در حالی‌که ایران بیش از ۷۳ هزار پروژه نیمه‌تمام عمرانی دارد، استان گیلان نمونه‌ای تلخ از این بحران ملی است. از پروژه‌هایی با عمر ۴۰ ساله تا بیمارستان‌ها و کتابخانه‌هایی که به خاطرات نسل‌ها تبدیل شده‌اند، فهرست پروژه‌های ناتمام گیلان همچنان در حال طولانی‌تر شدن است.
در این مطلب قصد ورود به جزئیات بودجه، تخصیص‌های اعتباری و سایر موارد مرتبط را نداریم. تنها می‌خواهیم به بازی همیشگی با آمار و تعداد متغیر پروژه‌های نیمه‌تمام گیلان بپردازیم که هر سال تمدید می‌شوند و همچنان در صف انتظار باقی می‌مانند.
تنها ۱۷ درصد از طرح‌ها در موعد مقرر به بهره‌برداری می‌رسند
۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴، نصرتی، معاون عمرانی و رییس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور، از وجود ۷۳ هزار پروژه نیمه‌تمام عمرانی در کشور خبر داد؛ عددی حیرت‌آور که بیش از آنکه نشان‌دهنده توسعه باشد، نماد سال‌ها وعده و کم‌کاری است.
افزایش طول عمر پروژه‌های عمرانی کشور نشان می‌دهد تنها ۱۷ درصد از طرح‌ها در موعد مقرر به بهره‌برداری می‌رسند و ۸۳ درصد پروژه‌ها به سال‌های بعد موکول می‌شوند. این روند فرسایشی نتیجه مستقیم عواملی چون تورم، کمبود بودجه، و ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی است.
7 تیر سال ۱۳۹۶ معاون وقت سازمان مدیریت برنامه‌ریزی گیلان خبر داد: طبق آماری که تا پایان سال ۹۵ احصاء شده ۵۶۰۰ پروژه نیمه تمام در گیلان وجود دارد. بنابراین با قاطعیت جلوی تصویب هرگونه پروژه جدید را خواهیم گرفت.
بودجه عمرانی کشور در لایحه بودجه ۱۴۰۴ معادل ۵۶۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. کارشناسان آمار معتقدند اگر بودجه عمرانی سال ۹۸ با رقم ۶۲ هزار میلیارد تومان و رشد ۱۲ درصدی نسبت به سال قبل‌تر را لحاظ نکنیم، بودجه امسال رکورد کمترین سهم منابع عمرانی از کل بودجه در بیست سال گذشته را به خود اختصاص داده است.
فهرستی از میراثی ناتمام اینبار برای گیلان
این اعداد و ارقام، آب سردی است بر پیکره استان‌های کم‌برخورداری مانند گیلان که همچنان در انتظار تزریق اعتبارات بیشتر برای به سرانجام رساندن پروژه‌های نیمه‌تمام خود به‌سر می‌برند. پروژه‌هایی که با خروج از موعد زمانبندی شده از سال شروع تا سال افتتاح و با کاهش ارزش پول ملی علاوه بر وارد آوردن ضرر و زیان هنگفت به خزانه، در این بحران کسری بودجه برای تکمیل به تزریق منابع بیشتری نیازمندند.
در ۴۰ سال اخیر گیلان، نه تنها از صف تخصیص بیشتر اعتبارات عقب مانده، بلکه شمار پروژه‌های نیمه‌تمامش به خصوص در ده سال اخیر هر ساله به‌جای کاهش، با نگاهی خوش‌بینانه «تمدید» و در واقع به فهرست میراث‌های ناتمام اضافه می‌شود. در واقع بحران پروژه‌های ناتمام در گیلان موضوعی تازه نبوده، بلکه سابقه‌دار است و تاکنون هم بدون راه‌حل جدی باقی مانده است.
شمارش دقیق پروژه‌های نیمه‌تمام، پروژه‌ای پیچیده در گیلان
۷ تیر سال ۱۳۹۶ روزبه رحمانیان، معاون وقت سازمان مدیریت برنامه‌ریزی گیلان خبر داد: طبق آماری که تا پایان سال ۹۵ احصاء شده ۵۶۰۰ پروژه نیمه تمام در گیلان داریم و با قاطعیت جلوی تصویب هرگونه پروژه جدید را خواهیم گرفت.
9 بهمن سال ۱۳۹۷ مصطفی سالاری استاندار وقت گیلان آماری دیگر از تعداد پروژه‌های نیمه تمام استان ارائه کرد. وی مجموع تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام استان را ۴ هزار پروژه ذکر کرد.
