در سالهای اخیر فقر اقتصادی و محرومیت در اشکال مختلف بیش از همیشه خود را عیان کرده است. روزی گورخوابی روز دیگر پشت بام خوابی و امروز بی آرتی خوابی. اما فقر فقط در نبود مسکن و بی پولی خلاصه نمی شود. فقرمی تواند از نوع آموزشی هم باشد، نبود عدالت آموزشی و محرومیت از بسترهای تحصیل و آموزش رایگان. حال آنکه این فقر طی دوسال شیوع کرونا بیش از همیشه در کشور خود را نمایان کرده و به محرومیتهای دانش آموزان در دسترسی به امکانات و ابزار آموزشی برابر افزوده است.
محرومیتی که به گفته مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش و پرورش منجر به ترک تحصیل بیش از ۵۰ درصد دانش آموزان دخترعشایر بعد از اتمام دوره ابتدایی شده است. دختران دانش آموزی که از بخت و اقبال کمتری برای ادامه تحصیل و حضور در کلاسهای درس روستاها و شهرهای نزدیک برخوردارند و بناچار بیش ازپسران ترک تحصیل می‌کنند.
هرچند ترک تحصیل دانش آموزان عشایری بخصوص دختران موضوع تازه ای نیست اما باتوجه به شرایط خاص زندگی دانش آموزان عشایری از زمان شیوع ویروس کرونا به دلیل کمبود امکانات و زیرساخت‌های آموزشی، آموزش مجازی، تحصیل دانش آموزان عشایری با مشکلات عدیده ای مواجه شده است.
شاید تصور تشکیل کلاسهای درس در کپر و چادر، نبود وسایل گرمایشی و سرمایشی، نبود تخته آموزشی ، کامپیوتر،آزمایشگاه و کتابخانه برای دانش آموزان شهری و روستایی برخوردار از امکانات تحصیلی غیرممکن به نظر برسد اما این کمبودها برای دانش آموزان عشایری از کودکی با آنها عجین بوده و موجب عقب ماندگی شدید آموزشی آنها از سایر دانش آموزان دیگرمناطق کشور شده است. هر چند که به گفته «حسن همتی» مدیرامور عشایری گیلان به مرور، شرایط زندگی و تحصیلی دانش آموزان عشایری گیلان متمایز از سایرعشایر کشور است و دانش آموزان عشایری گیلان از مهر تا اردیبهشت را در مناطق جلگه ای و روستایی نزدیک به ییلاقات به سر می برند و به امکانات تحصیلی در روستاها دسترسی دارند.
اما نکته غیر قابل کتمان کمبود فضا و امکانات تحصیلی آموزشی در استان است. براساس آمارهای سازمان آموزش و پرورش گیلان بسیاری از مناطق شهری و روستایی استان از کمبود فضای آموزشی رنج می‌برند و متوسط سرانه فضاهای آموزشی برای هر دانش آموز در کشور ۵.۱۷ متر مربع و سرانه دانش آموزی استاندارد ۸.۳۹ مترمربع است، این میانگین در گیلان ۴.۸۵ متر مربع است. در این میان سهم مدارس عشایری از معلمین با سابقه و با تجربه، فضای آموزشی مناسب و دسترسی به فضای مجازی و کیفیت و محتوای آموزشی همسان با دانش آموزان شهری نادیده گرفته شده است. این درحالیست که نبود زیر ساخت مناسب از جمله راه دسترسی عشایری، امکانات سخت افزاری کلاس درس، وسایل گرمایشی از مهمترین مشکلات دانش آموزان عشایری استان اعلام شده است.
تخته وایت برد و گوشی هوشمند آرزوی دانش آموزان
درهمین رابطه «آرمان کریمی» یکی از سربازمعلم های آموزش و پرورش گیلان که مدتی را در روستاهای نزدیک به عشایر تالش به تعلیم دانش آموزان عشایری سپری کرد به مرور می‌گوید: دانش آموزان عشایری برای تحصیل سختی های زیادی را به جان می خرند. او به نبود راه مواصلاتی مناسب و تشکیل کلاسها در کانکس اشاره می‌کند و می‌گوید: هنوز برخی از کلاسهای درس مدارس روستایی و عشایری با هیزم و بخاریهای نفتی گرم می شوند.
این سرباز معلم اضافه می‌کند: برخی از معلمین این مدارس به دلیل دوری راه هم در کانکس سکنی دارند و هم درهمان فضا تدریس می‌کنند. کمبود امکانات دراین مدارس به اندازه ای است که دانش آموزان هیچ آشنایی با تخته های وایت برد ندارند وهمچنان تخته های چوبی و گچ دراین نوع مدارس مورد استفاده است.
