم در رشت، لاهیجان یا دیگر شهرهای استان چنانچه آماده‌ی همکاری باشند، تحقق می‌یابد.
وی می‌افزاید: در این موزه قرار است غیر از تالار عروسکهای اقوام، عروسکهای پنج کشور آسیای مرکزی، حوزه‌ی قفقاز و در نهایت حوزه‌ی اوراسیا جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شود. البته راه‌اندازی تالارهای دیگری برای نمایش اسباب‌بازی‌های بومی و قدیمی نیز در نظر گرفته شده است. مقوله‌ی برندسازی و ساخت عروسکهای مشاهیر، بازآفرینی عروسک‌ها و تحقیق و پژوهش درخصوص آنها نیز از دیگر مواردی است که در این راستا به آن اندیشیده ایم. ما می‌دانیم که انجام این کار بزرگ به آسانی میسر نمی‌شود، اما در کنار حمایت دکتر صالح پور بعنوان ریاست یونمیای ایران، امیدواریم مابقی سازمان‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط نیز همکاری لازم را داشته باشند. از یاد نباید برد که تعداد موزه‌های عروسک در سراسر کشور، انگشت‌شمار است و دایر شدن آن در گیلان رخدادی فرخنده است که در جذب گردشگران فرهنگی حائز اهمیت بسیار است.
دشواری‌ها و ناامیدی
گرد و غبار دشواری‌ها، جهان هنرمندان را تیره و تار کرده است. شکورپور درباره‌ی مشکلات موجود بر سر راهِ هنرمندان عرصه‌ی نمایش عروسکی چنین اظهار می‌دارد: مشکلات آن‌قدر زیاد است که نمی‌دانم از کدام باید گفت! از متریالی که چندین برابر شده و یا از بودجه‌هایی که اختصاص داده نمی‌شود یا کمتر اختصاص داده می‌شود؛ از تماشاخانه‌هایی که یک به یک تعطیل می‌شوند و یا دوستانی که به ناامیدی می‌رسند. در این میان کرونا نیز تاثیر بسیار زیادی بر سنگینی بار مشکلات داشته است. واقعیت این است که ما با چنگ و دندان دربرابر مشکلات ایستاده‌ایم و عاشقانه کار می‌کنیم تا چراغ نمایش عروسکی را روشن نگه داریم، اما اگر قرار است اتفاقی برای بهبود اوضاع رخ دهد باید در سطح کلان شکل گیرد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین ادارات کل ارشاد، برای حمایت از محصولات فرهنگی تدبیری بیاندیشند.
زمان خداحافظی که فرا می‌رسد او می‌گوید، آرزومند ریشه‌کن شدن کرونا در جهان است و امیدوار است روزی شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که هنرمندان با آرامشِ خیال به کار خویش بپردازند.