یکسال بعد در آبان سال ۱۳۹۸، ارسلان زارع، استاندار وقت گیلان، تعداد پروژه‌های بزرگ و نیمه‌تمام استان با پیشرفت فیزیکی ۷۰ درصد را ۲۰۹ عدد اعلام کرد. وی آماری از مابقی پروژه‌های نیمه تمام که پیشرفت فیزیکی مطلوبی ندارند ارائه نکرد.
در مهرماه ۹۸ اما، کاووسی، رییس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان، اعلام کرده بود: براساس ماده ۲۷ قانون، ۲۳ پروژه نیمه‌تمام استان به بخش خصوصی واگذار خواهد شد. از این تعداد، پنج پروژه در رشت، سه پروژه در بندرانزلی، در فومن، آستارا، رودبار، لاهیجان و لنگرود هرکدام دو پروژه، و در رودسر، آستانه اشرفیه، شفت، سیاهکل و تالش هرکدام یک پروژه نیمه‌تمام قرار دارند.
در سال ۱۴۰۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان، تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام استان را ۲۵۹۰ پروژه ذکر کرد. این وعده‌ها برای به سرانجام رسیدن طرح‌ها همچنان تا پایان سال ۱۴۰۰ ادامه پیدا کرد.
اما آماری که یکسال بعد علی اوسط اکبری مقدم، معاون وقت هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان در ۲۶ فروردین ۱۳۹۹ ارائه می‌دهد حیرت‌آور است. وی در نشست بررسی وضعیت پروژه‌ها و اعتبارات عمرانی شهرستان رودسر گفت: ۴ هزار و ۵۰۰ پروژه عمرانی در گیلان نیمه‌تمام است.
این نوسان شدید آماری در بازه‌ای کمتر از سه سال، از نبود یک سامانه متمرکز، شفاف و پاسخگو برای ثبت و رصد پروژه‌های عمرانی در گیلان خبر می‌دهد. اینکه از عدد ۵۶۰۰ پروژه به ۴۰۰۰ و سپس به ۴۵۰۰ پروژه می‌رسیم، هم سردرگمی عمومی را دامن می‌زند و هم اعتماد عمومی به برنامه‌ریزی و نظارت را نیز تضعیف می‌کند.
به نظر می‌رسد در گیلان، حتی شمارش دقیق پروژه‌های نیمه‌تمام نیز خود به پروژه‌ای پیچیده و ناتمام تبدیل شده است.
تعداد پروژه‌های نیمه تمام گیلان به ۲۵۹۰ رسید!
با وجود تلاشی که ظاهرا مسئولان استانی برای تکمیل پروژه‌های عمرانی داشتند در سال ۱۴۰۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان، تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام استان را ۲۵۹۰ پروژه ذکر کرد. این وعده‌ها برای به سرانجام رسیدن طرح‌ها همچنان تا پایان سال ۱۴۰۰ ادامه پیدا کرد.
۶ شهریور ۱۴۰۱، اسدالله عباسی، استاندار وقت گیلان، تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام استان را ۸۵۰ پروژه اعلام کرد و گفت: تکمیل آن‌ها ۷۶ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. او یک سال بعد، در ۱۷ تیر ۱۴۰۲، تأکید کرد در راستای تعیین تکلیف طرح‌های نیمه‌تمام، دیگر هیچ پروژه جدیدی در گیلان کلنگ‌زنی نخواهد شد، و فرمانداران تنها با مجوز استانداری اجازه آغاز پروژه‌های ملی و بزرگ را دارند.
یکسال بعد در تیرماه ۱۴۰۲ کاووسی رییس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان گفت: برای ۲۴۱ پروژه عمرانی بزرگ استان تأمین اعتبار شده که میانگین پیشرفت فیزیکی آن‌ها ۷۸ درصد است.
گیلان ۲۲۰۰ پروژه نیمه تمام دارد
با این حال یکم مرداد ۱۴۰۳، محمدرضا رستمی، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان، خبر داد: ۲۲۰۰ پروژه نیمه‌تمام در استان وجود دارد. وی گفت: تکمیل این پروژه‌ها با روند فعلی، زمان بسیار زیادی طول می‌کشد. به گفته او در راستای سیاست دولت سیزدهم جهت تعیین تکلیف پروژه‌های نیمه تمام در مصوبات سفر رئیس‌جمهور به گیلان، هیچ پروژه جدیدی تعریف نشد.
