بحران مدیریت پسماند و عدم بهسازی مراکز دفن زباله در گیلان فقط به سراوان رشت محدود نمی‌شود و سایر پهنه‌های محیط زیستی استان به علت عدم مهار شیرآبه و آلودگی رواناب‌ها، سوزاندن غیراصولی زباله، دفن در شیب نامناسب با چالش‌های قابل‌توجهی مواجه هستند.
در این بین مدیریت پسماند در مناطق خارج از پهنه های هفتگانه محیط زیستی، چندان مورد توجه مدیریت استانی پسماند قرار ندارند و دپو زباله و بهسازی دفنگاه در این مناطق زیر ذره بین نیست و اصولا بودجه و منابع اعتباری ناچیزی در مدیریت پسماند به آنها اختصاص داده می‌شود.
محل دفن زباله چابکسر نیز در شرقی ترین نقطه گیلان و در جوار جنگل و دریا، از یک سمت توسط مناطق مسکونی و سمت دیگر در مجاورت کارخانه خزرنوش، به تهدیدی جدی در اکوسیستم محلی منطقه تبدیل شده است.
بطوریکه نبود زیرساخت‌های کافی مانند مرکز تفکیک زباله، دفن بهداشتی مناسب و فناوری‌های پیشرفته بازیافت، مدیریت پسماند این شهرستان را با بحران محیط زیستی مواجه کرده است. این بحران نمونه‌ای واضح از چالش‌های ساختاری، مدیریتی و زیست‌محیطی در مناطق پرجمعیت و گردشگرپذیر است که همزمان ناهماهنگی میان نهادهای دولتی و محلی، این بحران را تشدید کرده است. تضاد منافع میان پیمانکاران و سیستم مدیریت پسماند، باعث شده فرآیندهای آموزشی و آگاهی‌بخشی به شهروندان و دهیاران به حاشیه رانده شود.
پیمان رستمی: تا کنون هیچ‌یک از برنامه‌های آموزشی به طور جدی دنبال و پیگیری نشده‌اند. یک پارادوکسی در زمینه وجود دارد، در واقع به نفع پیمانکار شهرداری است که زباله را تفکیک نشده تحویل بگیرد و چون روستاها جایی برای دپوی زباله ندارند
۳۶ روستا بدون فرایند تفکیک زباله از مبدا
«پیمان رستمی» مدیرعامل انجمن نبض طبیعت خزر، با بیان اینکه ۳۶ روستا در چابکسر خروجی زباله‌هایشان بدون تفکیک است به مرور تاکید کرد: یعنی هیچ‌یک ۳۶ روستا فرآیندی برای تفکیک ندارند و از این بین، ۶ تا ۷ روستا هم هستند که اصلا فرآیند جمع‌آوریشان واضح نیست و چندتایی هم از این روستاها زباله‌هایشان را (بدون تفکیک) در دپو زباله شهر چابکسر خالی می‌کنند که گویا تفاهم‌نامه‌ای بین خودشان نوشته‌اند که قانونی بودن یا نبودن آن مشخص نیست.
وی اضافه کرد: در راستای بهبود وضعیت و مدیریت پایدار پسماند در بخش چابکسر، نیاز به برنامه‌های جامع‌تری مانند تفکیک زباله از مبدا، آموزش عمومی برای کاهش تولید زباله، و ایجاد مراکز کمپوست ضروری به نظر می‌رسد. همکاری میان نهادهای دولتی، سازمان محیط زیست، و مشارکت فعالانه شهروندان و گردشگران می‌تواند در کاهش اثرات منفی ناشی از انباشت پسماند مؤثر باشد و الگویی برای مدیریت پسماند در مناطق مشابه ارائه دهد.
این فعال محیط زیست در خصوص اجرای برنامه‌های آموزشی برای عموم به مرور گفت: تا کنون هیچ‌یک از برنامه‌های آموزشی به طور جدی دنبال و پیگیری نشده‌اند. یک پارادوکسی در زمینه وجود دارد، در واقع به نفع پیمانکار شهرداری است که زباله را تفکیک نشده تحویل بگیرد و چون روستاها جایی برای دپوی زباله ندارند بنابراین ترجیح این است که زباله تفکیک نشود به عبارتی مسیر حرکت به سمت آموزش برای تفکیک و کم حجم‌سازی اصلا شروع نمی‌شود.
وی تصریح کرد: در چابکسر تنها سازمان مردم‌نهاد نبض طبیعت خزر آموزشهای تفکیک زباله از مبدا ارایه می‌دهد. در سالی که انجمن ما کار آموزش حدود ۵ روستا را بر عهده داشت، روستای “توسکا محله” روستای نمونه گیلان شد.