کریمی با اشاره به عدم دسترسی این دانش آموزان به اینترنت و آموزشهای آنلاین اظهار می‌کند: خانواده بسیاری از آنها فقیر هستند و قادر به تهیه گوشی هوشمند نیستند. این موضوع در تشدید فقر آموزشی آنها اثر گذار بوده بطوری که به گفته همکاران سرباز معلم اش در ارتفاعات رودبار، دانش آموزان زیادی به دلیل نداشتن گوشی ناچار به حضور در کلاسهای درس هستند.
این سرباز معلم با بیان اینکه در مناطق روستایی و عشایری استان، فقر آموزشی به شدت مشهود است می افزاید: گاها با مشاهده نبود امکانات تحصیلی احساس می کردیم درآخر دنیا حضور داریم. چون هیچگونه دسترسی به ابزار وامکانات آموزشی نداشتیم. یعنی اصلا امکانات کمک آموزشی به این مناطق نمی رسد و این موضوع انگیزه حضور سرباز معلمین برای تدریس را کاهش می دهد.
او عدم دسترسی وبهره مندی دانش آموزان عشایری و برخی روستاهای سخت گذر به آزمایشگاه و کتابخانه میز ونیمکت های نو و تخته وایت برد را به دور از آرزوهای آنها دانست و می گوید: دانش آموزان عشایری و روستایی از دنیا دور افتاده اند .
پیش‌تر برخی مقامات آموزشی استان‌های محروم ایران، دسترسی نداشتن دانش‌آموزان به ابزارهای هوشمند مانند موبایل و تبلت را عامل افزایش آمار افت تحصیلی و ترک تحصیل در این مناطق در سال تحصیلی ۹۹ عنوان کرده بودند.
رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، بهمن‌ماه پارسال از بازماندگی تحصیلی ۸۹ هزار دانش‌آموز فقط در مقطع اول ابتدایی در سال تحصیلی ۹۹ خبر داده بود. این در حالی است که سه روز پیش از آن، مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر آموزش و پرورش آمار بازماندگان تحصیل در مقطع ابتدایی را ۲۱۰ هزار دانش‌آموز اعلام کرده بود.
نبود عدالت آموزشی در بخش کیفیت‌بخشی به محتوا
سختی های آموزش درغیاب کمبود امکانات و ابزار آموزشی از زبان«محمد ف» دیگر سرباز معلم آموزش وپرورش استان نیز جاری می‌شود. او به مرور می گوید: محرومیت عنصر پررنگ در آموزش به کودکان روستایی و عشایری است که دوسویه بوده و هم گریبان معلم را می‌گیرد و هم کودکان را درگیر مشکلات ناخواسته می‌کند.
به هیچ وجه عدالت آموزشی در بخش کیفیت‌بخشی به محتوا و دسترسی به آموزش مجازی برای دانش آموزان عشایری و روستایی وجود ندارد و این موضوع یکی از مهمترین عوامل ترک تحصیل دانش آموزان این مناطق است.
این معلم که یک دوره آموزشی در ارتفاعات رودبار به تدریس اشتغال داشت می افزاید: دانش‌آموزان عشایری ازهرگونه امکانات رفاهی، بهداشتی و آموزشی همسان با دانش آموزان شهری محروم هستند وشاید هیچگاه رنگ این امکانات را در مدارس کانکسی خود نبینند.
وی با تاکید به اینکه تا کنون شاهد مدارس کپری دراین مناطق نبوده می گوید: نبود اینترنت و امکانات سخت افزاری و گوشی های هوشمند یکی از سختی های دوران تحصیل این دانش آموزان است. اکثر بچه ها فاقد گوشی یا تبلت هستند. اصلا دسترسی به نت ندارند که بخواهند با گوشی همراه آموزش از راه دور دریافت کنند. بارها با گوشی شخصی پیش از رسیدن به مدرسه فایلهای کمک آموزشی مورد نیاز را دانلود کرده و به بچه ها آموزش دادم. دراین بخش حتی آموزش و پرورش از تهیه تبلت یا کامپیوتر برای معلمین این مناطق دریغ کرده و در بسیاری از موارد معلم خود نسبت به خرید گچ و دفتر و کتاب برای تدریس و حتی برای دانش آموزان اقدام می‌کند یا اینکه از کمک خیرین بهره می گیرد.
محمد تاکید می‌کند به هیچ وجه عدالت آموزشی در بخش کیفیت‌بخشی به محتوا و دسترسی به آموزش مجازی برای دانش آموزان عشایری و روستایی وجود ندارد و این موضوع یکی از مهمترین عوامل ترک تحصیل دانش آموزان این مناطق است.