یکسال بعد در ۲۱ تیر ۱۴۰۴، رستمی خبر داد: در گیلان حدود ۶۰۰ پروژه عمرانی در حال اجراست. وی از ارائه آمار دقیقی از پروژه‌های نیمه‌تمام استان و سرنوشت ۱۶۰۰ پروژه دیگر خودداری کرد.
رستمی مجموع اعتبار اختصاص‌یافته به پروژه‌های نیمه‌تمام گیلان ۱۱ هزار میلیارد تومان اعلام کرد، که نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد معادل ۱,۷۰۰ میلیارد تومان افزایش داشته است.
با وجود این آمار، پروژه‌های کلان استان همچنان نیمه‌کاره باقی مانده‌اند. از فاضلاب، ساماندهی پسماند و زباله‌سوزها گرفته تا طرح‌های راه‌سازی، تأمین آب شرب، و حتی پروژه‌های کشاورزی ، سدسازی و درمانی، همچنان در فهرست ناتمام‌ها هستند.
سال‌هاست از سیاست «جلوگیری از آغاز پروژه‌های جدید غیرضروری» و اولویت‌بندی اجرای پروژه‌های با پیشرفت بالای ۶۰ درصد صحبت می‌شود، اما تاکنون مسئولان ارشد گیلان برآوردی از میزان موفقیت این راهکار برای کاهش تعداد پروژه‌های عمرانی ارائه نکرده‌اند.
احمد آقایی، بازرس کل گیلان، که میزان سفرهای شهرستانی او به شدت رو به افزایش است، اخیرا پروژه‌های نیمه‌تمام را «میراث تلخ مدیران ناکارآمد» توصیف کرده و گفته این طرح‌ها موجب افزایش هزینه‌ها و مشکلات متعدد در استان شده‌اند. وی اما اضافه نکرده که بازرسی چگونه قرار است در این خصوص نقش خود را ایفا کند.
تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام گیلان آن‌قدر زیاد است که نمی‌توان آن‌ها را به‌طور کامل روی یک فهرست کاغذی آورد یا در یک گزارش خلاصه کرد. در واقع شمارش پروژه‌ها خود به پروژه‌ای پیچیده در گیلان تبدیل شده است.
برخی پروژه‌های گیلان، عمری به درازای نسل‌ها دارند: مصلی انزلی با قدمت ۴۰ سال، کتابخانه مرکزی رشت با بیش از ۲۰ سال، بیمارستان جنرال لاکان، مجتمع آدینه، پل ورودی فومن، بزرگراه امامزاده هاشم – خمام – انزلی، کنار گذر لنگرود ، پروژه فاضلاب لاهیجان و سیاهکل، سدهای پلرود و شفارود، و ۸ کیلومتر باقی‌مانده از آزادراه رودبار – منجیل.
استاندار شفاف بگوید پروژه‌ها کی تمام می‌شوند؟
تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام گیلان آن‌قدر زیاد است که نمی‌توان آن‌ها را به‌طور کامل روی یک فهرست کاغذی آورد یا در یک گزارش خلاصه کرد. بسیاری از این طرح‌ها عملاً به بخشی از جغرافیای خاطره‌ها و ناامیدی‌های مردم تبدیل شده‌اند.
از هادی حق‌شناس، استاندار گیلان انتظار داریم به‌طور شفاف و صریح در مورد تعداد این پروژه‌های نیمه‌تمام، وضعیت تأمین اعتبارات، و برنامه دقیق زمانبندی برای تکمیل آن‌ها با مردم سخن بگوید.
سال‌هاست آمارهای متفاوت و گاه متناقض از زبان مدیران شنیده می‌شود، اما هیچ‌گاه پاسخ روشنی به این پرسش ساده داده نشده است: که چه زمانی این طرح‌ها به پایان می‌رسند؟ مردم گیلان حق دارند بدانند چه بر سر منابع عمومی و سرمایه‌های عمرانی استان آمده است.
کلام آخر اینکه بسیاری معتقدند؛ سال‌هاست بودجه دولتی به‌صورت قطره‌چکانی تخصیص پیدا کرده و نتیجه آن، هدررفت منابع و فرسودگی پروژه‌ها بوده است. اما آیا مشارکت واقعی بخش خصوصی، شفافیت مالی، و بازخواست مدیران سابق امکان‌پذیر است و تا چه حد از این دور باطل جلوگیری خواهد کرد؟
