آنطورکه از اظهارات مسعود پزشکیان، محمدرضا عارف و سایر دولتی‌ها بر می‌آید، احتمالا به زودی تغییراتی در قیمت حامل‌های انرژی ایجاد خواهد شد.
تغییراتی که احتمالا با اتکا به تجارب قبلی زمینه‌ساز نارضایتی بیشتر، تورم و گرانی افزون‌تر و چه بسا اعتراضات بنزینی را فراهم کند.
قیمت بنزین و مصرف سوخت درایران همواره یکی از مباحث حساس و پراهمیت بوده است؛ مسئله‌ای پراهمیت و به شدت مناقشه‌برانگیزکه زمینه‌ی مغلطه را هم هموار می‌کند. در کشورهایی مانند ایران که اقتصاد مبتنی بر نفت دارند، این موضوع اهمیتی دوچندان دارد چراکه بحث بر سر گرانی و ارزانی بنزین فقط بحث بر سر قیمت یک حامل انرژی نیست بلکه تاثر مستقیمی روی رفاه، معیشت و زیست مردم خواهد گذاشت.
وقتی سرمایه‌گذاری‌های اصولی در زمینه‌ی انرژی انجام نشده است، قاچاق سوخت در ابعاد کلان و دولتی بیداد می‌کند، زیرساخت‌های تولید انرژی فرسوده است و گروهی پرقدرت بر حفظ خط تولید پر اشکال خودروهای ایرانی پافشاری می‌کنند، سوخت موضوع مناقشه‌ای است که به جای مطالبه‌ی صحیح برای افزایش قیمت سوخت، مغالطه می‌کند تا منافع خود را حفظ کند. این مغالطه از یک سو مصرف سوخت در ایران را بالا برده و از سوی دیگر توان تولید بنزین را در را تضعیف کرده است.
مقایسه‌ی قیمت بنزین، مصرف سوخت خودروها و میزان تولید بنزین در ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا به ما کمک می‌کند تا تصویری جامع از وضعیت کنونی بازار انرژی و رویکرد کشورهای مختلف به استفاده و تولید سوخت ترسیم کنیم.
در شرایطی که بسیاری از کشورها هر روز بیشتر از اقتصاد نفتی فاصله می‌گیرند و به سمت اقتصاد غیرنفتی کشیده می‌شوند، ایران کماکان سر در چاه نفت کرده و چاله‌های اقتصادی‌اش را با فروش نفت خام پر می‌کند.
بنزین در ایران ارزان است اما به چه قیمتی؟
ایران به عنوان یکی از بزرگترین استخراج کنندگان نفت خام در جهان، همواره از مزیت تولید داخلی سوخت بهره‌مند بوده است اما در طول دهه‌های گذشته نتوانسته تولید بنزین را همپای افزایش تقاضا بالا ببرد. موضوعی که سبب شده بخشی از نیاز داخلی با واردات بنزین پاسخ داده شود.
در سال ۲۰۲۳، متوسط قیمت هر لیتر بنزین در کشورهای اروپایی حدود ۱.۶ تا ۲.۵ یورو (معادل حدود ۱۰۰ هزار تومان) بوده است درحالی که بنزین سهمیه‌ای اکنون در ایران لیتری ۱۵۰۰ تومان و بنزین آزاد لیتری ۳۰۰۰ تومان مبادله می‌شود.
این تفاوت چشمگیر بین قیمت بنزین در ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا ناشی از یارانه‌های دولتی است که در ایران به سوخت تعلق می‌گیرد. دولت ایران از درآمد نفتی خود برای پایین نگه داشتن قیمت سوخت استفاده می‌کند در حالی که در اتحادیه اروپا، سوخت بیشتر به‌صورت آزاد و بر اساس بازار بین‌المللی قیمت‌گذاری می‌شود.
از سوی دیگر اقتصاد ایران رابطه‌ی تنگاتنگی با نفت دارد و مانند سایر کشورها کارآمد و مستقل نیست. در شرایطی که بسیاری از کشورها هر روز بیشتر از اقتصاد نفتی فاصله می‌گیرند و به سمت اقتصاد غیرنفتی کشیده می‌شوند، ایران کماکان سر در چاه نفت کرده و چاله‌های اقتصادی‌اش را با فروش نفت خام پر می‌کند.
اگر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مالیات‌های سنگینی بر روی سوخت اعمال می‌شود، اقدامات جایگزین برای کاهش مصرف سوخت نیز در دستور کار قرار گرفته‌اند.
این مالیات‌ها علاوه بر تأمین بخشی از بودجه دولت، برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز اعمال می‌شود. اتحادیه اروپا در راستای سیاست‌های محیط زیستی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سعی دارد مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و این امر به تدریج باعث افزایش قیمت بنزین در این کشورها شده است.
اما در ایران نه توان رهاندن اقتصاد از بند نفت وجود دارد و نه زیرساخت‌های حمل و نقل می‌تواند مردم را به استفاده‌ی کمتر از سوخت‌های فسیلی تشویق کند.
