شش روز از فاجعه آتش سوزی کمپ ترک اعتیاد «گام اول رهایی» لنگرود می‌گذرد، ولی هنوز علت دقیق آتش‌سوزی این مرکز مشخص نشده و تنها به گمانه‌زنی‌ها اکتفا شده است. اما آنچه که برای همگان روشن است اینکه در حدود ۴۰ جوان مددجو «به امید رهایی» از اعتیاد در آتش مرگ این کمپ زنده زنده سوختند و اولین گام آنها برای رهایی مرگ بود. آنها که برای ترک اعتیاد رفته بودند دنیا را ترک کردند.
ابعاد شدت این حادثه به قدری دردناک و غم انگیز بود که آحادی از شهروندان گیلانی همچنان از اندوه آن متاثرند. طی روزهای گذشته، اخبار ضد و نقیضی از شاهدان حاضر در صحنه آتش سوزی و مقامات استان در خصوص چگونگی بروز این اتفاق و تعداد جانباختگان و مجروحان منتشر شده است اما هنوز ریشه اصلی حادثه در هاله ای از ابهام است.
به رغم آن، نقطه اشتراک همه این گمانه زنی ها، کوتاهی گردانندگان کمپ ترک اعتیاد لنگرود گزارش شده که در حال حاضر از سوی مقامات قضایی در بازداشت به سر می‌برند.
درحالی که روزگذشته به گفته معاون سیاسی _ امنیتی استان؛ پیکر ۲۹ تن از جانباختگان آتش‌سوزی کمپ ترک اعتیاد لنگرود پس از شناسایی برای تشییع به خانواده هایشان تحویل داده شد، اخبار تأیید نشده‌ای از افزایش تعداد کشته‌های این آتش سوزی به گوش می رسد. آماری که تاکنون از سوی مقامات استانی تأیید یا تکذیب نشده است.
در صبحگاه وقوع آتش سوزی کمپ ترک اعتیاد به امید رهایی لنگرود چه گذشت؟
در صبح روز جمعه و در اولین ساعات آتش سوزی، کارکنان آتش نشانی اولین فرضیه خود پس از اطفای حریق را سرایت آتش بخاری به پرده ها اعلام کردند. صاحب رستورانی در همسایگی کمپ که از شاهدان حادثه بود نیز با اشاره به سرایت آتش بخاری و ناایمن بودن ساختمان کمپ که قبلا مدرسه‌ای قدیمی و فرسوده بود از تاخیر ماشین‌های آتش نشانی گفت. یکی از مسؤولان حاضر در صحنه هم از استفاده مسؤولان کمپ در ساعات پایانی شب از داروهای آرام بخش و خواب آور به مراجعین بستری شده خبر می‌دهد.
در حالی که به توصیه مقامات استان و درخواست اکید خانواده ها، تاکنون نامی از قربانیان حادثه اطلاع رسانی نشده اما در روزهای اخیر، اسامی و کلیپ‌هایی از قربانیان در فضای مجازی دست به دست شده و هر رسانه ای نام جدیدی از قربانیان را بر زبان دارد.
مدیریت کمپ علاوه بر حضور در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شهرستان، مغازه‌ای در داخل شهر لنگرود دارد که این مشغله موجب شده بود وی نتواند روزهای زیادی به کمپ مراجعه کند.
این روزها که محل کمپ ترک اعتیاد مملو از شاخه‌های گل و ادای احترام شهروندان و خانواده‌های قربانیان شده و همچنان فضای غمبار و مصیبت زده ای در روستای کلیدبر لنگرود حاکم است، کارشناسان و فعالین اجتماعی از وضعیت نامطلوب همه کمپ های ترک اعتیاد سخن گفته‌اند. کمپ های که از آن ها بعنوان زندان مددجویان نام برده می‌شود. این داستان البته همه کمپ های ترک اعتیاد در کشور است. گرسنگی، شکنجه با آب سرد و زنجیر شدن دست و پای بیمار به تخت از جمله موارد مشابه ای است که به زبان آورده شده است.
اما ماجرای آتش‌سوزی در کمپ ترک اعتیاد لنگرود که از حدود ۱۲ سال پیش فعالیت خود را در کلیدبر لنگرود شروع کرد، بار دیگر سیاست‌های کاهش سوءمصرف مواد مخدر را در کمپ‌های ترک اعتیاد زیر سوال برد و واکنش‌های فراوانی همراه داشت. به گفته کارشناسان در این قبیل کمپها، از نادرست‌ترین روش های ترک اعتیاد همراه با شکنجه‌های روحی و روانی برای ترک مددجویان بهره گیری می‌شود. روش هایی که خروجی و نتایج شکست آمیزی در بازگشت به اعتیاد برای معتادین به دنبال داشته است.
