اجبار یا اختیار؛ تصمیمات اقتصادی در محدودیت

تجربه حذف ارز ترجیحی (موسوم به ارز جهانگیری) و پیامدهای اقتصادی پس از آن نشان داد که اجرای اصلاحات اقتصادی نیازمند فراهم‌سازی بسترهای مناسب است. در شرایط فعلی، به نظر می‌رسد اقتصاد کشور هنوز آمادگی کامل برای حذف ارز نیمایی را ندارد و ممکن است اجرای این سیاست با چالش‌هایی همراه باشد.

برخی تصمیمات اقتصادی، بر اساس اختیار و برخی دیگر، حاصل اجبار هستند. زمانی که تصمیمی از روی اجبار اتخاذ می‌شود، بازگشت از آن دشوار و گاهی غیرممکن است. در چنین شرایطی، باید از محدودیت‌ها نهایت استفاده را کرد، اما متأسفانه، به دلیل نبود برنامه‌ریزی دقیق و زیرساخت‌های لازم، این فرصت‌ها به تهدید تبدیل می‌شوند.

 

یکی از عوامل کلیدی که بر اقتصاد کشور تأثیرگذار است، کاهش تقاضای نفت از سوی چین به دلیل رکود اقتصادی آن کشور است. این کاهش تقاضا، صادرات نفت ایران را با افت ۳۰ درصدی مواجه کرده است که مستقیماً بر عرضه منابع ارزی و در نهایت، بر قیمت دلار تأثیر گذاشته است.

 

دولت با حذف ارز نیمایی در واقع گام بلندی به سمت تک‌نرخی کردن ارز برداشته است. در تئوری، این تصمیم می‌تواند به کاهش رانت و فساد کمک کند، اما مشکل اساسی در زمان اجرای آن است. پیش‌بینی شده بود که دولت بتواند با هدایت دلار به مرکز مبادلات ارزی، کنترل نرخ ارز را در دست بگیرد.

 

اما کاهش صادرات نفت و کمبود منابع ارزی باعث شد که این هدف محقق نشود و افزایش قیمت دلار به اشتباه به حذف ارز نیمایی نسبت داده شود. در حالی که تأثیر واقعی حذف ارز نیمایی بر بازار، طی سه تا چهار ماه آینده نمایان خواهد شد.

در حال حاضر، کشور با دو چالش بزرگ روبه‌رو است:

1. کمبود منابع ارزی ناشی از کاهش فروش نفت و محدودیت‌های بین‌المللی.
2. تکانه‌های اقتصادی ناشی از تصمیم ناگهانی حذف ارز نیمایی که فشار مضاعفی بر واحدهای تولیدی و بازار وارد کرده است.

اتاق بازرگانی به عنوان مشاور سه قوه و نهاد مشورتی بخش خصوصی، بارها بر لزوم حل ریشه‌ای مشکلات اقتصاد ملی تأکید کرده است. یکی از مسائل کلیدی، نبود زیرساخت‌های مناسب برای حمایت از واحدهای تولیدی است؛ از جمله زیرساخت‌های انرژی، دسترسی به منابع مالی و رفع موانع تجارت خارجی.

 

راه‌حل‌های عملی برای خروج از این بحران، نیازمند اقداماتی جدی و فوری است:

• پیگیری جدی مسئله FATF و تلاش برای رفع موانع بین‌المللی در مسیر تجارت خارجی.
• ایجاد اجماع جهانی برای کاهش فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها علیه کشور.
• تقویت صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی بیش از حد بودجه به درآمدهای نفتی.

تجارت خارجی؛ ضعف بزرگ اقتصاد نفت‌محور

ایران به عنوان کشوری نفت‌خیز که بیش از ۹۰ درصد بودجه‌اش به درآمدهای نفتی متکی است، هنوز نتوانسته سهم قابل قبولی در تجارت جهانی داشته باشد. وابستگی شدید به نفت، اقتصاد کشور را در برابر تکانه‌های جهانی بسیار آسیب‌پذیر کرده است. این در حالی است که توسعه زیرساخت‌های صادرات غیرنفتی و بهبود روابط تجاری بین‌المللی می‌تواند بخشی از این مشکلات را حل کند.

در شرایط کنونی، حذف ارز نیمایی، تصمیمی شجاعانه اما پرریسک است. اگرچه هدف این سیاست، کاهش رانت و فساد بوده است، اما اجرای آن بدون توجه به زیرساخت‌های اقتصادی و در زمان نامناسب، اقتصاد کشور را با بحران‌های تازه‌ای مواجه کرده است. برای عبور از این بحران، دولت باید به دنبال تقویت زیرساخت‌های تولید، رفع موانع تجارت خارجی و مدیریت هوشمندانه منابع ارزی باشد. در غیر این صورت، نه تنها این سیاست موفق نخواهد شد، بلکه مشکلات معیشتی مردم و بحران‌های اقتصادی را تشدید خواهد کرد.