آب مایه حیات و شاهرگ حیاتی هر سرزمینی است، در ایران اما آب و سلامت آن با چالش‌هایی جدی روبرو است. تار و پود هستی در این سرزمین، در حال ابتلا به زخمی هولناک به نام آلودگی آب است. گیلان را می‌توان در زمزه استان‌های پرخطر در زمینه آلودگی آب دانست. از عوامل ایجاد آلودگی آب می‌توان به دفع غیراصولی فاضلاب شهری در شهرهایی چون رشت، انزلی و لاهیجان و روستاها اشاره کرد که پساب و فاضلاب با ورود مستقیم به درون منابع آبی موجب آلایندگی این منابع شده اند.
دفع غیر اصولی فاضلاب
در همین رابطه پیشتر«علی محمدپور» معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیطزیست گیلان، با اشاره به معضلات زیست محیطی و انسانی دفع غیراصولی فاضلاب شهری در گیلان، به ایسنا گفته بود:« فاضلابهای شهری و روستایی به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری و سیستم‌های تصفیه به صورت اصولی دفع نمی‌شود و به شکل مستقیم یا غیرمستقیم وارد منابع آبی نظیر رودخانه‌ها، تالاب‌ها، مصب و دریا میشود.»
در بسیاری از روستاها و محلات گیلان، سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب به شکل سنتی بوده و این نوع فاضلاب‌ها به طور مستقیم و بدون تصفیه به زمین نفوذ می‌کنند که باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی می‌شوند.
«پیمان بازدیدی» مدیرعامل انجمن سرزمین ایده‌آل ما، با اشاره به این مطلب به مرور می‌گوید: متاسفانه اکثر شهرهای استان، فاقد سیستم جمع‌آوری فاضلاب هستند.
حتی با وجود اقداماتی که برای لوله گذاری فاضلاب شهر رشت انجام شده، ولی فاضلاب آن مستقیم به رودخانه‌ها وارد میشود و درصد کمی به دو تصفیه‌خانه انتقال می یابد که به دلیل نبود بودجه کافی ظرفیت آنها به حد استاندارد نرسیده است.
این فعال محیط زیستی ادامه می‌دهد: متاسفانه به دلیل بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی (در برخی مناطق در عمق ۸۰-۷۰ سانتی‌متر نیز به آب میرسیم)، در روستاها و یا در محلاتی که به دلیل نبود سیستم دفع فاضلاب سیستم جمع‌آوری فاضلاب سنتی دارند، میزان زیادی از آبهای زیرزمینی حاوی آلودگی شدیدی هستند.
آنچه حائز اهمیت است، در فاضلاب شهری به دلیل وجود شوینده‌ها و فضولات انسانی دو عنصر مهم و مرگبار وجود دارد؛ نیتروژن و فسفر. پدیده اوتریفیکاسیون یک عکس‌العمل بیولوژیکی است که در پاسخ به ازدیاد ورود مواد مغذی (نیترات‌ها و فسفات‌ها) به منابع آبی ایجاد میشود و باعث رشد بیش از حد جلبک‌ها و در نتیجه کاهش اکسیژن محلول و مرگ و میر آبزیان است.
مصرف بی‌رویه سموم و کودهای شیمیایی
استفاده بی‌رویه از سموم و کودهای شیمیایی در کشاورزی نیز از دیگر مواردی است که حاوی مقادیر مختلفی از مواد شیمیایی سمی، فلزات سنگین و عوامل بیماری‌زا بوده که با ورود به منابع آبی خطر انواع بیماری و مرگ و میر، آلودگی و کاهش کیفیت خاک و آلودگی مزارع و محصولات کشاورزی را نیز به همراه دارند.
سیستم نظارتی وجود ندارد
یک کارشناس بهداشت محیط در خصوص استفاده از کودها و سموم شیمیایی اظهار می‌کند: سیستم نظارتی مشخصی برای فروشندگان سموم و نیز آمار دقیق و روشنی در در خصوص مصرف و فروش آن وجود ندارد. در مواردی حتی نمایندگان جهادکشاورزی صراحتا اعلام می‌کنند که کشاورزان از سموم غیرمجاز استفاده نمی‌کنند. کلا در این بخش سطوح نظارتی ضعیف است یا اصلا وجود ندارد و اینکه تولید محصول مهم‌تر از سلامت محصول بوده که این خود نشان می‌دهد که به دلایل کلان و متعددی، منافعی برای ورود سموم دفع آفات وجود دارد که دلیل خوبی برای نادیده گرفتن مصرف سموم غیرمجاز است.
