تالاب انزلی یکی از زیباترین و ارزشمندترین تالاب‌های ایران در حاشیه‌ی دریای کاسپین در استان گیلان واقع شده است. این تالاب نه‌تنها زیستگاهی کم‌نظیر برای انواع پرندگان مهاجر، ماهیان و گیاهان آبزی به‌شمار می‌رود، بلکه نقش مهمی در تعادل اکولوژیکی منطقه، رونق اقتصادی و گردشگری ایفا می‌کند اما بسیاری از جانداران در این تالاب آسیب‌های فراوانی دیده‌اند. 28 گونه پرنده در لیست قرمز وضعیت بقای جانوران جهان IUCN با عنوان‌های گونه‌ی آسیب‌پذیر، نزدیک به تهدید انقراض و در خطر انقراض معرفی شده‌اند. بدون شک نیاز است، این اکوسیستم ارزشمند که از گنجینه‌های طبیعی و فرهنگی ایران است بیش از پیش مورد توجه جوامع محلی، فعالان مردم‌نهاد و مسؤولین قرار گرفته و حفاظت مضاعف آن در اولویت قرار بگیرد.
به همین منظور هشتصد و سی و سومین شب از سلسله شب‌های بخارا، با همکاری فصلنامه‌ی صنوبر، نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی و فرهنگسرای ارسباران به موضوع تالاب انزلی اختصاص یافت و عصر روزجمعه 29 فروردین 1404 برگزار شد.
علی دهباشی، سردبیر مجله‌ی بخارا، در ابتدای این برنامه، ضمن اشاره به این مهم که تالاب انزلی یک زیست‌بوم طبیعی بسیار پراهمیت و ارزشمند در استان گیلان بوده و دارای اهمیت ملی و جهانی در حوزه‌های مختلف فرهنگ و طبیعت است، گفت: این تالاب پذیرای 21 گونه پستاندار، 11 گونه خزنده، 3 گونه دوزیست، 57 گونه ماهی و 243 گونه پرنده‌ی مقیم و مهاجر است. 3 مسیر مهاجرت از کل 9 مسیر مهاجرت پرندگان جهان در آن واقع شده است.
آلن پطروسیان: حداقل یک‌سوم تالاب انزلی را گیاه غیربومی سنبل آبی، مورد حمله قرار داده است. تالابی که عضوی از گنجینه‌ی بی‌مانند فرهنگی و طبیعی ایران است
مانیا شفاهی مدیر مجله‌ی صنوبر نیز ضمن ابراز خوشنودی از برگزاری این شب گفت: این روزها حال تالاب انزلی مساعد نیست، امیدواریم چنین برنامه‌هایی در راستای مطالبه‌گری‌های ما بتواند موجبات بهتر شدن حال این زیست‌بوم را فراهم آورد.
سخنران اول این برنامه، آلن پطروسیان، با بیان آن‌که، تالاب انزلی هرساله در فصل پاییز و زمستان میزبان پرندگان زمستان‌گذران است، گفت: است: یکی از پرجمعیت‌ترین پرندگان مهاجر این تالاب، خوتکای اوراسیایی و ابروسفید است که تعداد این پرنده در پهنه‌ی اصلی تالاب انزلی که بخش کوچکی از حوضه‌ی آبریز آن است، دو هزار فرد بود، اما با مجوز شکاری که امسال بعد از پنج سال و بدون بازنگری در قوانین و تامین نیروی انسانی کافی برای محیط‌زیست و تجهیزات لجستیک صادر شد، به راحتی جان تمام این پرندگان را نابود کرد.
سعید نادری: مجموعه‌ی تالاب انزلی بسیار متنوع و شامل بیش از 200 گونه پرنده و یکی از 105 نقطه‌ی مهم مهاجرت پرندگان در خاورمیانه است. این مجموعه‌ی شگرف، نه‌تنها از نظر تکاملی، بلکه برای ثبات اکولوژیک منطقه و همچنین به لحاظ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است
بنیان‌گذار نهضت پرنده‌نگری تالاب انزلی در ادامه، از پلیکان پاخاکستری به عنوان نمونه‌ی دیگری از پرندگان زمستان‌گذران این تالاب نام برد که بین 180 تا دو متر و 29 سانتی‌متر قد دارد؛ پرنده پُرابهتی که نزدیک به انقراض جهانی است.
