اجرای مگا پروژه‌های بندر-مزرعه و شهر خاویار در گیلان

سازمان شیلات با هدف نظارت بر بهره‌برداری و توسعه ذخایر و منابع آبی ایران زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفت.

گیلان با توجه به موقعیت جغرافیایی‌اش، استان شیلاتی محسوب می‌شود. این استان قابلیت‌های بالایی برای اینکه به عنوان یک بازیگر مهم در حوزه امنیت غذایی، ارزآوری، اقتصاد و حکمرانی غذایی مطرح باشد را در خود دارد.

شیلات گیلان وظایفی شامل؛ انجام تمهیدات لازم به منظور اعمال مدیریت صید و مقررات مربوط به آن، حفاظت منابع، بازسازی ذخایر، آبزی دار کردن اقتصادی آبهای داخلی استان، شناسایی قابلیت‌ها و نیازمندی‌های توسعه صید و صیادی، آبزی پروری و صنایع جانبی وابسته در مناطق مختلف را در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه را دنبال می‌کند.

 

«کوروش خلیلی» مدیرکل شیلات گیلان در گفت‌وگوی اختصاصی با مرور گیلان به بررسی مهم‌ترین مباحث شیلاتی و آبزی‌پروری استان، اقدامات انجام شده و برنامه‌های پیش‌رو پرداخت که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

 

-گیلان در حوزه شیلاتی در کشور چه جایگاهی دارد؟ وضعیت تولیدات استان در بخش‌های مختلف چگونه است؟

گیلان در حوزه شیلاتی، استانی آبزی‌‍‌پرور محسوب می‌شود و در بخش دریایی، فعالیت‌های صید و صیادی دارد. طبق آمار، از مجموع تولیدات استان که تقریبا در مرز ۸۰ هزار تن قرار دارد ۱۵ درصد آن در حوزه صید و صیادی و ۸۵ درصد آن در بخش آبزی‌پروری است.

در حوزه آبزی‌پروری، مزیت گیلان، پرورش ماهیان گرمابی است. در حال حاضر چیزی معادل ۹۰ درصد از تولیدات آبزی‌پروری استان در حوزه ماهیان گرمابی رقم می‌خورد. این در حالی است که حوزه سردابی حدودا ۶ تا ۷ درصد از تولیدات استان را به خود اختصاص داده و کمتر از ۴ درصد تولیدات آن در بخش ماهیان خاویاری رقم می‌خورد.

در حوزه آبزی‌پروری، مزیت گیلان، پرورش ماهیان گرمابی است. در حال حاضر چیزی معادل ۹۰ درصد از تولیدات آبزی‌پروری استان در حوزه ماهیان گرمابی رقم می‌خورد. این در حالی است که حوزه سردابی حدودا ۶ تا ۷ درصد از تولیدات استان را به خود اختصاص داده و کمتر از ۴ درصد تولیدات آن در بخش ماهیان خاویاری رقم می‌خورد

در چند سال گذشته و به نسبت سایر استان‌ها، توسعه مزارع ماهیان خاویاری در گیلان رشد قابل قبولی داشته است. گیلان در دو سال گذشته در بخش مزارع خاویاری، رتبه یک توسعه را به خود اختصاص داده است. در حوزه ماهیان گرمابی نیز به خصوص در دو سال گذشته، شیلات گیلان بحث توسعه به صورت عمودی یعنی توسعه تولید ماهیان گرمابی و افزایش در واحد سطح را ملاک قرار داده است.

 

مطابق با برنامه هفتم توسعه، شیلات باید با یک رشد سالانه ۵ و نیم درصدی، تولیدات شیلاتی و آبزی‌پروری خود را به مرز ۹۳ تا ۹۴ هزار تن برساند.

در این راستا و با توجه به اقداماتی که انجام داده و یا در دستور کار داریم مطمئنا تولیدات شیلاتی و آبزی‌پروری گیلان بیشتر از آنچه که در برنامه هفتم برای استان تعیین شده رقم خواهد خورد. هر چند که همین حالا نیز اعداد و رقم‌های تولیدات استان در بخش آبزی‌پروری و شیلاتی از آنچه که در طول یکسال برای گیلان هدفگذاری شده بود بیشتر است.

