جوامع محلی، حافظان اصلی محیط زیست هستند
دکتر ساسان کفایی، مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان گیلان:
تصور کنید ساحل زیبا و شنی را که با امواج آرام و نقره‌ای فام، منظره بی‌نظیری را در تیررس چشمانتان قرار می‌دهد و یا خود را در میان درختان جنگل سبز و زیبای هیرکانی تصور کنید که از هزاران سال پیش همچنان افراشته و سرزنده اند. ارتفاعات و کوههای بکر گیلان را زمانی که با هاله ای سحر انگیز از ابرها شما را در خود جای می‌دهد تصور کنید و یا لحظاتی را مجسم کنید که نشسته در قایق و پاروزنان در تالاب زیبای بندرانزلی مشغول گردش و تفرج هستید. آنجا که حضور در طبیعت بکر و زیبا شما را آنقدر به وجد می آورد که حتی اگر باد کلاهتان را هم ببرد لبخند می‌زنید!
حال از این گردش خیال انگیز و از کنار نی زارهای تالابی بیرون آیید و بنگرید که چگونه زباله، رویای سواحل زیبای گیلان را به کابوس تبدیل می‌کند و یا چطور پساب‌های آلوده به تالاب می‌ریزند و یا در دهه‌های اخیر چطور طبیعت بواسطه بی مبالاتی‌ها و سهل انگاری‌های آگاهانه و ناآگاهانه دچار خسران و آسیب شده و می‌شود! به گونه‌ای که امروزه به کرات پیامدهای ناشی انباشت غیراصولی زباله، آتش سوزی‌ها در جنگل، برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها، قطع بی رویه درختان و نظایر آن و ناشی از سهل انگاری گریبانمان را گرفته و به ما هشدار داده است!
طبیعت و محیط زیست، نعمتی خدادادی بوده و ادامه حیات به آن وابسته است و به نظر میرسد تلاش برای کاهش آسیب به محیط زیست و حفاظت اصولی از آن باید در اولویت قرار گیرد.
برنامه عمل حفاظت و احیای تالاب انزلی در سال ۱۳۹۹ با همکاری و پیگیری دبیرخانه تالاب‌های استان به زودی تدوین خواهد شد.
در همین راستا و به مناسبت هفته محیط زیست با مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان گیلان گفت و گویی انجام دادیم. دکتر «ساسان کفایی» که به تازگی و در اسفند ماه ۱۳۹۸ از سوی دکترعیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست کشور به عنوان مدیرکل محیط زیست استان گیلان انتخاب شد تحصیلکرده مقاطع لیسانس، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته زیست شناسی ( بیولوژی) و اهل شیراز است.
بیشتر از ۱۰ درصد از مناطق جنگلی استان حفاظت‌شده هستند و توسط نیروهای یگان حفاظت محیط زیست استان حفاظت می‌شوند.
ریاست ادارات حفاظت محیط زیست اقلید فارس، مرودشت، کلانشهر شیراز و معاونت توسعه مدیریت و منابع اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس از جمله سوابق وی است. گفت و گوی مرور با این مدیر غیربومی محیط زیست گیلان در ادامه به نظرتان میرسد:
– شما طی سه ماهی که به استان آمدید چه شناختی از وضعیت محیط زیست اینجا پیدا کردید؟
اگرچه گیلان از نظر وسعت از جمله کوچکترین استان‌های کشور است اما زیستگاه‌های متنوع دریایی، تالابی، جلگه‌ای، جنگلی و کوهستانی در مجموعه خود دارد. هر یک از این زیستگاه‌ها به تناسب، حیات‌وحش غنی و منحصر به خود دارند. بزرگترین گوشت‌خوار ایران (خرس قهوه‌ای)، بزرگترین گربه‌سان ایران (پلنگ)، بزرگترین پرنده آبزی ایران (قو)، بزرگترین ماهی ایران (فیل ماهی) همه در بوم سازگان‌های متنوع این استان زیست می‌کنند. بیشترین باران سالیانه کشور در این استان می‌بارد و جنگل‌های هیرکانی در این استان علاوه بر اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی، زیستگاه بزرگترین (مرال) و کوچکترین گوزن (شوکا) در ایران است.
–پس گیلان دارای ظرفیت‌های بی‌نظیر و فوق العاده‌ی محیط زیستی است. اما چالش‌های محیط زیستی هم دارد.
بله، همینطور است. در کنار تنوع غنی از زیستگاه و حیات‌وحش، تراکم بالایی از جمعیت انسانی دارد و استان با چالش‌های زیست محیطی متعدد از جمله پسماند، پساب‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی، آلودگی رودخانه‌ها، گونه‌های مهاجم، شکار و صید غیرمجاز روبرو است.
– در جلسه‌ای که با سمن‌ها داشتید گفته بودید یک برنامه عملی برای بهبود محیط زیست گیلان در حال تدوین است. آیا این برنامه عمل نهایی شده؟
برنامه عمل حفاظت و احیای تالاب انزلی در سال ۱۳۹۹ با همکاری و پیگیری دبیرخانه تالاب‌های استان به زودی تدوین خواهد شد.