او در ادامه، درباره‌ی گیاه غیربومی و مهاجم سنبل آبی گفت: حداقل یک‌سوم تالاب انزلی را گیاه غیربومی سنبل آبی، مورد حمله قرار داده است. تالابی که عضوی از گنجینه‌ی بی‌مانند فرهنگی و طبیعی ایران است.
در ادامه این مراسم، سعید نادری نیز از آسیب‌های وارد شده به این تالاب، دوباره‌کاری‌‌ها و نقص‌های بسیاری این مسیر گفت و ادامه داد: برای مدیریت این مسیر باید شناخت دقیقی از گونه‌ها داشته باشیم. تالاب در منطقه‌ی کاسپین در تاریخ تکاملی تاکسون‌ها نقش مهمی دارد و برای دنیا هم بسیار ارزشمند است. او با اشاره به این که بدون شناخت دقیق از تالاب نمی‌توان برنامه‌های احیای آن را پیش برد، گفت: مجموعه‌ی تالاب انزلی بسیار متنوع و شامل بیش از 200 گونه پرنده و یکی از 105 نقطه‌ی مهم مهاجرت پرندگان در خاورمیانه است. این مجموعه‌ی شگرف، نه‌تنها از نظر تکاملی، بلکه برای ثبات اکولوژیک منطقه و همچنین به لحاظ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است.
این عضو هیأت‌علمی گروه محیط‌زیست دانشکده‌ی منابع طبیعی دانشگاه گیلان، مدیریت نشدن حوضه‌ی آبریز بالادست، تخریب مداوم و ورود رسوبات و فاضلاب‌ها و سنبل آبی را از دلایل مختلف وضعیت نامساعد تالاب دانسته و در ادامه گفت: سنبل آبی در سال 1394 طی پروژه‌ای که مربوط به بررسی پستانداران تالاب بود، مشاهده و به سازمان محیط‌زیست اعلام شد. خوشبختانه این گونه در سال‌های 1396 و 1397 تاحدی از در تالاب کاهش یافت، اما به دلایل نامشخص این طرخ از سال 1398 رها شده و متأسفانه پیگیری‌ها نتیجه نداد.
نادری با عنوان آن‌که سنبل آبی، یکی از ده گونه‌ی گیاهی بسیار آسیب‌رسان و مهاجم جهان محسوب می‌شود ادامه داد: این گونه، ویژگی‌های عجیبی دارد، چرا که دارای رشد بسیار سریعی است، چنان‌که که اگر شرایط برای رشد آن مهیا باشد، در هر هکتار تا 500 تن هم می‌تواند رشد کند و متأسفانه در حال حاضر تالاب آلوده به این گونه بوده و برآورد‌ها حاکی از آن است که که در هر هکتار از تالاب، 150 تن سنبل آبی وجود دارد.
علیرضا میرزاجانی: در گذشته حدود هزار صیاد در تالاب فعالیت داشتند که این عدد امروز به کمتر از 80 نفر رسیده و میزان صید آن‌قدر کم است که نمی‌توان آن را به‌عنوان یک شغل و یک فعالیت اقتصادی نگریست
علیرضا میرزاجانی، دیگر سخنران این مراسم نیز، با تأکید بر آن‌که تالاب انزلی مثل سایر اکوسیستم‌های تالابی دنیا در معرض نابودی قرار دارد، گفت: تالاب انزلی، بخش وسیعی از ابعاد آبی خود را از دست داده و مسیر تباهی خود را بسیار سریع‌تر از آنچه باید، طی کرده‌است.
این عضو پژوهشکده‌ی آبزی‌پروری آب‌های داخلی، با بیان آن‌که تالاب 250 سال پیش در بهترین وضعیت خود قرار داشت، اما پیش‌بینی‌ها نشان از نابودی آن تا سال 1440 خورشیدی و تبدیل آن به یک تالاب فصلی دارد گفت: در دهه‌ی 30 خورشیدی، بیشترین ذخایر ماهی از این تالاب صید می‌شد که حدود 11 هزار تن و براساس آمار رسمی حدود هفت یا هشت هزار تن برآورد می‌شود. امروز با قطع ارتباط تالاب با دریای انزلی نه‌تنها گستره‌ی آن کاهش یافته، بلکه ماهیان آن هم در معرض خطر قرار گرفته‌اند. گونه‌هایی که از نظر ژنتیکی و اقتصادی بسیار ارزشمندند.