 

_ چه تعداد  شرکت صید و صیادی در گیلان فعالیت دارند؟ در بحث اقتصاد دریا محور شیلات چه اقداماتی را در دستور کار قرار داده است؟

گیلان از کانون های صیادی در شمال کشور محسوب می‌شود و بیش از ۴ هزار صیاد در قالب ۴۶ شرکت تعاونی پره به مدت شش ماه در ۳۰۰ کیلومتر از آب‌های ساحلی استان به صید ماهی می‌پردازند.

شرکت‌های پره به همان روش قدیمی و سنتی (صید ساحلی)، در نوار ساحلی استان مشغول فعالیت هستند و انواع ماهیان استخوانی را صید می‌کنند. بیشترین ترکیب صید آن‌ها هم کفال و ماهی سفید است.

 

همچنین در بخش کیلکا نیز ۳۰ شرکت صیادی در گیلان وجود دارد که از تنها بندر فعال در شهرستان انزلی به روش صید با نور در شب به صید و صیادی می‌پردازند. در بحث صید و صیادی در دریا باید به این نکته مهم توجه ویژه‌ای داشته باشیم که هم صید پره و هم صید با نور، به شدت به شرایط جوی و وضعیت دریا، وضعیت آب و هوایی ما وابسته است.

در بحث اقتصاد دریا محور، با توجه به نوار ساحلی که در اینجا وجود دارد گیلان ظرفیت‌های بسیار خوبی را در خود جای داده است. گیلان از سنوات گذشته در بحث ماهی در قفس ورود کرده و شرکت مائده جهاد نصر یکی از همین شرکت‌های فعال در حوزه قفس‌های دریایی است که به پرورش ماهیان سردابی و خاویاری می‌پردازد.

 

_ پروژه‌های ماهی در قفس از جمله پروژه‌های مهم شیلات است. گیلان در این بخش چه وضعیتی دارد و سرنوشت طرح‌های اجرا شده آن به کجا انجامید؟

پرورش ماهی در قفس به عنوان یک روش نوین برای استفاده بهینه از عوامل بیولوژیکی و فیزیکی در سال‌های اخیر به طور گسترده‌ای در دنیا مورد استفاده قرار گرفته که در این روش ماهی پرورشی در فضاهای بسته به عنوان قفس در جریان آزاد آب قرار می‌گیرد؛ به طوری که جریان آب می‌تواند آزادانه بین آنها عبور کند.

 

سازمان شیلات ایران به عنوان متولی امور توسعه آبزی پروری در کشور و در راستای افزایش تولید و بهره‌وری، استفاده بهینه از ظرفیت جامعه صیادی و کمک به اشتغال بیشتر در زمینه امور شیلاتی اقدام به تعریف پروژه‌هایی در حوزه توسعه پرورش ماهی در قفس در آب‌های ساحلی جمهوری اسلامی ایران کرده است.

اما در گیلان وجود یکسری ضعف‌های تکنیکی و اتفاقاتی که در حوزه دریایی رقم خورد باعث شد قفس‌ها از آن حالت اقتصادی خود خارج شوند. البته شیلات گیلان در دو سال گذشته کاری که انجام داد این بود که بتواند پروژه‌هایی را تعریف کند که آن ضعف‌های تکنیکی را حذف کند.

توسعه پرورش ماهی در قفس در مارینای منطقه آزاد انزلی به ما نشان داد که اگر می‌خواهیم در دریای خزر کار کنیم حتما باید تمام مشکلات قبلی که در حوزه تکنیک داشتیم را برطرف کنیم. علاوه بر اینها، یکی از مسائلی که در اینجا وجود داشت طراحی خود قفس‌ها و نوع استقرار آن‌ها در دریا بود.

 

شاید بسیاری استان مازندران را مثال بزنند که همین الان هم در حال تولید ماهی از طریق استقرار قفس‌های دریایی است و سوال کنند که چرا گیلان در این بخش فعالیتی به مانند مازندران ندارد. در پاسخ باید گفت شرایطی که گیلان در حوزه چرخش آب و ارتفاع موج دارد با استان مازندران تفاوت‌های زیادی دارد.