بسیاری از کشورهای اروپایی در دهه‌های گذشته مشوق‌های مالی و مالیاتی قابل توجهی را برای خودروهای کم‌مصرف و هیبریدی ارائه کرده‌اند. همچنین، قوانین محیط‌زیستی سخت‌گیرانه‌ای که در اتحادیه اروپا اعمال می‌شود، شرکت‌های خودروسازی را مجبور کرده تا خودروهایی با مصرف سوخت کمتر تولید کنند.
سود فروش خودروهای گران و ناکارآمد در جیب چه کسی می‌رود؟ دولت‌ها یا مردم؟
مصرف سوخت خودروهای مختلف یکی از شاخص‌های اصلی بررسی کارایی انرژی در یک کشور است. در ایران به دلیل عدم امکان خرید خودروهای استاندارد، سوخت خودروهای غیراستاندارد داخلی بسیار بالاتر از خودروهای استاندارد جهانی است.
متوسط مصرف سوخت خودروهای داخلی در ایران حدود ۸ تا ۱۲ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است. درحالی که در کشورهای اروپایی، خودروها با توجه به استانداردهای سخت‌گیرانه‌ی مصرف سوخت، به‌طور میانگین ۵ تا ۷ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر مصرف می‌کنند.
بسیاری از کشورهای اروپایی در دهه‌های گذشته مشوق‌های مالی و مالیاتی قابل توجهی را برای خودروهای کم‌مصرف و هیبریدی ارائه کرده‌اند. همچنین، قوانین محیط‌زیستی سخت‌گیرانه‌ای که در اتحادیه اروپا اعمال می‌شود، شرکت‌های خودروسازی را مجبور کرده تا خودروهایی با مصرف سوخت کمتر تولید کنند. استانداردهایی که در ایران اعمال نمی‌شوند اما بعضاً قیمت خودروهای داخلی بیشتر از خودروهای استاندارد خارجی است.
چرا دولت در زمینه انرژی سرمایه‌گذاری نمی‌کند؟
در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، تولید بنزین به دلیل محدودیت‌های منابع نفتی داخلی کمتر است و بسیاری از این کشورها به واردات نفت و پالایش آن برای تولید بنزین متکی هستند. با این حال، پالایشگاه‌های اروپایی به‌طور کلی از فناوری‌های پیشرفته‌تری برای تولید سوخت با کیفیت و آلودگی کمتر استفاده می‌کنند. این پالایشگاه‌ها به‌ویژه در زمینه تولید سوخت‌های با محتوای سولفور پایین و سازگار با محیط زیست تمرکز دارند.
در عین حال، اتحادیه اروپا به تدریج در حال کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی است. سیاست‌های مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باعث شده که بسیاری از کشورهای اروپایی به سمت استفاده از انرژی‌های نوین مانند برق و هیدروژن در حمل‌ونقل حرکت کنند. روندی که با انحصار بازار خودروسازی ایران احتمالا هرگز اجرایی نمی‌شود.
بدیهی است که حتی افزایش قیمت بنزین، در درازمدت مصرف آن را کاهش نخواهد داد. در واقع وقتی نه زیرساخت جایگزینی وجود، نه بازار خودرو رقابتی است و نه مردم توان خرید خودروهای کم مصرف را دارند، دولت مجبور است هر چند سال یک بار دست در جیب مردم کند تا ناکارآمدی‌هایش را با دستبرد جبران کند.
آینده قیمت و مصرف سوخت
در حالی که قیمت بنزین در ایران همچنان به دلیل یارانه‌های دولتی پایین است، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که افزایش قیمت‌های جهانی انرژی و فشارهای اقتصادی ممکن است در آینده دولت ایران را مجبور به افزایش تدریجی قیمت سوخت کند.
احتمالاتی که به تئوری جایگزینی دولت معتدل پزشکیان با دولت تندروی رییسی شدت می‌بخشد و ظن یک برنامه سیاسی از پیش تعیین شده را تقویت می‌کند.
با این حال بدیهی است که حتی افزایش قیمت بنزین، در درازمدت مصرف آن را کاهش نخواهد داد. در واقع وقتی نه زیرساخت جایگزینی وجود، نه بازار خودرو رقابتی است و نه مردم توان خرید خودروهای کم مصرف را دارند، دولت مجبور است هر چند سال یک بار دست در جیب مردم کند تا ناکارآمدی‌هایش را با دستبرد جبران کند.
این چالش لاینحل در ایران درست در زمانی اتفاق می‌افتد که کشورهای عضو اتحادیه اروپا درحال توسعه‌ی فناوری‌های نوین در خودروهای برقی و افزایش سهم این خودروها در بازار هستند تا به تدریج تقاضا برای بنزین و سپس مصرف و قیمت آن را کاهش دهند.
نظرات بسته شده است.