میرزاجانی در ادامه گفت: در گذشته حدود هزار صیاد در تالاب فعالیت داشتند که این عدد امروز به کمتر از 80 نفر رسیده و میزان صید آن‌قدر کم است که نمی‌توان آن را به‌عنوان یک شغل و یک فعالیت اقتصادی نگریست. او با تأکید بر این مهم که کیفیت آب تالاب به حدی کاهش پیدا کرده که دیگر نمی‌توان پرورش ماهی یا رهاسازی ماهی را برای احیای جمعیت ماهیان دریای خزر انجام داد، افزود: این روند به معنی فاجعه‌ی اقتصادی برای همه‌ی حاشیه‌نشینان دریای خزر است. ورود گیاه سنبل آبی به تالاب، روی جمعیت سایر آبزیان تاثیر کاملا منفی داشته و زیر پوشش این گیاه هیچ نوع موجودی دیده نمی‌شود.
میرزاجانی در پایان سخنان خود تأکید کرد: اگر دریای خزر احیا شود، مرگ تالاب را می‌توان تا سال 1480 خورشیدی به تعویق‌انداخت و با برخی اقدامات و تامین تجهیزات لجستیک و ابزارآلات بخش‌هایی از آن را نجات داد.
محمد کهنسال: ما شرکت چوکا را هم در مجارت این حوضه داریم که به‌عنوان بزرگترین شرکت چوب و کاغذ در این محدوده، فعالیت می‌کند. یکی از منابع اصلی تامین چوب این شرکت، جنگل‌های همین تالاب است؛ رویه‌ای که آسیب زیادی به آن وارد کرده و فرسایش خاک زیادی به دنبال داشته است
محمد کهنسال نیز در این مراسم، جمعیت انسانی را عامل تشدید فاضلاب، رسوبات و و آلودگی‌ها دانسته و گفت: در بازه‌ی زمانی سال‌های 55 تا 95 خورشیدی، جمعیت استان گیلان 60 درصد و جمعیت حوضه‌ی تالاب که 25 درصد مساحت استان را در برمی‌گیرد، دوبرابر شد. ما در حال حاضر دوبرابر متوسط جمعیت استان را در حوزه‌ی تالاب داریم و این یعنی بار سنگین آلودگی.
نسیم طواف زاده: که تا امروز تنها 33 درصد از تالاب حفاظت شده افزود: باقی سطح تالاب مورد دسترسی‌های عظیم قرار گرفته و رفت‌وآمد و مداخلات گسترده‌ی عمومی در‌آن اتفاق می‌افتد
این فعال محیط‌زیست با عنوان آن‌که این آمار‌ها تنها مربوط به جمعیت ساکن و دائمی بوده و میزان جمعیتی که روزانه در حوضه‌ی تالاب در رفت‌وآمد هستند، به بار آلودگی اضافه می‌کند، افزود: علاوه بر این ما شرکت چوکا را هم در مجارت این حوضه داریم که به‌عنوان بزرگترین شرکت چوب و کاغذ در این محدوده، فعالیت می‌کند. یکی از منابع اصلی تامین چوب این شرکت، جنگل‌های همین تالاب است؛ رویه‌ای که آسیب زیادی به آن وارد کرده و فرسایش خاک زیادی به دنبال داشته است.
کهنسال در ادامه به چهار چالش عمده در زمینه‌ی کمیت آب تالاب پرداخته و گفت: اولین چالش، تغییر اقلیم است که تالاب را با کاهش و تغییر بارش روبه‌رو کرده است. چالش دوم هم به رشد فزاینده‌ی گیاهان حتی گونه‌های بومی برمی‌گردد که دلیل آن وجود مواد آلی زیاد در تالاب است که شرایط را برای تعریق بیشتر و درنتیجه از دست رفتن بیشتر آب تالاب فراهم کرده است.
او عامل سوم در زمینه‌ی کاهش کمیت آب تالاب را گیاهان غیربوم مهاجم چون سنبل آبی و عامل چهارم را پایین آمدن تراز کاسپین دانست.