حتی تعداد روزهایی که وضعیت دریا در گیلان مناسب نیست هم بیشتر از مازندران است. به غیر از عوامل تکنیکی که سعی در رفع آن داشتیم کلیه این عوامل طبیعی که برشمرده شد بر روی فعالیت پرورش ماهی از طریق قفس‌های دریایی به شدت اثرگذار است.

در واقع باید گفت نه تنها قفس‌های دریایی بلکه هر سازه‌ای را اگر بخواهیم در دریا مستقر کنیم این سازه به شدت متاثر از چرخش آب و ارتفاع موج است. بنابراین در طراحی سازه دریایی خاصه در بخش قفس‌های دریایی برای پرورش ماهی مطمئنا ارتفاع موجی که به آن برخورد می‌کند باید در محاسبات به شکل دقیق لحاظ شود.

با ورود مشاوران دریایی، توانستیم دو مگا پروژه را در همین بخش برای گیلان تعریف کنیم. این دو مگا پروژه در اصل ظرفیت ۷ تا ۱۰ هزار تنی تولید را در حوزه دریایی خواهند داشت. یکی از این مگا پروژه‌ها، پروژه بندر  _ مزرعه و دیگری هم بلوگا سیتی یا همان شهر خاویاری است

_ از سال گذشته اجرای دو مگا پروژه شیلاتی در گیلان مطرح شده است. لطفا در مورد این پروژه‌ها و اهداف آن  بیشتر توضیح دهید.

با ورود مشاوران دریایی، توانستیم دو مگا پروژه را در همین بخش برای گیلان تعریف کنیم. این دو مگا پروژه در اصل ظرفیت ۷ تا ۱۰ هزار تنی تولید را در حوزه دریایی خواهند داشت. یکی از این مگا پروژه‌ها، پروژه بندر _ مزرعه و دیگری هم بلوگا سیتی یا همان شهر خاویاری است.

مگا پروژه شهر خاویاری در حوزه ساحلی و بندر _ مزرعه در حوزه آب‌های دریایی اجرایی می‌شود. امسال فاز اول یکی از سایت‌های ما به ظرفیت ۷۰۰ تن در حوزه شرق گیلان به بهره‌برداری خواهد رسید که فاز نخست آن با استقرار قفس ۱۵۰ تنی اجرایی می‌شود و نهایتا در فاز سوم با افزایش ظرفیت، می‌تواند سالانه ۷۰۰ تن تولید کند. در همین راستا سایت پشتیبانی را هم طراحی کردیم که در حال تکمیل است و بعد از استقرار سازه‌های دریایی اجرایی خواهد شد.

 

لازم می‌دانم به این نکته مهم هم اشاره کنم که در سال ۱۴۰۰ ما هیچ تولیدی در زمینه قفس دریایی نداشتیم. دلیل آن هم آسیب‌هایی بود که به سایت‌های قفس وارد شد. از سال ۱۴۰۰ با اقداماتی که انجام شد سایت شرق گیلان را راه‌اندازی کردیم. در همین راستا بحث بندر کیاشهر را هم داریم که در قالب تبصره ۴ واگذاری آن را برای فعالسازی قفس‌های دریایی انجام دادیم. این محدوده از جمله نقاطی در گیلان است که از آنجا می‌توان فعالیت آبزی‌پروری دریایی را گسترش داد.

شرکت جهاد نصر کردستان و مائده نیز در منطقه مرکزی استان در ساحل امیرکیاسر برای واحدهای ۵۰۰ تنی خود در حال تکمیل شرایط ورود به دریا هستند که پس از رفع مشکل اخذ تسهیلات شرکت جهاد نصر کردستان و همچنین بحث تحویل زمین شرکت مائده، قطعا فعالیت این شرکت‌ها در آن حوزه شروع می‌شود.