ولی دهیارها خیلی وارد داستان آموزش نمی‌شوند و برایشان مسیری نیست که چندان برای استفاده از آن در زمینه کنترل پسماند زباله، علاقه‌ای نشان دهند. آموزش تفکیک زباله اساسا با منافع سیستم در تضاد است زیرا اگر مردم زباله را تفکیک کنند شهرداری و پیمانکار زباله را نمی‌گیرند. زیرا ترجیحشان این است که زباله را به صورت تفیکیک نشده تحویل بگیرند.
است.
در مرکز دپو چابکسر مرکز ایستایی آب ۱ متر است و در کنار شالیزار قرار دارد و این روی بازدهی، کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی اثر گذاشته است به طوری که شهرداری چابکسر هرساله به کشاورزان خسارت می‌دهد
پیامدهای انباشت زباله بر کشاورزی و اکوسیستم منطقه
پیامدهای انباشت زباله در این منطقه نه‌تنها اکوسیستم جنگل‌ها و رودخانه‌های منطقه را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده، بلکه بر سلامت و امنیت غذایی جامعه محلی نیز سایه افکنده است. آلودگی منابع آب زیرزمینی و تأثیر شیرابه‌های زباله بر مزارع کشاورزی، زنجیره‌ای از مشکلات بهداشتی و اقتصادی را ایجاد کرده که نیازمند توجه فوری است.
پیمان رستمی به مرور گفت: در حال حاضر باید گفت وضعیت پسماند روستایی چابکسر خط قرمز را رد کرده است. به عنوان مثال در دهستان اوشیان در زمین‌های بزرگ (مربوط به اشخاص حقیق یا حقوقی) بیل مکانیکی لایه‌ای از خاک را برداشته، زباله روز را در آن گذاشته و روی آن خاک ریخته است.
این فعال محیط زیستی اضافه کرد: در روستاها بحث انباشت زباله در قسمت‌های مختلف و در اندازه‌های مختلف، مثلا دو در سه، را داریم ولی انباشت اصلی در مرکز دپو چابکسر است. مثلا اوشیان و سرولات سه نقطه و در ورودی روستاها نیز این انباشت‌ها را داریم. شاید این انباشت به وسعت کارخانه پسماند رودسر نداریم اما رودخانه‌های چابکسر آلوده است.
اگر بحث فاضلاب و شیرابه را هم در نظر بگیریم تمام چاه‌های پایین دست نیز آلوده است. در مرکز دپو چابکسر مرکز ایستایی آب ۱ متر است و در کنار شالیزار قرار دارد و این روی بازدهی، کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی اثر گذاشته است به طوری که شهرداری چابکسر هرساله به کشاورزان خسارت می‌دهد هرچند که همان محصولات متاثر از شیرابه و آب آلوده باز توسط کشاورزان به فروش می‌رسد.
مدیر عامل پسماند گیلان: نگاه مدیریت پسماند استان فقط روی پهنه‌های پسماند است،یعنی مثلا چابکسر، کیاشهر، آستانه، لنگرود، رضوانشهر و مناطق غیر از این ۷ پهنه، نباید پهنه پسماند داشته باشند
پهنه های محیط زیستی خوب عمل نمی‌کنند
«شهرام توانا»، مدیرعامل سازمان پسماند استانداری گیلان نیز به مرور اظهار کرد: در گیلان در ۷ پهنه پسماندی (رشت، بندرانزلی، آستارا، رودبار، تالش، لاهیجان و رودسر) تولید پسماند داریم. نگاه مدیریت پسماند استان فقط روی پهنه‌های پسماند است،یعنی مثلا چابکسر، کیاشهر، آستانه، لنگرود، رضوانشهر و مناطق غیر از این ۷ پهنه، نباید پهنه پسماند داشته باشند.
اما می‌بینیم هرکدام از شهرستان‌هایی کارهایی انجام می‌دهد، که در مورد درست یا غلط بودن آن باید بگویم که متاسفانه درست است زیرا پهنه‌ها خوب عمل نمی‌کنند و باعث می‌شود مناطق دیگر هریک به فکر خودشان باشند. چابکسر، کلاچای، اطاقور، لنگرود باید زباله‌هایشان را در کارخانه کپوست رودسر وارد می‌کردند. اما می‌بینیم که لنگرود، با اینکه جزو پهنه‌های ۷گانه نیست، در حال احداث کارخانه کمپوست است، و چابکسر هم خلاقیتی به خرج داده و زباله‌هایش را به روش خودش دپو می‌کند.