پونه نیکوی: امروز زمان مطالبه گذشته است و باید مسوولین وارد گود شوند
نسیم طواف‌زاده، کنشگر محیط‌زیستی استان گیلان دیگر سخنران این مراسم با بیان آن‌که سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه‌ی آگاهی‌رسانی جوامع محلی در شهر‌های مجاور و حوز‌ی انزلی اقدامات زیادی انجام داده‌اند و یکی از این اقدامات توانست منجر به تصویب آیین‌نامه‌ی حفاظت از تالاب شود، گفت: آنچه تا امروز به‌عنوان حد بستر تالاب از سوی وزارت نیرو مصوب شده، 23 هزار و 500 هکتار است. همچنین محدوده‌ی اکولوژیک آن 19 هزار و 485 هکتار برآورد می‌شود. حوضه‌ی آبخیز تالاب هم سه هزار و 610 کیلومترمربع اعلام شده و درمجموع 13 شهر و 768 روستا را در برمی‌گیرد.
عضو موسسه‌ی سبزکاران بالان در این مراسم با اشاره به این که تا امروز تنها 33 درصد از تالاب حفاظت شده افزود: باقی سطح تالاب مورد دسترسی‌های عظیم قرار گرفته و رفت‌وآمد و مداخلات گسترده‌ی عمومی در‌آن اتفاق می‌افتد.
وی در ادامه گفت: از فعالیت‌هایی که تاکنون در حوزه‌ی اطلاع‌رسانی در راستای حفاظت از تالاب صورت پذیرفته می‌توان به: کلاس‌های آموزشی در مدارس، برگزاری جشن‌های به مناسبت روز تالاب، مسابقات ادبی، هنر، نمایشگاه‌های عکس آسیب‌های تالابی در دو دوره و مانند آن اشاره کرد. علاوه بر این موارد، تدوین آیین‌نامه‌ی حفاظت از تالاب و انتشار کتابهای آموزشی و همچنین برنامه‌های پرنده‌نگری نیز در این راستا انجام پذیرفته است.
این فعال حوزه‌ی محیط زیست در پایان گفت: ما راهی طولانی را پشت سر گذاشته‌ایم، باید واقع‌بینانه به مسایل بنگریم. ما با هم می‌توانیم تالاب انزلی را احیا کنیم.
پونه نیکوی، معاون فرهنگی اجتماعی و گردشگری منطقه‌ی آزاد انزلی، سخنران دیگر این مراسم نیز ضمن اشاره به رویدادهای فرهنگی و هنری در راستای احیای تالاب گفت: امروز زمان مطالبه گذشته است و باید مسؤولین وارد گود شوند.
امین حق‌ره نیز در این برنامه گفت: نهادهای مردمی و همچنین گروه‌های محیط زیستی در نهایت می‌توانند به مطالبه‌گری بپردازند اما مساله مهم آن است که حاکمیت‌ها باید درگیر موضوع و البته وارد کار شوند. پروژه‌های ملی، عزمی ملی می‌طلبد که فقط از حاکمیت‌ها که امکانات ملی در دست دارند، برمی‌آید.
امین حق‌ره: مساله مهم آن است که حاکمیت‌ها باید درگیر موضوع و البته وارد کار شوند. پروژه های ملی، عزمی ملی می‌طلبد که فقط از حاکمیت‌ها که امکانات ملی در دست دارند، برمی‌آید
این پژوهشگر و هنرمند گیلانی، در ادامه تأکید کرد. سنجه‌ی اینکه موردی به مساله‌ی ملی تبدیل شده یا خیر، زمانی است که بازتاب آن را در هنر و ادبیات مشاهده شود. ما از دهه‌ی چهل در متن اشعار ترانه‌سرایان محلی موضوع و دغدغه‌ی تخریب محیط زیست را شاهد بوده‌ایم.
از دیگر برنامه‌های این مراسم می‌توان به اجرای موسیقی فولکلور با صدای امین حق‌ره (جوما) و افتتاحیه‌ی نمایشگاه عکس آلن پطروسیان با عنوان «پرندگان تالاب انزلی» اشاره کرد.
نظرات بسته شده است.