برای پیشبرد پروژه بندر مزرعه، با زمینه‌سازی که انجام دادیم در ۵ نقطه مشاور ورود کرده تا نقاط را برای ما مشخص کند. اقداماتی که برای اجرای پروژه بندر مزرعه انجام شد در بسیاری از جاها به تعامل بین ارگانی و بین دستگاهی نیاز داشت و در جاهایی نیز رویه‌های بروکراسی باعث طولانی شدن روند کارها شده بود که شیلات ورود کرد و تلاش زیادی انجام داد تا موانع برداشته شود.

 

نباید فراموش کنیم که دو نکته در حوزه دریا بسیار حائز همیت است یکی اینکه برای کار کردن در حوزه دریا ابتدا باید نقطه اتصال به دریا فراهم باشد و دوم اینکه اعتبار درستی هزینه شود. دریا درآمدزایی و اشتغال خوبی به همراه دارد اما از آن طرف دیوار سرمایه‌گذاری در دریا بلند است. این بدان معنی است که ورود به دریا و درآمدزایی و اشتغالزایی از طریق آن، به اعتبار کلان نیاز دارد.

به طور مثال اگر یک پروژه بندری را در نظر بگیریم برای شروع کار حداقل به هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما مطمئنا این هزار میلیارد تومان و گردش مالی آن در طول یک یا دو سال بر خواهد گشت. به خاطر همین است که معتقدند اقتصاد دریا، اقتصاد خوبی است اما همانطور که قبلا تاکید کردم دیوار سرمایه‌گذاری آن بلند است.

باید قبول داشت که نمی‌توان با گفتار درمانی و حرف‌درمانی زیرساخت ایجاد کرد. سرمایه‌گذار باید امنیتی را احساس کند و ورود کند. ما امروز در گیلان نیاز به این داریم که سرمایه‌گذار احساس امنیت داشته باشد

_ شیلات چگونه می‌تواند از فعالیت‌های شیلاتی و آبزی‌پروری حمایت مالی و تسهیلاتی به عمل آورد؟

شیلات زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است. اعتبارات و تسهیلاتی که به شکل ملی تخصیص پیدا می‌کند در زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی تعریف می‌شود. از آن طرف باید توجه داشت که شیلات تنها یک بخشی از وزارت جهاد کشاورزی است و قرار نیست همه اعتبارات آن یا بخش زیادی از اعتبارات ملی آن به شیلات اختصاص پیدا کند. با این حال شیلات گیلان در یکی دو سال اخیر هم در بحث تسهیلات آبزی‌پروری برای بهره‌بردارن با توجه به همراهی و مساعدت ارگان‌ها جذب داشتیم هم اعتبارات ملی مناسب گرفتیم که در حوزه بازسازی ذخائر برای اشتغال و پایداری اقتصادی ساحلی بسیار مهم بوده است.

 

در دو سال گذشته با تلاش‌هایی که انجام شد ۵۰ درصد از اعتبارات سازمان جهاد کشاورزی گیلان به مباحث توسعه شیلاتی اختصاص پیدا کرد. معتقدم بسیاری از مشکلات ما خاصه در بخش راه‌اندازی کسب و کار و اشتغالزایی، راه‌حل‌های ساده دارند.

 

در بحث پروژه‌های ماهی در قفس، تمام حرف ما این است که باید زیرساختی را برای ورود سرمایه‌گذار فراهم کنیم. قفس‌های دریایی در سنوات قبل دچار طوفان‌زدگی شده و از حیز انتفاع خارج شدند. سرمایه‌گذار متضرر شد بانک هم ضرر کرد. امروز بانک وقتی می‌خواهد تسهیلاتی در این بخش ارائه دهد یک ضمانت اجرا طلب می‌کند. کاری که در این بخش شیلات انجام داد با تعریف مگاپروژه‌هایی، مشاوران دریایی را ورود داد تا مشاوران هزینه ایجاد طرح بندر-مزرعه را از صفر تا ۱۰۰ محاسبه کنند.

باید قبول داشت که نمی‌توان با گفتار درمانی و حرف‌درمانی زیرساخت ایجاد کرد. سرمایه‌گذار باید امنیتی را احساس کند و ورود کند. ما امروز در گیلان نیاز به این داریم که سرمایه‌گذار احساس امنیت داشته باشد. در دریا اولین اشتباه آخرین اشتباه است. کار در دریا، تولید و سرمایه‌گذاری در دریا به افراد خاص خود نیاز دارد. دریا سختی‌های خودش را دارد اما هر چه تلاش بیشتر باشد روزی خوبی را هم نصیب می‌کند.