«سبحان سبحانی فر»، مدیر طرح کاهش آسیب های اجتماعی کاسپین محله لنگرود که در حدود ۵ سال با این کمپ همکاری مستمری برای معرفی مددجویان داشت از ناگفته‌هایی با مرور صحبت کرد که در نهایت منجر به قطع همکاری او با این کمپ شد.
مجوز فعالیت این کمپ برای پذیرش ۳۰ نفر صادر شده بود اما این قانون هیچگاه توسط مدیریت کمپ رعایت نشد و در اقدامی خلاف، گاها شبها تعداد مددجویان به ۴۰ الی ۵۰ نفر می‌رسید.
سبحانی فر به مرور اظهار کرد؛ استفاده ساختمان ناایمن و عدم حضور پزشک و روانپزشک در مواقع سم زدایی و بهره گیری از مددجویان تازه بهبود یافته به جای مددکار تحصیلکرده از دلایلی بود که وی را وادار به قطع همکاری با این کمپ کرد. او تأکید کرد: در طول ۵ سال همکاری، هیچگاه شاهد حضور پزشک در یک دوره ۲۱ روزه ترک اعتیاد این کمپ نبوده، موارد بهداشتی در پایین‌ترین حد و ساختمان به شدت فرسوده بود.
استفاده از روش متادون _ درمانی بدون بهره گیری از راونکاوی مورد دیگری بود که سبحانی به آن اشاره کرد. درحالی که طبق دستورالعمل‌های سازمان بهزیستی بر استفاده از روش های روانکاوی و تجویز داروها توسط پزشک تأکید شده است، در کمپ رهایی از اعتیاد فقط متادون درمانی در دستور کار بود. تأکید به این روش موجب شده بود تا ۴۰ درصد موارد، معتادین رها یافته بار دیگر به اعتیاد بازگشت داشته باشند.
شب حادثه هوا گرم و بخاری‌های کمپ خاموش بودند. کمپ فاقد پرده بود، سیستم برق ساختمان با وسیله‌ای بریده شده بود و آتش از بالا و پایین ساختمان بطور همزمان زبانه می‌کشید و به قدری گسترده بود که به درختان حیاط پشت ساختمان سرایت کرده بود. خودوریی در بیرون از دیوار ساختمان کمپ در آتش سوخته بود.
مدیر طرح کاهش آسیب‌های اجتماعی کاسپین محله لنگرود در ادامه عدم حضور مسؤول و مدیریت کمپ در طول روز را یکی از مهمترین دلایل وقوع این حادثه عنوان کرد وگفت: مدیریت کمپ علاوه بر حضور در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شهرستان، مغازه‌ای در داخل شهر لنگرود دارد که این مشغله موجب شده بود وی نتواند روزهای زیادی به کمپ مراجعه کند.
این کارشناس همچنین به پذیرش بیش از ظرفیت این کمپ نیز اشاره و بیان کرد: مجوز فعالیت این کمپ برای پذیرش ۳۰ نفر صادر شده بود اما این قانون هیچگاه توسط مدیریت کمپ رعایت نشد و در اقدامی خلاف،گاها شبها تعداد مددجویان به ۴۰ الی ۵۰ نفر می‌رسید.
قصور آتش‌نشانان و تاخیر آن ها برای امدادرسانی و خاموش‌سازی آتش موضوع دیگری بود که بارها از سوی شاهدان حادثه به آن اشاره شده است. براساس گفته‌های شاهدان محل، حریق از ساعت ۵:۳۱ صبح شروع شده و بعد از ۲۰ دقیقه تاخیر، با آتش‌نشانی تماس گرفته شده و با اعزام ۴ خودروی آتش‌نشانی در محل حاضر شدند. اما یک آتش نشان که نخواست نامش ذکر شود به مرور گفت: فاصله مرکز آتش نشانی سفید آستانه لنگرود از کمپ در حدود دو دقیقه بود. آتش نشانی با تاخیر از حادثه مطلع شد اما با این حال بعد از شکستن قفل توانست جان ۱۶ نفر را نجات بدهد.
او علیرغم ادعای خالی بودن مخزن آب ماشین‌های آتش نشانی از سوی مردم تأکید کرد: همه ماشین ها آب مورد نیاز را داشتند و حتی به ماشین های دیگری که از کومله و لنگرود رسیده بودند آبرسانی کرد. منتها سرعت و شدت حادثه و زبانه آتش به حدی بود که دیگر برای خاموش کردن به موقع آتش و نجات افراد بیشتر دیر شده بود.