-برنامه شما به اطلاع عموم هم خواهد رسید؟ رئوس برنامه‌هایتان چیست؟
اطلاع رسانی عمومی بخشی از این برنامه عمل خواهد بود و قطعا در زمان اجرا تمامی مراحل و روند برنامه عمل فوق تشریح و به اطلاع عموم خواهد رسید. همچنین برنامه عمل متناسب با نیازها و اولویت‌های زیست محیطی هر شهرستان استان در حال تدوین می‌باشد.
-با این حساب فعلا باید منتظر بمانیم. خب آمادگی‌تان برای حفاظت از ۱۰ درصد مناطق جنگلی حفاظت شده استان با توجه به شرایط تغییرات آب و هوایی چگونه است؟
در کنار ۱۰درصد مناطق جنگلی استان شامل: گشت رودخان و سیاه‌مزگی، سیاهرود رودبار و سرولات و جواهردشت، بخش‌های زیادی از منطقه حفاظت شده لیسار، منطقه شکار ممنوع ناو اسالم، منطقه شکار ممنوع دیلمان درفک و منطقه شکار ممنوع اشکورات شامل و در برگیرنده مناطق جنگلی هستند که توسط یگان حفاظت محیط زیست استان حفاظت و پاسداری می‌شوند. بنابراین باید گفت خیلی بیشتر از ۱۰ درصد از مناطق جنگلی استان حفاظت‌شده هستند و توسط نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست استان حفاظت می‌شوند.
وقتی جوامع محلی از خدمات اکوسیستمی یک زیستگاه از جمله جنبه‌های مختلف گردشگری، احداث واحدهای بوم‌گردی، راهنمای بوم‌گردی، پرنده‌نگری و غیره منتفع می‌شوند، خود تبدیل به حافظان زیستگاه و حیات‌وحش خواهند شد.
پایش تغییرات جمعیت و تنوع حیات‌وحش و زیستگاه‌ها، تجهیز پاسگاه‌ها، تقویت و آموزش نیروها در مقابل تهدیدات و خطرات از جمله آتش‌سوزی، جلوگیری از تغییر کاربری و ممانعت از تصرف اراضی از جمله اقدام‌هایی است که در این ارتباط انجام خواهد شد. تدوین و اجرای طرح‌های مدیریت زیست بومی و انجام طرح‌های جامع و تفصیلی مناطق و همکاری بین بخشی با سایر ادارات در مواجه با تهدیدها از جمله اقدامات خواهد بود.
-برنامه اداره کل محیط زیست گیلان برای بهبود تالاب انزلی چیست؟
به طور کلی تالاب انزلی با دو دسته مشکلات شامل مشکلات طبیعی و انسانی روبرو است. کاهش تراز سطح آب تالاب متاثر از سطح آب دریای خزر، حجم زیاد رسوبات ورودی، گونه‌های مهاجم گیاهی و جانوری و غنی شدن تالاب از مهمترین عوامل طبیعی و دستکاری‌های انسانی در کل حوزه آبخیز تالاب و حتی دریای خزر، پساب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی، تصرفات اراضی، آتش‌سوزی و شکار از جمله تهدیدات انسانی تالاب انزلی هستند. ممانعت و کاهش اثر و تهدیدات ناشی از فعالیت‌های انسانی و تلاش جهت کاهش حجم ورود رسوبات، فاضلاب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی به درون تالاب، کاهش حجم توده گیاهان آبزی، حفظ و ماندگاری بیشتر آب در تالاب، احیای آبراهه‌ها و لایروبی‌های مقطعی از جمله فعالیت‌های مدنظر و پیش‌روی این اداره کل جهت بهبود وضعیت تالاب انزلی است.
– لطفا بفرمایید چه برنامه‌ای برای برخی از نقاط دیگر استان مثل سراوان دارید؟
راه اندازی سیستم تصفیه شیرابه مرکز دفن سراوان با ظرفیت سه لیتر بر ثانیه، نصب زباله سوز ۶۰۰ تنی در روز در لاکان – مجاور کارخانه کمپوست و همچنین راه اندازی دو خط تولید کمپوست با ظرفیت ۵۰۰ تن در روز در حوضه شهرستان رشت در دست اجرا است که با توجه به وجود دو خط موجود و فعال فعلی ظرفیت کارخانه‌های کمپوست رشت به ۱۰۰۰ تن خواهد رسید. با اجرا و عملی شدن این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۱ امیدوارهستیم تا به طور خودکار مشکل جایگاه زباله سراوان مرتفع شود. راه‌اندازی زباله‌سوز ۵۰۰ تنی در شرق استان، احداث کارخانه کمپوست لنگرود با ظرفیت ۲۵۰ تن و فعالیت کمپوست رودسر با همه ظرفیت ۲۰۰ تنی اش مشکل زباله شرق استان را نیز مرتفع خواهد کرد. همچنین احداث زباله‌سوز ۵۰۰ تنی در غرب استان، احداث و راه‌اندازی کمپوست تالش با ۲۵۰ تن ظرفیت و فعالیت کمپوست انزلی با ظرفیت کامل ۲۰۰ تنی مشکل زباله غرب استان را نیز در آینده مرتفع خواهد کرد.