 

_ از بین رفتن بستر طبیعی بازسازی ذخایر ماهیان دریا معضلی است که گیلان با آن مواجه است. با وجود این چالش‌ها روند بازسازی ذخار چگونه است؟

بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی و خاویاری از جمله اقداماتی است که مجموعه شیلات اجرای آن را بر عهده دارد. در گیلان نیز شیلات استان اقدامات زیادی در این راستا انجام می‌دهد تا همچنان شغل صید و صیادی رونق داشته باشد.

در دو سال گذشته برای بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی و خاویاری، کارهای خوبی را اجرایی کردیم. بازسازی ذخایر امری است که اگر اتفاق نیافتد شغل صیادی در ساحل از دست خواهد رفت. کشوری مانند آمریکا ۱۵۰ سال است که به امر بازسازی ۷ گونه از ذخایر ماهیان مشغول است. البته بازسای در کشور ما قدمتی به مراتب پایین‌تر دارد و شاید بتوان گفت در ۵۰ سال گذشته در اولویت قرار گرفته است.

 

در بحث بازسازی ذخایر ماهیان دریا نکته مهم دیگری وجود دارد که از اهمیت زیادی برخوردار است. بسیاری از رودخانه‌های گیلان که در گذشته به دریا راه داشتند الان راهی به سمت دریا ندارند. متاسفانه ما اقلیم را به خاطر توسعه شهرنشینی از بین بردیم. توسعه شهرنشینی با ورود فاضلاب و زباله همراه است. وقتی این بستر طبیعی بازسازی ذخایر ماهیان دریا از بین می‌رود دیگر چه انتظاری می‌توان داشت.

ماهی سفید برخلاف ماهی کفال که در دریا تخم‌ریزی می‌کند برای تخم‌ریزی به رودخانه‌ ورود می‌کند. وقتی این اجازه به آن داده نمی‌شود و رودخانه‌ها بخاطر آلودگی به وضعیت حال حاضر درآمده‌اند و برداشت‌های غیرمجاز با شدت جریان دارد چگونه می‌توان انتظار داشت که ماهی سفید به زاد و ولد خود ادامه دهد.

 

برای بازسازی ذخایر دریا، دو راه حل وجود دارد. اینکه ممنوعیت صید اعمال شود تا خود دریا ذخایر خود را بازسازی کند که در این صورت بهره‌برداران ما مطمئنا آسیب می‌بینند و یا اینکه بازسازی ذخایر به روش اصولی و درست، مطابق با همان روشی که دنیا در پیش گرفته شده اجرایی شود. از طرفی باید توجه داشت که بچه ماهی هر چه قدر با وزن بیشتر رهاسازی شود اثرات برگشتی آن هم بیشتر خواهد بود. که البته این امر هم نیازمند هزینه‌کرد بیشتری است.

در یکی دو سال اخیر عرصه‌های مفیدی که ما در گیلان برای بازسازی ذخایر ماهیان در نظر داشتیم حدود ۴۰ درصد رشد داشته است. نهایتا شیلات گیلان با افزایش مشارکت شرکت‌های تعاونی امسال رهاسازی نزدیک به ۲۰۰ میلیون قطعه بچه ماهی را هدفگذاری کرده که اجرایی شده است.

اثرات این کار دو تا سه سال آینده مشخص خواهد شد. شیلات گیلان همچنین برنامه دارد در حوزه ماهیان خاویاری، بچه ماهیان را با وزن بیشتر در دریا رهاسازی کند.

 

شیلات برای اقداماتی مانند بازسازی ذخایر ماهیان دریا، حتی یک ریال از استان اعتبار نمی‌گیرد. کلیه اعتبارات بازسازی ذخایر ملی است و جذب چنین اعتباراتی هم با توجه به مشکلات مالی که در کشور وجود دارد سختی‌های خود را دارد و به رایزنی‌های فشرده‌ای نیازمند است. البته در یکی دو سال اخیر با اقداماتی که شیلات گیلان انجام داد جذب اعتبارات ملی توسط این دستگاه افزایش چندین برابری داشته که به هیچ عنوان با گذشته قابل مقایسه نیست.