همچنین در در خصوص وجود اقدامات یا تدابیری برای حذف فلزات و مواد معدنی سنگین از آب گفت: مقدار این مواد اگر بالاتر از حد استاندارد باشد، به مرحله پیشرفته تصفیه آب نیاز است که عملا در هیچ یک از سامانه‌های آبرسانی روستایی ما وجود ندارد، اما احتمالا در برخی از تصفیه خانه‌های آب شهری در کشور موجود است.
ورود شیرابه و پساب آلوده به منابع آبی
هنگامی که بحث شیرابه و پسماند زباله‌های گیلان مطرح میشود، نگاه همه به سمت سراوان رشت می‌چرخد. این درحالیست که سایر شهرستانهای گیلان در وضعیت مشابه ای به سر می‌برند.
وضعیت دیگر شهرستانهای گیلان چگونه است؟ رودسر، شرقی‌ترین شهرستان گیلان نیز به دلیل عدم برخورداری از سیستم دفع فاضلاب شهری با مشکل مدیریت نادرست پسماند روبرو است. کارخانه کمپوست رودسر اکنون به‌جای آنکه یک راه‌حل باشد، به یک معضل تبدیل شده است.
«پی‌سپار» مدیرعامل کانون زیست‌محیطی قدم‌های سپید،در این باره به مرور می‌گوید:شرکت کمپوست در یک کیلومتری رودسر، در میان حدودا ۱۲ روستا و زمین‌های کشاورزی قرار گرفته است. در این کارخانه زباله‌های کل شهرستان رودسر و کلاچای، رحیم‌‌آباد جمع‌آوری شده و روزانه ۴۴-۴۳ تن زباله در این مکان دپو میشود و شیرانه پسماند زباله‌ها کاملا به زمین‌های کشاورزی اطراف آن نفوذ می‌کند. به طوریکه شاهد سرایت بیماری‌های پوستی کشاورزانی هستیم که در حال حاضر در زمین‌های کشاورزی اطراف کارخانه کار کشاورزی و نشاکاری انجام می‌دهند و در تماس مستقیم با شیرابه ورودی به مزارع شان قرار دارند.
رودسر، شرقی‌ترین شهرستان گیلان نیز به دلیل عدم برخورداری از سیستم دفع فاضلاب شهری با مشکل مدیریت نادرست پسماند روبرو است. کارخانه کمپوست رودسر اکنون به‌جای آنکه یک راه‌حل باشد، به یک معضل تبدیل شده است.
این فعال محیطزیست رودسر می‌افزاید: از دیگر تبعات ورود شیرابه پسماند به مزارع و زمین‌های اطراف، خشکیدگی درختان و گل‌ها و گیاهان اطراف آن و تغییر رنگ برنجی است که برداشت میشود. به دلیل بالا بودن سطح آب زیرزمینی در این منطقه، شیرابه پسماند وارد آب چاه‌ها میشود که باعث بروز بیماری‌های گوارشی برای مردمی که از آب آلوده چاه‌ها استفاده می‌کنند، شده است. طی گفتگو با ساکنان روستا متوجه شدیم که آنها پرونده‌‌های پزشکی در زمینه ابتلا به بیماری‌های ناشی از این معضل دارند که حاضر به ارائه آنها هم هستند.
مریم پی‌سپار، درباره پیگیری‌ها در خصوص رفع معضل پسماند رودسر به مرور بیان می‌کند: متاسفانه با وجود برگزاری جلساتی با دهیار‌یها، فرمانداری و شهرداری و همچنین مردم محلی، و نیز پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های متعدد و جلسات جداگانه با دادستان، هنوز تصمیم جدی برای حل این معضل به دست نیامده است. لازم به ذکر است ۷۵۰۰ متر مربع زمین کشاورزی در کنار کارخانه خریداری شده و قول داده شده است که در این مکان دفنگاه زباله به شکل اصولی ساخته شود و این زباله‌ها در آنجا ساماندهی شود و زمزمه‌های از دیوارکشی و آماده‌سازی دفنگاه هم به گوش می‌رسد ولی با وجود نامه‌نگاری با فرمانداری، استانداری و سازمان محیط زیست، هنوز پاسخی مبنی بر وجود یا ارایه مدرک یا قراردادی مبنی بر اینکه اثبات کند دفنگاه بر اساس استانداردهای علمی و اصولی ساخته میشود، دریافت نکرده‌ایم.
با وجود اقداماتی که برای لوله گذاری فاضلاب شهر رشت انجام شده، ولی فاضلاب آن مستقیم به رودخانه‌ها وارد میشود و درصد کمی به دو تصفیه‌خانه انتقال می یابد که به دلیل نبود بودجه کافی ظرفیت آنها به حد استاندارد نرسیده است.