در گزارشات اولیه آتش نشانی، شروع این حادثه از یک بخاری و سرایت به پرده‌ها ذکر شده است و دلیل تاخیر در امدادرسانی نیز وجود قفل کتابی در پشت در و اطلاع دیر هنگام اعلام شده. اما شایعات و گفته‌های شهروندان و اهالی ساکن این روستا حاوی ادعاهای دیگری است.
آماری که از تعداد کشته شده‌ها و مجروحین وجود دارد نشان می‌دهد سه تن از مددجویان این کمپ مفقود شده‌اند. اسامی مفقودین نه در میان کشته‌ها و نه در میان مجروحان به چشم نمی خورد.
یکی از افرادی که در طول مدت آتش سوزی در کنار آتش نشانان حضور فعال داشت و نخواست نامی از وی برده شود به مرور جزییات تازه تری از مشاهدات و شنیده‌های خود از زبان آتش نشان حاضر در محل ارایه کرد.
این شهروند با اشاره به ضعف نظارت بهزیستی بر فعالیت این کمپ یاد آوری کرد: چندسال پیش هم فیلمی از شلاق زدن مددجویان و شکنجه آنها در فضای مجازی منتشر شده بود که هیچگونه برخوردی از سوی بهزیستی با مدیریت کمپ انجام نشد.
وی ارتباط مدیریت کمپ با برخی از نمایندگان شاخص را در ادامه فعالیت کمپ بعد از انتشار این فیلم و مرگ یک نفر در سالهای بعد بی تاثیر ندانست.
منبع مرور همچنین همچنین مدعی شد؛ شواهد به جا مانده از محل آتش سوزی و مشاهدات حاکی از عمدی بودن این حادثه است. او افزود: شب حادثه هوا گرم بود و بخاری‌های کمپ خاموش بودند. کمپ فاقد پرده بود (پیشگیری از احتمال خودکشی)، سیستم برق ساختمان با وسیله‌ای بریده شده بود و آتش از بالا و پایین ساختمان بطور همزمان زبانه می‌کشید و به قدری گسترده بود که به درختان حیاط پشت ساختمان سرایت کرده بود. حتی خودرویی در بیرون از دیوار ساختمان کمپ به طور کامل سوخته بود.
فرار سه مدد جو، بسته بودن دست برخی از کشته شده‌ها به تخت و عدم وجود کپسول آتش نشانی و سوخته شدن خودرو بیرون از کمپ از جمله مواردی است که همچنان بی پاسخ و مبهم باقی مانده است.
این منبع همچنین به ابهام جدیدی به احتمال عمدی بودن این حادثه اشاره کرد. آماری که از تعداد کشته شده‌ها و مجروحین وجود دارد نشان می‌دهد سه تن از مددجویان این کمپ مفقود شده‌اند. اسامی شان نه در میان کشته‌ها وجود دارد و نه در میان مجروحان. در حالیکه به گفته آتش نشانان، کلیه مدارک و اسناد مددجویان به طور کلی سوخته و نابود شده و اسامی این افراد توسط بهزیستی و مسؤولان محفوظ باقی مانده، صحت و سقم این اظهارات مورد شک و تردید قرار دارد و با ادعاهایی که در اظهارات اولیه مسؤولان و آتش نشانان ارایه شده در تضاد است.
چنانچه در خصوص سایر روایت های این حادثه نیز چندان منابع معتبری در دست نیست. فرار سه مدد جو، بسته بودن دست برخی از کشته شده‌ها به تخت و عدم وجود کپسول آتش نشانی و خودروی سوخته شده بیرون از کمپ از جمله مواردی است که همچنان بی پاسخ و مبهم باقی مانده و به شایبه عمدی بودن این حادثه قوت بخشیده است.
روز گذشته «اسدیان» عضو هیأت رییسه شورای شهر لنگرود با انتقاد از تغییر کاربری مدرسه به کمپ ترک اعتیاد؛ بهزیستی را مسؤول این موضوع دانست و گفت: در تقریبا تمام شهرستان‌های کشور، دولت هیچ بودجه‌ای برای احداث کمپ ترک اعتیاد تخصیص نمی‌دهد و به همین دلیل بناهای قدیمی و عمدتا مدارس و مهدکودک‌های متروکه اندکی بازسازی می‌شوند به عنوان کمپ ترک اعتیاد مجوز فعالیت می‌گیرند. سپس هم به علت کم بودن مبلغی که از مددجویان اخذ می‌شود، عملا امکان نوسازی این مراکز وجود ندارد. وی کمپ آتش‌گرفته لنگرود را فرسوده و فاقد سیستم اطفای حریق اعلام کرد.