عدم هماهنگی نهادها بر مدیریت پسماند
توانا با تصریح به اینکه همکاری میان بخشداری، شهرداری، سازمان حفاظت محیط زیست، جهاد کشاورزی، فرمانداری و سایر نهادهای مرتبط می‌شود تاکید کرد: بدون تعامل و تقسیم وظایف مشخص میان این بخش‌ها، اجرای هرگونه برنامه‌ای با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد. در بسیاری از موارد، نبود نقشه راه مشترک، موازی‌کاری یا ناهماهنگی در اقدامات، منجر به اتلاف منابع و ناکارآمدی طرح‌ها شده است. برای دستیابی به هماهنگی مؤثر، باید یک کمیته یا کارگروه تخصصی تشکیل شود که وظیفه آن طراحی برنامه‌ها، نظارت بر اجرا و ارزیابی پیشرفت طرح‌ها باشد.
توانا: در بخش چابکسر به یاد ندارم که در بخشداری جلسه‌ای برای مدیریت پسماند برگزار شده باشد و ما دعوت شده باشیم. هرکدام از مراکز و ادارات شهرداری، فرمانداری، محیطزیست، بخشداری و .. اقداماتی خرد انجام می‌دهند، اما در واقع ما هیچ انسجامی بین فعالیت این بخش‌ها نمی‌بینیم
وی اضافه کرد: این کارگروه باید از نمایندگان همه نهادهای مرتبط و حتی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) تشکیل شود. همچنین، تعیین نقش و مسئولیت‌های هر سازمان، تخصیص منابع مالی و انسانی و تبادل اطلاعات میان بخش‌ها، از عوامل کلیدی در موفقیت چنین طرحی است. علاوه بر این، برگزاری جلسات منظم برای تصمیم‌گیری‌های مشترک و رفع موانع و استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و ارزیابی اقدامات نیز ضروری است. مشارکت مردم و جامعه محلی نیز باید از طریق آموزش، اطلاع‌رسانی و جلب اعتماد عمومی در اولویت قرار گیرد تا موفقیت این هماهنگی تضمین شود.
عضو شواری هماهنگی شبکه محیط زیستی گیلان به مرور گفت: در بخش چابکسر به یاد ندارم که در بخشداری جلسه‌ای برای مدیریت پسماند برگزار شده باشد و ما دعوت شده باشیم. هرکدام از مراکز و ادارات شهرداری، فرمانداری، محیطزیست، بخشداری و .. اقداماتی خرد انجام می‌دهند، اما در واقع ما هیچ انسجامی بین فعالیت این بخش‌ها نمی‌بینیم. هرچند که در شهر چابکسر پیمانکاری حضور دارد که کارش را انجام می‌دهد و با پردازش زباله روز، به دپو اضافه نمی‌کند اما در واقع ما در این منطقه هیچ کنترلی برای پسماند نداریم.
مدیرعامل سازمان پسماند استانداری گیلان در خصوص لزوم مداخله مدیریت پسماند استان به مرور گفت: دخالت استان لازم است ولی در گام اول باید مشکلی وجود داشته باشه و این مشکل باید به بخشداری و شهرداری منتقل شود ولی تا به اکنون گزارش وجود مشکل به صورت مکتوب به ما اعلام نشده است.
البته حتما نباید به ما نامه کتبی زده شود، ما از بالا به پایین هم کنترل و بازرسی انجام می‌دهیم یعنی اینکه از استان نیز برای بازرسی می‌رویم، که البته بازرسی‌ها روستا به روستا نیست، ولی از طرف کارگروه پسماند شهرستان، هیچ گزارش تصویری یا مکتوب در این خصوص از بخشداران و دهیاران دریافت نکرده‌ایم.
فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان؛ راهکاری نوین برای کاهش زباله‌ها
در خبری امید دوستدار، مشاور پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی گیلان، با اشاره به چالش زباله در شمال کشور، از فعالیت یک شرکت دانش‌بنیان در چابکسر خبر داده بود که توانسته از زباله مصالح ساختمانی تولید کند. وی این اقدام را مدلی موفق با مزایای محیط‌زیستی و اشتغال‌زایی دانست و بر توسعه آن در دیگر شهرستان‌های استان تأکید کرد. پیمان رستمی در اینباره به مرور گفت: به عنوان نمونه یکی دوتا نمونه را دیده‌ایم و فکر می‌کنم زمانی تعدادی تولید شد ولی الان فکر نکنم همچین کاری و طرحی در حال اجرا و تولید باشد.
شهرام توانا نیز در این خصوص به مرور گفت: در زمانی که این مساله معرفی شد، امکان انجام آن در حالت آزمایشگاهی وجود داشته ولی شرایط و امکانات و تجهیزات برای تبدیل حجم زیاد زباله به مصالح وجود ندارد و در صورت اقدام و درخواست مجری شرکت دانش‌بنیان، همکاریهای لازم برای تامین شرایط انجام خواهد شد.