دکتر ساسان کفایی، مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان گیلان:
جوامع محلی، حافظان اصلی محیط زیست هستند
تصور کنید ساحل زیبا و شنی را که با امواج آرام و نقره‌ای فام، منظره بی‌نظیری را در تیررس چشمانتان قرار می‌دهد و یا خود را در میان درختان جنگل سبز و زیبای هیرکانی تصور کنید که از هزاران سال پیش همچنان افراشته و سرزنده اند. ارتفاعات و کوههای بکر گیلان را زمانی که با هاله ای سحر انگیز از ابرها شما را در خود جای می‌دهد تصور کنید و یا لحظاتی را مجسم کنید که نشسته در قایق و پاروزنان در تالاب زیبای بندرانزلی مشغول گردش و تفرج هستید. آنجا که حضور در طبیعت بکر و زیبا شما را آنقدر به وجد می آورد که حتی اگر باد کلاهتان را هم ببرد لبخند می‌زنید!
حال از این گردش خیال انگیز و از کنار نی زارهای تالابی بیرون آیید و بنگرید که چگونه زباله، رویای سواحل زیبای گیلان را به کابوس تبدیل می‌کند و یا چطور پساب‌های آلوده به تالاب می‌ریزند و یا در دهه‌های اخیر چطور طبیعت بواسطه بی مبالاتی‌ها و سهل انگاری‌های آگاهانه و ناآگاهانه دچار خسران و آسیب شده و می‌شود! به گونه‌ای که امروزه به کرات پیامدهای ناشی انباشت غیراصولی زباله، آتش سوزی‌ها در جنگل، برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها، قطع بی رویه درختان و نظایر آن و ناشی از سهل انگاری گریبانمان را گرفته و به ما هشدار داده است!
طبیعت و محیط زیست، نعمتی خدادادی بوده و ادامه حیات به آن وابسته است و به نظر میرسد تلاش برای کاهش آسیب به محیط زیست و حفاظت اصولی از آن باید در اولویت قرار گیرد.
برنامه عمل حفاظت و احیای تالاب انزلی در سال 1399 با همکاری و پیگیری دبیرخانه تالاب‌های استان به زودی تدوین خواهد شد.
در همین راستا و به مناسبت هفته محیط زیست با مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان گیلان گفت و گویی انجام دادیم. دکتر «ساسان کفایی» که به تازگی و در اسفند ماه 1398 از سوی دکترعیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست کشور به عنوان مدیرکل محیط زیست استان گیلان انتخاب شد تحصیلکرده مقاطع لیسانس، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته زیست شناسی ( بیولوژی) و اهل شیراز است.
بيش‌تر از 10 درصد از مناطق جنگلي استان حفاظت‌شده هستند و توسط نیروهای يگان حفاظت محيط زيست استان حفاظت مي‌شوند.
ریاست ادارات حفاظت محیط زیست اقلید فارس، مرودشت، کلانشهر شیراز و معاونت توسعه مدیریت و منابع اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس از جمله سوابق وی است. گفت و گوی مرور با این مدیر غیربومی محیط زیست گیلان در ادامه به نظرتان میرسد:
– شما طي سه ماهي كه به استان آمدید چه شناختي از وضعيت محيط زيست اينجا پيدا كرديد؟
اگرچه گيلان از نظر وسعت از جمله كوچكترين استان‌هاي كشور است اما زيستگاه‌هاي متنوع دريايي، تالابی، جلگه‌اي، جنگلي و كوهستاني در مجموعه خود دارد. هر يك از اين زيستگاه‌ها به تناسب، حيات‌وحش غني و منحصر به خود دارند. بزرگترين گوشت‌خوار ايران (خرس قهوه‌ای)، بزرگترين گربه‌سان ايران (پلنگ)، بزرگترين پرنده آبزی ايران (قو)، بزرگترین ماهي ايران (فیل ماهی) همه در بوم سازگان‌هاي متنوع اين استان زيست مي‌كنند. بيشترين باران ساليانه كشور در اين استان مي‌بارد و جنگل‌هاي هیرکانی در اين استان علاوه بر اهميت منطقه‌ای و بین‌المللی، زيستگاه بزرگترين (مرال) و كوچكترين گوزن (شوکا) در ايران است.
–پس گیلان دارای ظرفیت‌های بی‌نظیر و فوق العاده‌ی محیط زیستی است. اما چالش‌های محیط زیستی هم دارد.
بله، همینطور است. در كنار تنوع غني از زيستگاه و حيات‌وحش، تراكم بالایی از جمعيت انسانی دارد و استان با چالش‌هاي زيست محيطي متعدد از جمله پسماند، پساب‌هاي خانگي، صنعتي و كشاورزي، آلودگی رودخانه‌ها، گونه‌هاي مهاجم، شکار و صید غیرمجاز روبرو است.
– در جلسه‌اي كه با سمن‌ها داشتيد گفته بوديد يك برنامه عملی برای بهبود محیط زیست گیلان در حال تدوين است. آيا اين برنامه عمل نهايي شده؟
برنامه عمل حفاظت و احیای تالاب انزلی در سال 1399 با همکاری و پیگیری دبیرخانه تالاب‌های استان به زودی تدوین خواهد شد.