در حالیکه حدود یک هفته از آتش سوزی کمپ ترک اعتیاد لنگرود گذشته؛ تاکنون مسؤولان سازمان بهزیستی گیلان گزارشی در خصوص چگونگی صدور مجوز کمپ‌های ترک اعتیاد و نحوه نظارت بر عملکرد آنها ارایه نکرده‌اند.
طی این مدت دسترسی به اظهارات مسؤولان بهزیستی فقط از طریق سایت روابط عمومی میسر بود اما یکی از کارشناسان قدیمی بهزیستی و فعال اجتماعی استان، اطلاعات در خور توجه‌ای در خصوص فعالیت این کمپها به مرور ارایه کرد.
این کارشناس از صدور مجوز فعالیت ۵۰ کمپ ترک اعتیاد در گیلان خبر داده که چهار مورد این کمپها در شهرستان لنگرود واقع شده‌اند. طبق دستورالعمل‌های بهزیستی، مجوز‌ها فقط به افراد دارای صلاحیت و کسانی که مدرک تحصیلی مرتبط داده می‌شود.
او اضافه کرد: نظارت و سرکشی از کمپها باید بطور ماهانه باشد و همه کمپها باید هفته‌ای دوبار پزشک و روانپزشک مستقر در کمپ داشته باشند. موضوعی که گویا در این کمپ رعایت نمی‌شد.
وی در ادامه به برخی موارد خلاف قانون و دستور العمل‌های بهزیستی اشاره کرد که در این کمپ رعایت نشده بود. در حالیکه همه کمپ ها باید به ۵ الی ۶ کپسول آتش نشانی مجهر باشند در این کمپ سه کپسول وجود داشت که معلوم نیست چرا از آنها استفاده نشده.
طبق دستورالعمل های بهزیستی، نگهبان و افراد داخل کمپ نباید کلید در اختیار داشته باشند و کلیددار مجموعه باید در بیرون از ساختمان مستقر باشد. اما در شب حادثه کلید در اختیار مسؤول کمپ بود و نگهبان _ یکی از مددجویان بهبود یافته مرکز _ فاقد کلید بود.
وی ادامه داد: مجوز فعالیت کمپ برای پذیرش ۳۰ مددجو بود که مدیریت کمپ بر خلاف قانون بیش از ۴۰ نفر پذیرش داشت. البته این اقدام توسط سایر کمپ های ترک اعتیاد دیگر نیز انجام شده و با آنها برخورد شده بود.
این کارشناس با اشاره به بکار گیری تعدادی از بهبود یافتگان در کمپ‌های ترک اعتیاد، این کار را خلاف قانون ندانست و تصریح کرد: طبق قانون افراد تحت عنوان همتا و بهبود یافته می‌توانند در ساعات غیر حضور پزشک و روانپزشک در کمپها فعالیت کنند که این مورد به دلیل نبود پزشک در کمپ رعایت نمی‌شد.
وی بیشترین معضلات موجود در کمپ های ترک اعتیاد استان را عدم اجرای دستورالعمل های بهزیستی و عدم حضور پزشک در مراکز بیان کرد و گفت: تعهد به سیستم و اجرای این مقررات مهمترین نکته در فعالیت این کمپها است. براساس اطلاعات موجود سال گذشته ۵ کمپ ترک اعتیاد در استان به دلیل نقض این موارد لغو مجوز شدند.
آنچه که بعد از وقوع حادثه کمپ ترک اعتیاد «گام اول رهایی» لنگرود باید به آن اذعان داشت نظارت مستمر بهزیستی بر فعالیت این کمپها و صدور مجوز به افراد دارای صلاحیت و دارای مدرک مرتبط است.
طبق قانون، سازمان بهزیستی کشور براساس ماموریت قانونی و در راستای ایفای وظایف ذاتی خویش، سـاماندهی مراکـز اقـامتی موسوم به “کمپ” یا “خانه های بهبودی” را عهده دار است. بهزیستی می‌تواند با استناد به ماده ۲۶ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی با تدوین و ابلاغ دستورالعمل هایی در سال های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ به صدور مجوز برای این مراکز تحت عنوان”مراکز بهبودی اقامتی میان مدت مصرف کنندگان مواد” مبادرت کند.
موضوعی که در این مورد خاص، محل تردید مردم و خانواده‌های جانباختگان قرارگرفته است.