جیرسر باقرخاله، پایلوت گردشگری تالابی کشور

حاشیه تالاب انزلی محل زندگی شکارچیان تفنگ به دست است. صدای غرش گلوله تفنگها با روشنایی صبح جمعه ۲۹ آذر در روستای جیره سر باقرخاله خمام و ۱۵کیلومتری رشت در هم می آمیزد. شکارچیان بومی می روند و شکارچیان غیر بومی که از چند هفته قبل برنامه ریزی کرده اند می آیند. گروهی جدیدی با لباسهای استتار که حضورشان به خاطر تن پوشی که دارند کمتر حس میشود. آنها نیز به دنبال پرندگان هستند و با دوربینهای قوی هر حرکتی را رصد می کنند. هیچ پرنده ای را نمی کشند، چون پرنده نگر هستند. حضورشان را باید یک رویداد خاص در تاریخ این روستا حساب کرد که معادلات پیشین را تغییر می دهد. گردش چند ساعته در زمینهای مرطوب چندان خالی از لطف نیست. شکارچیانی نیز هستند که با قرار گرفتن در کنار اساتید کمک بزرگی به این کار می کنند و در مورادی از آنها پیشی می گیرند. چشمهای پشت لنز دوربینها به سار، گنجشک درختی، حواصیل، اگرت، گاو چرانک، خروس کولی، پلیکان و سایر پرندگان از جمله مورادی هستند که در این فصل به فراوانی دیده می شوند.

بودن این علاقمندان به طبیعت ادامه تلاشهایی محسوب می شود که از ۵ سال پیش کلید خورده است. تغییرات اکولوژیک تالاب انزلی سبب شد تا آژانس همکاریهای دولتی ژاپن دست به کار شود و پروژه مدیریت اکولوژیک را با همکاری دولت ایران و سازمان حفاظت محیط زیست شروع کند. روستای جیره سر به عنوان پایلوت گردشگری تالابی انتخاب شد تا فاز دوم این برنامه در آنجا اجرایی شود.

«حسن محمد عمویی» دستیار مشاور پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی، در اینباره می گوید: مرکز اکوتوریستی جیره سر باقر خاله ۳ سال پیش شروع به کار کرد تا ۴ فعالیت غذای محلی، تولید حصیر به عنوان صنایع دستی، قایق سواری کایاک و پرنده نگری را اجرا کند. ساخت بیشتر قسمتهای مرکز توسط جایکا انجام شده و مرکز به وسیله لوازم فنی تجهیز شده است. استانداری گیلان، سازمانهای محیط زیست، میراث فرهنگی نیز در این پروژه مشارکت داشتند. فعالیتهای مرکز از ۸ ماه پیش به یک هیات مدیره بومی منتقل شده و اکنون به صورت خودگردان اداره می شود.

با اشاره به تنوع زیستی در منطقه تصریح می کند: سایت جیره سر بالاترین تنوع پرندگان آبزی و کنار آبزی تالاب انزلی را دارا است. تغییر رفتار شکارچیان منطقه یکی از اهداف طرح بود تا به راهنمایان محلی پرنده نگری تبدیل شوند. کاری که ابتدا سخت بود اتفاق افتاد و تعدادی از آنها تفنگشان را زمین گذاشتند. اما فعالیت پرنده نگری در مرکز اجرا نمی شد و صرفا در حد آموزش باقی مانده بود. موسسه جایکا طی قراردادی با موسسه آموزش گردشگری آوای ارسباران کار آموزش پرنده نگری به مردم محلی را آغاز کرد که با استقبال خوبی روبرو شد.

وی در ادامه بیان می کند: ادامه این کوشش ها سبب شد تا نخستین فستیوال پرنده نگری در این مرکز راه اندازی  شود. فعالان محیط زیست گیلان و تهران با همکاری موسسه آوای ارسباران و انجمن پرنده نگری ایران گرد هم آمده اند تا مرکز به طبیعت گردان معرفی شود و نخستین تور پرنده نگری وارد مرکز شود.

