مهاجرت بی‌برنامه غیربومیان به روستاهای گیلان در سال‌های اخیر فشارهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیط‌زیستی زیادی بر این مناطق وارد کرده است. این مسئله باعث بروز چالش‌های جدی برای ساکنان محلی و جوامع روستایی شده است.
عدم برنامه‌ریزی و دخالت‌های ناآگاهانه شوراها و دهیاری‌ها در امور روستایی، مهاجرت‌های بی‌برنامه منجر به در هم پاشی هویت، اقتصـاد و محیط طبیعی روستاها شده است.
از سوی دیگر بی توجهی سازمان جهاد کشاورزی به روستاییان و حمایت از کشاورزان و افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی، فقر، افزایش هزینه کارگری، موهوم بودن آینده کشاورزی و نیز کمبود هنرستان‌های کشاورزی یا آموزش کشاورزی در مدارس روستایی و سختی کار کشاورزی، حمله آفات و .. منجر به کاهش علاقه روستاییان به زندگی در روستا، از بین رفتن تعلق به زمین، طبیعت، مزارع و فروش زمین‌ها به قیمت‌های بسیار ارزان به غیربومیان بدون آگاهی از پیامدهای آن بر زندگی خود و آینده فرزندانشان و محیط زیست روستا شده است.
بخشداران و بنیاد مسکن در فروش اراضی روستایی از دهیاران و شوراها که اغلب مشاورین املاک روستا نیز هستند حمایت کرده و به راحتی با صدور مجوز فروش زمین یا ساخت و ساز، زمینه حضور مهاجرین غیر بومی را در روستاها فراهم می‌کنند.
متاسفانه بخشداران و بنیاد مسکن نیز در این روند از دهیاران و شوراها که اغلب مشاورین املاک روستا هم هستند حمایت کرده و به راحتی با صدور مجوز فروش زمین یا ساخت و ساز، زمینه حضور مهاجرین غیر بومی را به روستاها فراهم می‌کنند.
در این گزارش وضعیت تغییر کاربری اراضی و مهاجرت‌ها به ۲۱ روستای واقع در شرق، غرب و مرکز گیلان به طور تصادفی و براساس میزان و نام روستاهای مهاجرپذیر و استان‌های مهاجر فرست، وضعیت مالی مهاجران و نیز وضعیت خرید زمین مورد بررسی قرار گرفته است.
بر اساس اطلاعات موجود بیشترین حضور مهاجران در روستاهای گیلان از استان‌های زیر انجام شده است: تهران، اصفهان، قزوین، همدان، زنجان، اردبیل، کرمانشاه، ایلام (باختران)کرمانشاه کنونی، بروجرد، کرج، مشهد و مازندران.
طبق داده‌های جمع‌آوری شده بیشترین تعداد مهاجران از استان‌های تهران و اصفهان بوده‌اند. در این میان روستاهای ساحلی با سرعت بیشتری توسط مهاجران اشغال شده‌اند. غیربومیان نیز عمدتاً از استان‌های تهران، اصفهان و قزوین به روستاهای ساحلی مانند کیاشهر و خشکبیجار مهاجرت کرده‌اند.
در این گزارش در گفت‌وگو با دهیاران این روستاها دست یافتیم که در برخی روستاهای ساحلی مانند دهکا حاجی بکنده، 90 درصد جمعیت غیربومی هستند. این غیربومیان اکثرا تهرانی و برخی اصفهانی هستند که وسعت زیادی زمین خریداری و ساخت و ساز کرده‌اند. حتی بیمارستانی نیز برای خود ساخته‌اند که مخصوص تهرانی‌ها و اصفهانی‌هاست.
روستاهای امیربکنده و محمدآباد به طور کامل خالی از سکنه شده و به شهر رفته‌اند و غیربومیان در آنجا ساکن شده‌اند. تنها چالش این مناطق آن است که تغییر کاربری گردشگری به این روستاها داده نمی‌شود با اینکه پتانسیل گردشگری دارند.