-بفرمایید چند نمونه ارزیابی زیست محیطی در برنامه سال ۹۹ دارید؟ لطفا مصداقی به چند مورد اشاره کنید؟
به طور کلی ارزیابی پیامدهای زیست محیطی، فرآیند شناسایی، پیش بینی، تفسیر و مبادله اثرهای بالقوه که یک پروژه یا طرح پیشنهادی ممکن است بر محیط‌زیست داشته باشد. بر طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست ۵۵ نوع از پروژه‌ها یا طرح‌های پیشنهادی جهت احداث باید پیوست زیست‌محیطی داشته باشند. هر گونه پروژه پیشنهادی در استان که مشمول این فهرست باشد، جهت احداث نیازمند ارائه پیوست زیست محیطی است. در این ارتباط پروژه‌هایی در استان از جمله: ارزیابی زیست محیطی راه آهن رشت – انزلی، ارزیابی زیست محیطی راه‌آهن رشت – آستارا، ارزیابی زیست محیطی بزرگراه کلاچای – رحیم آباد و قزوین، ارزیابی معدن سرب و روی لوشان، ارزیابی زیست‌محیطی شهرک صنعتی یعقوبیه لنگرود و ارزیابی زیست محیطی احداث بندر مسافری چمخاله در دست بررسی هستند.
– چندی پیش در جلسه‌ای گفته بودید افراد محلی باید از اجرای طرح‌های زیست محیطی-گردشگری منتفع شوند تا برای حفاظت انگیزه داشته باشند، چه پیشنهاداتی در این مورد دارید؟
رویکرد فعلی، زیست بومی است و در این رویکرد جوامع محلی و به طور کلی همه حوضه‌ی آبخیز مورد توجه و نظر است. وقتی جوامع محلی از خدمات اکوسیستمی یک زیستگاه از جمله جنبه‌های مختلف گردشگری، احداث واحدهای بوم‌گردی، راهنمای بوم‌گردی، پرنده‌نگری و غیره منتفع می‌شوند، خود تبدیل به حافظان زیستگاه و حیات‌وحش خواهند شد. در واقع، زمانی که جوامع محلی روزی خود را در حفاظت از طبیعت و حیات‌وحش می‌یابند، همه‌ی تلاش خود را جهت حفاظت بیشتر انجام خواهند داد و این مورد یکی از بهترین شیوه‌های حفاظتی است.
–برخی‌ها می‌گویند طی ماه‌های اخیر و به واسطه شیوع کرونا و کاهش ترددها بعضی از حیوانات و پرندگان دوباره به محیط‌های شهری برگشته‌اند. این موضوع به نظر شما از چه زاویه‌هایی قابل بررسی و ارزیابی است؟
در این ارتباط تاکنون گزارشی به این اداره کل به عنوان مرجع تشخیص و رسیدگی ارسال نشده است. در صورت وجود هر گونه شواهد و مدارکی در این ارتباط، موضوع قابل پیگیری و رسیدگی است. به هر حال در این قبیل موارد جهت اعلام نظر باید شواهد کافی ارائه شود، نوع گونه‌ها مشخص شود!… این اداره کل آمادگی کامل دارد تا در صورت وجود مستندات، موضوع را تا حصول نتیجه و شفاف‌سازی پیگیری کند.
لازم به ذکر است لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در جلسه تودیع و معارفه مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان گفته بود: « گیلان از مهمترین استان های زیست محیطی کشور است و تاکنون، برای حفاظت از تالاب انزلی در این استان، جلسات زیادی با معاونین رئیس جمهور از جمله دکتر جهانگیری داشته ایم. و این تالاب و دیگر اکوسیستم های ارزشمند استان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار هستند.» وی همچنین با ذکر این نکته که خوشبختانه مسئولین ارشد گیلان توجه خوبی به بخش محیط زیست استان دارند گفته بود:«گیلان قطب گردشگری کشور است در حالی که شکننده ترین محیط زیست را نیز دارد و به تبع آن، گردشگری نیز تبعاتی برای محیط زیست دارد. اما برای جلوگیری از مشکلات، نیاز به درایت و حمایت خاص همه دستگاه ها داریم. چون تفکرات بسته نسبت به محیط زیست، آسیب های زیادی به وجود می آورد، زیرا باید منابع موجود را که در حال افزایش نیستند حفظ کنیم. و نباید از امانت نسل آینده غافل شویم.» وی با اعلام این خبر که کار بسیار بزرگی در بحث بودجه ای محیط زیست کشور در حال رخ دادن است و در انتظار تصویب مجلس بسر می برد گفته بود:« طبق این قانون ۳۵ درصد از عوارض آلایندگی صنایع به صندوق محیط زیست برخواهد گشت. و با رای دو سوم نمایندگان مجلس هزار میلیارد تومان اعتبار به صندوق محیط زیست برمی گردد و با آن مشکلات زیادی در حوزه محیط زیست حل خواهد شد.»