 

_ لطفا آماری از تولیدات ماهیان گرمابی، سردابی و خاویاری در گیلان ارائه دهید و بفرمایید گیلان در این بخش‌ها چه شرایطی دارد؟

در بخش پرورش ماهی گرمابی که گیلان مزیت بسیار خوبی در این حوزه دارد تولیدات گیلان در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۱ هزار و ۷۲۷ تن و در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۵۲ هزار و ۳۸۲ تن بوده که این رقم در سال ۱۴۰۲ با یک رشد نسبی به حدود ۵۵ هزار و ۴۸ تن رسید.

در بخش تولید ماهی سردابی که البته مزیت گیلان نیست با این حال رقم تولیدات در سال ۱۴۰۰ معادل ۳ هزار و ۳۵۵ تن، در سال ۱۴۰۱ حدود ۳ هزار و ۹۵۳ تن و در سال ۱۴۰۲ معادل ۴ هزار و ۸۸ تن به ثبت رسید.

 

در بخش پرورش ماهی خاویاری نیز در سال ۱۴۰۰ تولید هزار و ۱۹۴ تن، در سال ۱۴۰۱ تولید هزار و ۵۶۱ تن و در سال ۱۴۰۲ تولید ۲ هزار و ۳۱۸ تن به ثبت رسید که همانطور که از آمار و ارقام مشخص است با افزایش خوبی همراه بود.

در سال ۱۴۰۰ معادل ۷۳ مزرعه توسعه خاویاری در گیلان وجود داشت. تعداد این مزارع در سال ۱۴۰۱ به ۹۷ مزرعه و در پایان سال ۱۴۰۲ به ۱۳۳ مزرعه افزایش پیدا کرد.

 

تولیدات شیلاتی گیلان در سال ۱۴۰۲ به عدد ۶۲ هزار و ۳۳۷ تن رسیده است. این آمارها از روزهای نویدبخش در حوزه تولیدات آبزی‌پروری و فعالیت‌های شیلاتی خبر می‌دهد

_ چه مقدار ماهی استخوانی در سال گذشته صید شد؟ تولیدات شیلاتی استان چه وضعیتی دارد؟

در سال ۱۴۰۰ چیزی بالغ بر ۴ هزار و ۹۱۱ تن انواع ماهی استخوانی از سواحل گیلان و توسط شرکت‌های پره صیادی صید شد. این عدد در سال ۱۴۰۱ به ۶ هزار و ۵۲۹ تن و در سال ۱۴۰۲ به عدد ۷ هزار و ۶۶۲ تن رسید.

در مجموع می‌توان گفت تولیدات شیلاتی استان در بخش آبزی‌پروری در سال ۱۳۹۷ حدود ۵۱ هزار و ۲۶۵ تن در سال ۹۸ بالغ بر ۵۰ هزار و ۶۸۴ تن، در سال ۹۹ حدود ۴۷ هزار و ۱۱۳ تن، در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۶ هزار و ۱۵۹ تن و در سال ۱۴۰۱ حدود ۵۸ هزار و ۳۷۵ تن بوده است.

 

تولیدات شیلاتی گیلان در سال ۱۴۰۲ به عدد ۶۲ هزار و ۳۳۷ تن رسیده است. این آمارها از روزهای نویدبخش در حوزه تولیدات آبزی‌پروری و فعالیت‌های شیلاتی خبر می‌دهد. هر چند که اجرایی شدن همه این اقدامات همچنان وابسته به رایزنی‌های فشرده، جذب اعتبارات ملی و برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است و این همان هدفی است که شیلات گیلان در پیش گرفته است و با اتفاق همه کسانی که صادقانه در این بخش فعالیت می‌کنند، اشتغال ایجاد کرده، به اقتصاد کشور کمک می‌کنند و کسب و کار راه انداخته‌اند در مسیر آن تلاش می‌کند.