-برنامه شما به اطلاع عموم هم خواهد رسيد؟ رئوس برنامه‌هايتان چيست؟
اطلاع رساني عمومي بخشي از اين برنامه عمل خواهد بود و قطعا در زمان اجرا تمامي مراحل و روند برنامه عمل فوق تشريح و به اطلاع عموم خواهد رسید. همچنین برنامه عمل متناسب با نیازها و اولویت‌های زیست محیطی هر شهرستان استان در حال تدوین می‌باشد.
-با این حساب فعلا باید منتظر بمانیم. خب آمادگي‌تان براي حفاظت از 10 درصد مناطق جنگلي حفاظت شده استان با توجه به شرايط تغييرات آب و هوايي چگونه است؟
در كنار 10درصد مناطق جنگلي استان شامل: گشت رودخان و سياه‌مزگی، سياهرود رودبار و سرولات و جواهردشت، بخش‌هاي زيادي از منطقه حفاظت شده ليسار، منطقه شكار ممنوع ناو اسالم، منطقه شكار ممنوع ديلمان درفك و منطقه شكار ممنوع اشكورات شامل و در برگيرنده مناطق جنگلي هستند كه توسط يگان حفاظت محيط زيست استان حفاظت و پاسداري مي‌شوند. بنابراین باید گفت خیلی بيش‌تر از 10 درصد از مناطق جنگلي استان حفاظت‌شده هستند و توسط نیروهای يگان حفاظت محيط‌زيست استان حفاظت مي‌شوند.
وقتی جوامع محلی از خدمات اکوسیستمی یک زیستگاه از جمله جنبه‌های مختلف گردشگری، احداث واحدهای بوم‌گردی، راهنمای بوم‌گردی، پرنده‌نگری و غیره منتفع می‌شوند، خود تبدیل به حافظان زیستگاه و حیات‌وحش خواهند شد.
پايش تغييرات جمعيت و تنوع حيات‌وحش و زيستگاه‌ها، تجهيز پاسگاه‌ها، تقويت و آموزش نيروها در مقابل تهديدات و خطرات از جمله آتش‌سوزي، جلوگيري از تغيير كاربري و ممانعت از تصرف اراضي از جمله اقدام‌هايي است كه در اين ارتباط انجام خواهد شد. تدوين و اجراي طرح‌هاي مديريت زيست بومي و انجام طرح‌هاي جامع و تفصيلي مناطق و همكاري بين بخشي با ساير ادارات در مواجه با تهديدها از جمله اقدامات خواهد بود.
-برنامه اداره كل محيط زيست گيلان براي بهبود تالاب انزلي چيست؟
به طور کلی تالاب انزلی با دو دسته مشکلات شامل مشکلات طبیعی و انسانی روبرو است. کاهش تراز سطح آب تالاب متاثر از سطح آب دریای خزر، حجم زیاد رسوبات ورودی، گونه‌های مهاجم گیاهی و جانوری و غنی شدن تالاب از مهمترین عوامل طبیعی و دستکاری‌های انسانی در کل حوزه آبخیز تالاب و حتی دریای خزر، پساب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی، تصرفات اراضی، آتش‌سوزی و شکار از جمله تهدیدات انسانی تالاب انزلی هستند. ممانعت و کاهش اثر و تهدیدات ناشی از فعالیت‌های انسانی و تلاش جهت کاهش حجم ورود رسوبات، فاضلاب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی به درون تالاب، کاهش حجم توده گیاهان آبزی، حفظ و ماندگاری بیشتر آب در تالاب، احیای آبراهه‌ها و لایروبی‌های مقطعی از جمله فعالیت‌های مدنظر و پیش‌روی این اداره کل جهت بهبود وضعیت تالاب انزلی است.
– لطفا بفرمایید چه برنامه‌اي براي برخي از نقاط ديگر استان مثل سراوان داريد؟
راه اندازي سيستم تصفيه شيرابه مركز دفن سراوان با ظرفيت سه ليتر بر ثانيه، نصب زباله سوز 600 تني در روز در لاكان – مجاور كارخانه كمپوست و همچنين راه اندازي دو خط توليد كمپوست با ظرفيت 500 تن در روز در حوضه شهرستان رشت در دست اجرا است كه با توجه به وجود دو خط موجود و فعال فعلي ظرفيت كارخانه‌های كمپوست رشت به 1000 تن خواهد رسيد. با اجرا و عملي شدن اين پروژه‌ها تا سال 1401 امیدوارهستیم تا به طور خودكار مشكل جايگاه زباله سراوان مرتفع شود. راه‌اندازي زباله‌سوز 500 تني در شرق استان، احداث كارخانه كمپوست لنگرود با ظرفيت 250 تن و فعالیت كمپوست رودسر با همه ظرفيت 200 تني اش مشكل زباله شرق استان را نيز مرتفع خواهد کرد. همچنين احداث زباله‌سوز 500 تني در غرب استان، احداث و راه‌اندازي كمپوست تالش با 250 تن ظرفيت و فعالیت كمپوست انزلي با ظرفيت کامل 200 تني مشكل زباله غرب استان را نيز در آینده مرتفع خواهد کرد.