نقش مخرب صنایع؛ بحران فاضلابهای صنعتی
یک عامل مهم دیگری که با ورود مستقیم یا غیرمستقیم منابع آبی منجر به آلودگی آن می‌شوند فاضلاب صنعتی کارخانجات صنعتی هستند. پیمان بازدیدی در این خصوص می‌گوید: متاسفانه دو شهرک صنعتی در اطراف شهر رشت سیستم دفع فاضلاب ندارند. بر اساس قوانین ساخت شهرک‌های صنعتی، زمانی که پیشرفت فیزیکی پروژه به ۲۰ تا ۳۰ درصد می‌رسد، ساخت تصفیه‌خانه نیز باید به پایان رسیده باشد ولی به دلیل عدم دغدغه‌مندی مسئولین، معمولا نادیده گرفته میشود.
اکثر شرکت‌ها یا تصفیه‌خانه ندارند یا تصفیه‌خانه آنها غیر فعال است. به عنوان مثال کانالی که از اطراف شرکت دخانیات رد میشود و به سمت مزارع کشاورزی است اغلب بوی بدی داشته و رنگ آب نشان‌دهنده‌ی فاضلاب شرکت است و با وجود اطلاع و گزارش به سازمان محیط زیست، در زمان ورود و حضور بازرس، تصفیه‌خانه آن (دارای یک تصفیه‌خانه به روز است) روشن شد و در نتیجه اقدامی انجام نشد.
متاسفانه تمامی فاضلابهای خانگی، کشاورزی و صنعتی وارد گوهررود و زرجوب رشت و در نهایت وارد تالاب انزلی می‌شوند. پیمان بازدیدی در این خصوص می‌گوید: در حال حاضر به دلیل عقب‌نشینی آب دریا، در جایی که آب دو رودخانه گوهررود و زرجوب بهم می‌رسند و تبدیل به یک رودخانه می‌شوند، به دلیل قطع دسترسی به تالاب، این آبراه مستقیم به دریا می‌ریزد. فاضلاب خود شهر انزلی هم به رودخانه شنبه‌بازار ریخته میشود و در نهایت مستقیم به دریا می‌ریزد.
البته وجود کارخانجات دارای پساب صنعتی در خارج از محدوده شهرک صنعتی خود چالش دیگریست که چگونه مجوز فعالیت برای آنها صادر شده است؟!! پساب صنعتی این کارخانجات به کجا می‌ریزد؟ آیا وارد سیستم فاضلاب شهری میشود؟ یا اینکه به طور مستقیم به کانال و رودخانه ریخته میشود و چاه‌ها و مزارع را آلوده می‌کند؟!!!
چالش‌های نظارتی
این اشکالات در سیستم دفع فاضلاب و مشکل عدم تصفیه فاضلاب صنعتی در شهرک‌های صنعتی، آثار بسیاری را بر زیستگاه‌های آبی و محیط زیست ما دارد و عدم رسیدگی به آن موجب مشکلات جدی را سبب میشود که به دلیل عدم توجه مسئولان و نبود اقدامات کافی برای حل آنها، همچنان ادامه دارد.
کارشناس بهداشت محیط در خصوص نظارت و نمونه‌برداری از آب مناطق مختلف در گیلان به مرور می‌گوید: تواتر نمونه‌برداری از آب مناطق مختلف معمولا براساس جمعیت تحت پوشش آن سامانه آبرسانی بوده مثلا برای روستایی با ۵۰۰۰ نفر جمعیت، سالانه یکبار باید نمونه‌برداری فیزیکوشیمیایی از آب آن انجام شود. اما امکانات وزارت بهداشت به عنوان ناظر کیفی و متولی سلامت جامعه، از نظر تجهیزات، آزمایشگاهی و نیروی انسانی محدود است. نکته دیگر اینکه دستورالعمل نمونه‌برداری‌ها مربوط به مناطقی است که دارای شبکه آبرسانی هستند و نظارت مشخصی برای یک منطقه یا روستایی که شبکه آبرسانی نداشته باشد و مردم از چاه‌های شخصی استفاده کنند، در نظر گرفته نشده است و صرفا آموزش‌هایی در مورد روش‌های سالم‌سازی آب به مردم داده میشود.
لذا صرفنظر از اینکه آلودگی آبهای زیرزمینی و نبود نظارت کافی بر روی آن، منجر به خطر افتادن سلامت عمومی جامعه میشود، پایین بودن آگاهی عمومی در مورد اهمیت مصرف آب سالم و روش‌های صحیح سالم‌سازی آب نیز چالش دیگریست که باید برای آن چاره‌ای اندیشید. اصلاح و بهبود این سیستم‌ها الزامی است تا از اثرات مخرب آلودگی فاضلاب بر محیط زیست جلوگیری شود و آبهای طبیعی ما حفظ شوند.
نظرات بسته شده است.