دفنگاه سراوان؛ یک روز تصمیم- یک عمر پریشانی

دهستان سراوان یکی از دهستان های بخش سنگر شهرستان رشت و شامل هشت روستا است. روستای پرجمعیت سراوان مرکز دهستان سراوان است که از شمال با روستای جوکول‌بندان، از شرق با روستای قاضیان، از غرب با روستای کچا و از جنوب با روستای گلسرک و موشنگاه و امام‌زاده هاشم هم مرز است. جمعیت کل دهستان سراوان بالغ بر 12000 نفر است. از جمله نقاط مهم دهستان سراوان می توان به پلیس راه سراوان، انبار سیلوی 120 تنی گندم، کاروانسرای شاه عباسی، موزه میراث روستایی، پارک جنگلی سراوان و محل دفن زباله سراوان نام برد. لیکن آنچه که بیشتر سراوان را بر سر زبان ها آورده است معضل و مشکلی دیرینه به نام زباله های سراوان است که اینک نه تنها مشکل این منطقه بلکه می توان گفت معضلی استانی و ملی است. مشکلی لاینحل که با یک تصمیم اشتباه در چهار دهه پیش رقم خورد.

در یکی از روزهای تیرماه سال 1363، مسئولین استان گردهم می آیند تا معضل رو به رشد زباله‌های استان و علی‌الخصوص شهر رشت را که تا قبل از آن عموما در محدوده اراضی شرکت کشت و صنعت سفیدرود دپو می‌شد، حل نمایند. در آن روز تصمیم می‌گیرند که 5 هکتار از اراضی متعلق به منابع طبیعی را در جنگل‌های سراوان در اختیار شهرداری رشت قرار داده تا بطور موقت زباله‌ها را به این مکان جدید منتقل نموده و همزمان برای حل موضوع تدابیر و راهکار اساسی دیده شود. اینک 39 سال از آن تصمیم اشتباه می‌گذرد، هر از گاهی تعداد قابل توجهی از درختان ارزشمند ناحیه قطع شده و برای دپو زباله‌هایی که سال به سال بیشتر و بیشتر می‌شوند، قرار گرفته و اینک وسعت آن منطقه موقتی از 5 هکتار  به 25 هکتار افزایش یافته و همچنان زباله‌ها بطور موقتی و به روشی کاملا غیرعلمی در آن محل که اینک دفنگاه یا لندفیل سراوان نامیده، دپو می‌شود. وسعت و ارتفاع زباله‌های دپو شده به حدی است که به راحتی در تصاویر هوایی قابل رویت و شناسایی است.

محل دفن زباله یا لندفیل سراوان در 35 کیلومتری جنوب شهر رشت، با فاصله یک کیلومتری بزرگراه رشت به قزوین، در نقطه جغرافیایی 49:37 درجه طول شرقی و 37:04 درجه عرض شمالی در ارتفاع حدود 200 متری میان جنگل‌هایی سرسبز و زیبا که بخشی از جنگل‌های هیرکانی است قرار دارد. لازم به ذکر است که جنگل‌های هیرکانی به نوعی میراثی از دل تاریخ است منطقه‌ای بکر و دست نخورده که قدمت آن به میلیون ها سال می‌رسد.  نوار سبز رنگ جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران که حدود 26درصد آن در استان گیلان است، به عنوان یکی از منحصر به‌فردترین منابع طبیعی جهان است. جنگل‌هایی که در تولید اکسیژن، تاثیر زیادی دارد و به دلیل غنی بودن منابع آبی و خاکی،  یکی از ارزشمندترین مناطقی است که علاوه بر تاثیر عمیق بر چرخه حیات گیاهی و جانوری، از بروز حوادثی طبیعی مثل سیل جلوگیری می‌کند. این جنگل‌ها علاوه‌ بر ارزش طبیعی خود، برای ایران هم به‌ عنوان کشوری که از لحاظ شرایط آب و هوایی خشک محسوب می‌شود، اهمیت زیادی دارد.

با توجه به وزن زباله های سراوان گر بخواهیم زباله ها را با تریلی جابجا کنیم  بیش از ۵۰۰ هزار  دستگاه تریلی نیاز است. جالب است بدانید که مطابق آمار فقط حدود ۱۰۰ هزار دستگاه تریلی در کل کشور موجود است. 

مع‌الوصف علاوه بر دست‌اندازی و ساخت و سازهای بی‌رویه و جنون‌آمیز سوداگران که باعث قطع بی‌شمار درختانی ارزشمند و کوچک و کوچکتر شدن ناحیه جنگل هیرکانی گیلان  شده است، از 25 هکتار آن هم بدترین استفاده با بدترین روش ممکن شده است که همین اینک معضلات شدید محیط‌زیستی از قبیل آلودگی هوا و رودخانه‌ها و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و بخش وسیعی از حاصلخیزترین و غنی‌ترین خاک کشور را ایجاد کرده است. این موضوع باعث ایجاد انواع بیماری‌های انسانی و دامی در منطقه شده است.

اگر بخواهیم با صدهزار تریلی موجود در کشور زباله‌ها را جابجا کنیم حدود 5 روز طول کشیده و هر بار صفی از تریلی‌ها  به طول 1600 کیلومتر یعنی فاصله رشت ـ بندرعباس را اشغال می‌کند.

