«توپخانه در عصر قاجار» منتشر شد.
کتاب «توپخانه در عصر قاجار»، حاصل پژوهش دکتر عباس پناهی و دکتر معصومه حنیفه توسط انتشارات دانشگاه دافوس منتشر شد.
این اثر تصحیح پنج رساله درباره نخستین تکاپوهایی نظامی ایران در زمینه صنعت توپخانه و توپ‌سازی است. و این پنج رساله شامل؛ صواعق النظام، رساله توپخانه و گلوله آن، رساله‌ای در علم و قواعد توپخانه، رساله علم مشق توپ، رساله توپ کوهی است.
عباس پناهی درباره این اثر جدید خود، درگفت گو با مرور گفت: فن توپخانه در ساختار نظامی ایران به دوره صفویه بازمی‌گردد، اما ایرانیان تا عصر قاجار پیشرفت چشمگیری در این زمینه نداشتند، تا اینکه پس از شکست قوای ایران در برابر روس‌ها، انگیزه تاسیس توپخانه از یک سو و بنیاد نهادن کارخانه‌هایی برای صنعت توپخانه در ایران شکل گرفت.
این مورخ افزود: در ابتدا توپ‌هایی بی‌مصرف و سرشار از اشتباهات محاسباتی ساخته می‌شد. همین روند مهندسان ایرانی را متقاعد نمود تا با توجه به شیوه‌ی فرنگی ساخت توپخانه، طراحی و ساخت توپخانه‌های جدید برای سپاه ایران را آغاز کنند و در این راستا مهندسان و دانش آموختگان دارالفنون به ترجمه و تألیف کتب آموزشی در زمینه‌ی ساختار توپ و قورخانه و وظایف توپچیان پرداختند. چندین رساله از این دوره باقی ماند که با بررسی آن، شیوه‌ی ساخت ابتدایی و نیز تحول انواع توپ‌های صحرایی، کوهستانی، دریایی و نیز انواع خمپاره و قوس و باروت روشن می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان درباره این کتاب، که بررسی چند رساله است، توضیح داد: در نسخه‌های مورد بررسی، بیش از هر چیز به شیوه‌ی ساخت انواع مختلف توپ و عراده پرداخته شده و در مواردی نیز نحوهی کار با آن برای سربازان قشون ایران توضیح داده می‌شود. بخش زیادی از اطلاعات موجود در این نسخ از طریق ترجمه‌ی مستقیم کتاب‌های خارجی و یا استفاده از اطلاعات مندرج در آن‌ها به‌دست آمده، که برخی از این کتاب‌ها توسط هیأت‌های آموزشی و مستشاران خارجی، که به جهت آموزش توپ‌سازی و ایجاد قشون مدرن به ایران می‌آمدند، در اختیار نویسندگان قرار گرفته و بخش دیگر اطلاعات آن از طریق حضور نویسندگانی، که خود از فرماندهان نظامی بودند، در کشورهای خارجی و در نتیجه تحصیل در علوم نظامی، ثبت و ضبط شده است.
وی، افزود: هدف از تصحیح نسخ خطی «رساله‌ای در علم و قواعد توپخانه»، «رساله علم مشق توپ»، «صواعق‌النظام»، «توپخانه و گلوله آن» و نیز «توپ کوهی» این است که در موضوعاتی چون تاریخچه ورود توپ به ایران، شیوه‌ی ساخت و کاربرد انواع توپ در دوره‌ی قاجار و نیز سیر تحول توپ و قورخانه، اطلاعاتی دست اول از منابع تاریخی به پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه داده شده و با توجه به اهمیت توپخانه در ارتش ایران، متون رساله‌های آموزشی دوره‌ی قاجار در اختیار مخاطب قرارگیرد.
پناهی همچنین گفت: متن حاضر تصحیح و پژوهش پنج رساله مذکور در زمینه‌ی صنعت توپخانه در عصر قاجار و لزوم و نحوهی به کارگیری آن است، که اشتیاق فراگیری آن از دوره‌ی عباس‌میرزا آغاز شده بود. اگرچه برخی از این نوشته‌ها ترجمه‌ای از زبان‌های فرانسوی و روسی است، اما مترجمان ایرانی تلاش داشتند تا دانسته‌های خود را در زمینه‌ی این صنعت بر آن بیفزایند. در این بررسی، پس از خوانش و اصلاح نگارشی متون رساله‌های نامبرده، به جهت درک بهتر محتوای این رسالات، تعلیقاتی در خصوص کاربرد اصطلاحات تخصصی موجود در متن، معنای واژگان و نیز توضیحاتی در خصوص بستر علمی، تخصصی و نیز جایگاه اجتماعی نویسندگان ارائه شده است. این اثر متن ارزشمندی از نخستین تکاپوهای نظامی ایرانِ عصر قاجار در زمینه شکل‌گیری صعنت نظامی توپخانه است.
گفتنی است، کتاب «توپخانه در عصر قاجار» در 1000شمارگان و در 498 صفحه و به قیمت 5200000ریال در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.