هر چه از روستاهای ساحلی دور می‌شویم هم قیمت زمین ارزان‌تر و خرید زمین نسبت کمتر می‌شود. بطوری که از ۹۰ درصد در حاشیه ساحل به ۵۰ درصد سپس ۴۰ و ۳۰ درصد به سمت روستاهای دورتر خشکبیجار و کیاشهر و خمام می‌رسد. در روستاهای جوکده، تازه آباد، پیرعلیده درصد فروش زمین‌ها به نسبت بیشتر از ۵۰ درصد تخمین زده شد.
دهیاران ادعا داشتند که در ۱.۵ سال اخیر ساخت و ساز بسیار کاهش یافته است. زیرا تغییرکاربری زمین‌های باغی و پشته حتی برای بومیان نیز امکان‌پذیر نیست چه برسد به غیربومیان و اینکه نامه لغو این دستور از سوی استاندار هنوز به دهیاران نرسیده است.
مهاجران بویژه اصفهانی‌ها و همدانی‌ها بصورت گروهی در یک محله یا روستا ساکن می‌شوند و اغلب خود را صاحب آن مکان می‌دانند. دهیاران نیز دز تصمیم‌گیری‌ها ومرتبط با روستا از آنها در جلسه‌ها دعوت می‌کنند.
این در حالی است که میانگین اوضاع مالی مهاجران از متوسط به خوب است. تهرانی‌ها دارای اوضاع مالی متوسط و اکثرا کارمند، بازاری، استاد دانشگاه هستند که در اطراف تهران زندگی می‌کردند و زمین خود را به قیمت فروخته و در روستاهای گیلان ارزان می‌خرند. اصفهانی‌ها نیز از شرایط مالی خوبی برخوردارند.
این مهاجران بویژه اصفهانی‌ها و همدانی‌ها بصورت گروهی در یک محله یا روستا ساکن می‌شوند و اغلب خود را صاحب آن مکان می‌دانند. دهیاران روستا نیز در تصمیم گیری‌ها و برنامه‌های مربوط به تغییرات ظاهری یا جذب امکانات به روستا از آنها در جلسه‌ها دعوت می‌کنند و از آنها نظرخواهی می‌کنند و اغلب در این جلسه‌ها مردم روستا فقط شامل شورا و دهیار است و از اهالی نظرخواهی نمی‌شود.
در روستای گالش خیل از روستاهای غرب گیلان وسعت زیادی از زمین‌های روستا با قیمتی بسیار ارزان متری ۳۰۰۰ تومان توسط غیربومیان خریداری و ساخت و ساز گسترده است. در روستای لله‌کا واقع در مرکز اطراف رشت، بخش زیادی از زمین‌های روستا توسط خانمی خریداری شده است.
از نکته‌های مهمی که اشاره شد اینکه مهاجران بدون بررسی وارد روستایی نمی‌شوند. آنها مشاورانی دارند که به آنها برای شناسایی و خرید زمین ارزان مشاوره میدهد.
این نشان میدهد که برای تک تک زمین‌های استان گیلان از بیرون استان نیز برنامه‌ریزی شده و معاملاتی در خارج از استان نیز برای خرید و فروش زمین‌ها صورت می‌گیرد. این در حالی است که ویلاهای لاکچری ساخته شده در روستاها برای فروش در فضای مجازی به نمایش در می‌آید و عده‌ای نیز از این شرایط بهره برده و درآمدهای خوب کسب می‌کنند.
فروش ۶۶ هکتار زمین کشاورزی در حال کاشت متری ۱۷۰ هزار تومان با سند تک برگ با کاربری کشاورزی متعلق به یک کشاورز در یکی از روستاها نیز نشان میدهد؛ مساحت‌های بالایی از اراضی روستایی از دست بومیان خارج شده است و اینکه پس از فوت والدین و تقسیم ارث زمین‌ها چند تکه شده و فرزنذان به دلیل اینکه اغلب روی این زمین‌ها کار نمی‌کنند و یا در روستا ساکن نیستند دست به فروش آن می‌زنند.
بررسی مقایسه‌ای این داده‌ها با تحقیق ۵ سال گذشته نشان میدهد که درصد فروش زمین‌های کشاورزی و باغات کاهش یافته و تمرکز روی زمین‌ها مسکونی سنددار است. متاسفانه دهیاران و شوراها از این بازار گرم بهره برده و با قول گرفتن مجوز ساخت و ساز و پیگیری آب و برق و گاز مهاجران این روند را سریع‌تر می‌کنند.