ارتفاع زباله‌های سر هم ریخته شده در بعضی نقاط دفنگاه از دو برابر ارتفاع برج آزادی هم به سر شده و به بیش از 90 متر رسیده است. با توجه به مساحت 25 هکتاری دفنگاه اگر ارتفاع میانگین زباله‌ها را 50 متر در نظر بگیریم می‌توان گفت که حدود 12.5 میلیون مترمکعب زباله در آنجا دپو شده است. بعبارتی دیگر، تخمین زده می‌شود که روزانه تا 2000 تن و در ایام تعطیلات با ورود مسافرین به استان روزانه 3000 تن زباله در استان تولید می‌شود. اگر از سال 1363 تاکنون، روزانه بین 500 تا 1000  تن زباله وارد دفنگاه سراوان شده باشد با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت که اینک بطور میانگین بیش از 10 میلیون تن زباله در سراوان دپو شده است. 10 میلیون تن زباله با ارتفاع میانگین 50 متر و با حجم 12.5 میلیون مترمکعب. همچنین تخمین زده می‌شود که در هر ثانیه حدود 15 لیتر شیرابه از زباله‌های سراوان خارج می‌شود بعبارتی روزانه حدود 1.3 میلیون لیتر و طی چهار دهه بیش از 18 میلیارد لیتر شیرابه وارد رودخانه ها و خاک و مخازن و منابع آبی زیرزمینی استان می شود. برای درک بهتر موضوع که البته باعث وحشت بیشتری هم می‌شود به ذکر چند محاسبه و مقایسه سرانگشتی می پردازیم:

مساحت شهر رشت ۱۸۰ کیلومترمربع است. با توجه به حجم زباله‌های موجود در سراوان  اگر زباله‌ها را به ارتفاع حدود ۱۰ سانت پهن کنیم، کل شهر زیبای رشت را به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر می‌پوشاند.

الف – با توجه به وزن زباله های سراوان گر بخواهیم زباله ها را با تریلی جابجا کنیم  بیش از ۵۰۰ هزار  دستگاه تریلی نیاز است. جالب است بدانید که مطابق آمار فقط حدود ۱۰۰ هزار دستگاه تریلی در کل کشور موجود است.

اگر بخواهیم با صدهزار تریلی موجود در کشور زباله‌ها را جابجا کنیم حدود 5 روز طول کشیده و هر بار صفی از تریلی‌ها  به طول 1600 کیلومتر یعنی فاصله رشت ـ بندرعباس را اشغال می‌کند.

ب – مساحت شهر رشت ۱۸۰ کیلومترمربع است. با توجه به حجم زباله‌های موجود در سراوان  اگر زباله‌ها را به ارتفاع حدود ۱۰ سانت پهن کنیم، کل شهر زیبای رشت را به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر می‌پوشاند. تصور کنید در مساحتی به اندازه شهر رشت روی زباله‌ها قدم می‌زنید.

ج – وسعت ثبت شده تالاب انزلی 20.000 هکتار و میانگین عمق آب در ان حدود 1 متر است، بنابراین حجم آب تالاب انزلی حدود 200 میلیون مترمکعب است. با مقایسه شیرابه تولیدی در سراوان و حجم آب تالاب انزلی می‌توان گفت که در طی این سال‌ها تقریبا به اندازه تالاب انزلی، شیرابه از زباله‌های سراوان ایجاد و وارد رودخانه‌ها و مخازن و ذخایر آبی استان شده است.

چاره چیست؟

در کنار فرهنگ‌سازی، تغییر رفتار و تنظیم الگوی مصرف و تفکیک از مبدا، بازیافت و کمپوست و روش‌های هاضم زباله غیره، احداث کارخانه زباله‌سوز و تولید برق حاصل از آن یکی از جدیدترین و بهترین شیوه‌های مدیریت و رفع مشکل پسماند و زباله قلمداد می‌شود. فعلا سیستم زباله‌سوز با داشتن مزایای بسیاری از قبیل، کاهش هزینه دفع زباله، کاهش سریع حجم زباله به میزان 90درصد، دفع کامل زباله‌های خطرناک، از بین رفتن کلیه انگل‌ها و مواد عفونی، عدم خطر آلودگی خاک و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، تولید ارزان انرژی، کاهش آلاینده‌های هوا و گازهای گلخانه‌ای و تولید اشتغال و ایجاد صنایع جانبی از جمله تولید مواد مورد نیاز در صنعت ساخت و ساز و مزایای فراوان دیگر،  بهترین چاره و روش مدیریت پسماند و زباله می‌باشد.

اگر ظرفیت زباله‌سوز مورد نظر 1000 تنی هم باشد، بنابراین فقط برای دفع زباله‌های تولید شده روزانه در استان، سه دستگاه زباله سوز لازم است. بنابراین با این وضعیت، هرگز نوبت به زباله‌های سراوان نمی‌رسد.

تقریبا از یک دهه پیش بحث احداث کارخانه زباله‌سوز در استان مطرح بود. در آن سال‌ها که تورم اینقدر هم افسارگسیخته نبود اعتبار مورد نیاز حدود 110 میلیارد تومان برآورد شده بود که آن هم به دلایل مختلف عملی نشد اینک با توجه به کاهش ارزش پول ملی به نظر می‌رسد هزینه‌ها ده برابر و اعتبار مورد نیاز برای احداث یک کارخانه زباله‌سوز می‌بایست به بیش از 1000 میلیارد تومان رسیده باشد. اگر ظرفیت زباله‌سوز مورد نظر 1000 تنی هم باشد، بنابراین فقط برای دفع زباله‌های تولید شده روزانه در استان، سه دستگاه زباله سوز لازم است. بنابراین با این وضعیت، هرگز نوبت به زباله‌های سراوان نمی‌رسد. مضافا اینکه به نظر می‌رسد با توجه به گذشت زمان بسیار طولانی از انباشت زباله‌ها دیگر حتی سوزاندن زباله‌های سراوان هم ممکن و اقتصادی نمی‌باشد ….