-بفرماييد چند نمونه ارزيابي زيست محيطي در برنامه سال 99 داريد؟ لطفا مصداقي به چند مورد اشاره كنيد؟
به طور كلي ارزيابي پیامدهای زيست محيطي، فرآيند شناسايي، پيش بيني، تفسير و مبادله اثرهاي بالقوه که يك پروژه یا طرح پيشنهادي ممكن است بر محیط‌زیست داشته باشد. بر طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست 55 نوع از پروژه‌ها یا طرح‌های پیشنهادی جهت احداث باید پیوست زیست‌محیطی داشته باشند. هر گونه پروژه پیشنهادی در استان که مشمول این فهرست باشد، جهت احداث نیازمند ارائه پیوست زیست محیطی است. در این ارتباط پروژه‌هایی در استان از جمله: ارزيابي زيست محيطي راه آهن رشت – انزلي، ارزيابي زيست محيطي راه‌آهن رشت – آستارا، ارزيابي زيست محيطي بزرگراه كلاچاي – رحيم آباد و قزوين، ارزيابي معدن سرب و روي لوشان، ارزيابي زيست‌محيطي شهرك صنعتي يعقوبيه لنگرود و ارزيابي زيست محيطي احداث بندر مسافري چمخاله در دست بررسی هستند.
– چندي پيش در جلسه‌اي گفته بوديد افراد محلي بايد از اجراي طرح‌هاي زيست محيطي-گردشگري منتفع شوند تا براي حفاظت انگيزه داشته باشند، چه پيشنهاداتي در اين مورد داريد؟
رویکرد فعلی، زیست بومی است و در این رویکرد جوامع محلی و به طور کلی همه حوضه‌ی آبخیز مورد توجه و نظر است. وقتی جوامع محلی از خدمات اکوسیستمی یک زیستگاه از جمله جنبه‌های مختلف گردشگری، احداث واحدهای بوم‌گردی، راهنمای بوم‌گردی، پرنده‌نگری و غیره منتفع می‌شوند، خود تبدیل به حافظان زیستگاه و حیات‌وحش خواهند شد. در واقع، زمانی که جوامع محلی روزی خود را در حفاظت از طبیعت و حیات‌وحش می‌یابند، همه‌ی تلاش خود را جهت حفاظت بیشتر انجام خواهند داد و این مورد یکی از بهترین شیوه‌های حفاظتی است.
–برخي‌ها مي‌گويند طي ماه‌هاي اخير و به واسطه شيوع كرونا و كاهش ترددها بعضي از حيوانات و پرندگان دوباره به محيط‌هاي شهري برگشته‌اند. اين موضوع به نظر شما از چه زاويه‌هايي قابل بررسي و ارزيابي است؟
در این ارتباط تاکنون گزارشی به این اداره کل به عنوان مرجع تشخیص و رسیدگی ارسال نشده است. در صورت وجود هر گونه شواهد و مدارکی در این ارتباط، موضوع قابل پیگیری و رسیدگی است. به هر حال در این قبیل موارد جهت اعلام نظر باید شواهد کافی ارائه شود، نوع گونه‌ها مشخص شود!… این اداره کل آمادگی کامل دارد تا در صورت وجود مستندات، موضوع را تا حصول نتیجه و شفاف‌سازی پیگیری کند.
لازم به ذکر است لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در جلسه تودیع و معارفه مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان گفته بود: « گیلان از مهمترین استان های زیست محیطی کشور است و تاکنون، برای حفاظت از تالاب انزلی در این استان، جلسات زيادي با معاونین رئیس جمهور از جمله دکتر جهانگیری داشته ایم. و این تالاب و دیگر اکوسیستم های ارزشمند استان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار هستند.» وی همچنین با ذکر این نکته که خوشبختانه مسئولین ارشد گیلان توجه خوبی به بخش محیط زیست استان دارند گفته بود:«گیلان قطب گردشگری کشور است در حالی که شکننده ترین محیط زیست را نیز دارد و به تبع آن، گردشگری نيز تبعاتی برای محیط زیست دارد. اما برای جلوگیری از مشکلات، نیاز به درایت و حمایت خاص همه دستگاه ها داریم. چون تفکرات بسته نسبت به محیط زیست، آسیب های زیادی به وجود می آورد، زیرا باید منابع موجود را که در حال افزایش نیستند حفظ کنیم. و نباید از امانت نسل آینده غافل شویم.» وی با اعلام این خبر که کار بسیار بزرگی در بحث بودجه ای محیط زیست کشور در حال رخ دادن است و در انتظار تصویب مجلس بسر می برد گفته بود:« طبق این قانون 35 درصد از عوارض آلایندگی صنایع به صندوق محیط زیست برخواهد گشت. و با رای دو سوم نمایندگان مجلس هزار میلیارد تومان اعتبار به صندوق محیط زیست برمی گردد و با آن مشکلات زیادی در حوزه محیط زیست حل خواهد شد.»