مردم منطقه شناخت خوبی از نوع و حرکات پرندگان آبزی و کنار آبزی دارند که برای شکار استفاده می کنند. بسیار خوب است که مردم یاد بگیرند از این دانش به نفع حفظ حیات وحش و توسعه پایدار استفاده کنند. نقشهایی مانند راهنمای ویژه گردشگری حیات وحش و پرنده نگری بر عهده بگیرند. می توان انتظار داشت تا ۴ سال آینده جیره سر با رویکرد حفاظت محور به یک جامعه روستایی پایدار تبدیل شده است.

«پرویز بختیاری» یکی از همانهایی که با قدی بلند، چهره ای آفتاب سوخته، دوربینی آویخته به گردن و دوربینی تلسکوبی با سه پایه تاشو بیش از همه مشخص است. مدرس و راهنمای پرنده نگری که در فستیوال کار هدایت گردشگران را برعهده دارد و هیچ حرکتی از چشمان تیز بینش پنهان نمی ماند. مقالاتی در زمینه پرندگان دارد و مولف کتابهای آشنایی با پرندگان ایران، پرندگان شهر تهران، سهره های ایران، مرغابی سانان ایران، راهنمای صحرایی پرندگان شکاری ایران، پرندگان پارک شهر و جغدهای ایران است.

بختیاری استان گیلان را یکی از بهترین مناطق کشور در زمینه  پرنده نگری می داند و در این باره اظهار می کند: گیلان تالابهایی وسیع و متعددی دارد که تالابهای انزلی، امیرکلایه و بوجاق شاخص ترین نمونه ها هستند. وسعت زیادی دارند و فعالان این رشته تخصصی را ترغیب می کند تا تورهایی را برگزار کنند. همچنین مناطق کوهستانی رشته کوه البرز، جنگلهای هیرکانی و کوهپایه ها شرایط تور پرندگان را دارد و یک گنج محسوب می شود.

وی درباره شرایط مرکز جیره سر می گوید: این اولین بار است که می بینم تمام اعضای یک خانواده بومی درگیر کار پرنده نگری شده اند. زنان و کودکان همپای مردان در این فعالیت حضور دارند که نشان می دهد ارزش کار را درک کرده اند.

«علی شادلو» نیز سهمی در آموزش مردم روستا برعهده دارد. بنابر گفته های وی روستای جیره سر خمام تا ۵ سال پیش شناخته شده نبود و اهالی گمان نمی کردند حتی ساکنان استان گیلان به اینجا بیایند. اما شرایط تغییر کرده و در ایام مختلف سال چند ده نفر از نقاط مختلف کشور به اینجا سفر می کنند. صفحه مجازی مرکز هم بیش از ۵ هزار دنبال کننده دارد.

مدیرعامل موسسه آوای ارسباران با اشاره به مطرح شدن نام این روستا در فهرست مقاصد اکوتوریسم کشور تصریح می کند: شرایط و خدمات مرکز با داشتن زمینهای مرطوب در جنوب تالاب انزلی بسیار ویژه و دارای یگانگی مختص به خود است. ابتدا زنان روستا توانمند شده اند و امیدوارم دایره این توانمندی به مردان نیز برسد.

عضو کمیته آموزش گردشگری کشور با اشاره به دانش بالای بومیان درباره پرندگان اظهار می کند: مردم منطقه شناخت خوبی از نوع و حرکات پرندگان آبزی و کنار آبزی دارند که برای شکار استفاده می کنند. بسیار خوب است که مردم یاد بگیرند از این دانش به نفع حفظ حیات وحش و توسعه پایدار استفاده کنند. نقشهایی مانند راهنمای ویژه گردشگری حیات وحش و پرنده نگری بر عهده بگیرند. می توان انتظار داشت تا ۴ سال آینده جیره سر با رویکرد حفاظت محور به یک جامعه روستایی پایدار تبدیل شده است.

نخستین فستیوال پرنده نگری جیره سر باقر خاله خمام در حالی صورت عینی به خود گرفت که هیچ کدام از مسوولین دولتی محلی و استان گیلان در آن حضور نداشتند اما همه چیز خوب پیش رفت.