آمار احداث مدارس عشایری موجود نیست
در حالیکه به گفته سربازمعلمین هنوز در برخی از مناطق روستایی و عشایری گیلان کلاسهای درس در کانکس ها تشکیل می شود، اداره کل نوسازی مدارس سالانه چه تعداد فضای آموزشی جدید در مناطق عشایری استان احداث می‌کند؟ این سوال را از «کیوان بارفروشنده رودسری» معاونت اجرایی اداره کل نوسازی مدارس استان جویا شدیم.
کیوان رودسری با بیان اینکه این اداره کل با توجه به نیازسنجی و درخواست اداره کل آموزش و پرورش، به ساخت مدرسه و تجهیز آنها اقدام می‌کند می گوید: طی سنوات گذشته احداث مدرسه جدیدی بطور خاص در مناطق عشایری استان نداشتیم .
وی می افزاید: در سامانه آماری این اداره کل آمار ساخت مدارس در مناطق مختلف استان تفکیک نشده و اطلاعاتی ازساخت مدرسه یا تجهیز آنها به ابزار و امکانات اموزشی خاصه در مناطق عشایری در دست نیست. ممکن است مدرسه ای را در ارتفاعات و روستاها ساخته باشیم اما اینکه تحت عنوان عشایری یا روستایی بوده اطلاعی نداریم.
معاون اجرایی اداه کل نوسازی مدارس با تاکید به اینکه وظیفه ما ساخت مدارس عشایری نیست اظهار می کند:وظیفه ما ساخت و تعمیر و تجهیز مدارس آسیب دیده به سفارش و درخواست آموزش و پرورش است.
مدارس کپری و چادری نداریم
۱۳ منطقه عشایر نشین، ۱۵۸ مدرسه، ۳۴۱۹ دانش آموز( ۱۴۹۵ دختر، ۱۹۲۴ پسر)، ۲۰۱۹ کلاس درس،۳۸ کلاس کانکسی آماری است که «محمد رحمتی» مدیر کل آموزش و پرورش استان از آموزش عشایری در گیلان ارایه می‌دهد.
مدیرکل آموزش و پرورش با تاکید به اینکه حتی درروستاهای دوردست شهرستان تالش در و نزدیک به ییلاقات ساختمان آموزشی مناسبی در اختیاردانش آموزان قرار گرفته به مرور اظهار می‌کند: در مدارس عشایری به واسطه حضور سربازمعلین و انتقال محتوای درسی، حتی یک بازمانده از تحصیل نداریم. حتی در حوزه ابتدایی راهبران آموزشی ما به دورترین مناطق صعب العبور دسترسی دارند و به شکل حضوری به تدریس مشغول هستند.
رحمتی وجود مدارس کپری در گیلان را رد کرده و می افزاید: در استان اصلا مدارس کپری و چادری نداریم اما برخی از مدارس دارای فضا وسازه غیر استاندارهستند که متاسفانه از نظر آماری کلاس محسوب می‌شوند.
او همچنین ادعای فقر آموزشی و نبود امکانات هوشمند در این مدارس را تکذیب کرده و می گوید: اکثر مدارس عشایری گیلان به تجهیزات هوشمند سازی و کتابخانه در مدارس متوسطه مجهز هستند. اما عمده مشکل آموزش در بخش عشایری استان نه فضای مجازی و گوشی هوشمند بلکه عدم وجود لوله کشی گاز و ممنوعیت استفاده از بخاری نفتی است که به ناچار از بخاریهای برقی دراین مدارس استفاده می شود که این وضعیت برای دانش آموزان خیلی مناسب نیست. حتی دربرخی روستاها نیز علیرغم گازکشی به دلیل برخی ناهماهنگی ها هنوز لوله کشی گاز به مدارس نرسیده است.
مدیرکل آموزش پرورش به اختصاص اعتبارات آموزشی به ازای سرانه هر دانش آموز در مدارس عشایری تاکید می‌کند و می افزاید: اعتبارات خاص این مدارس در سال ۹۹جهت خرید تجهیزات آموزشی مورد نیازبه حساب این مدارس واریز شده است.
وی در خصوص کمبود کلاس درسی و استفاده از کانکس دراین مناطق توضیح می دهد: به دلیل کوچ عشایر دربرخی مواقع به کلاس درس اضافه احتیاج پیدا می‌کنیم که این کلاس را با کانکس جبران می شود.
رحمتی همچنین کمبود امکانات رفاهی برای سرباز معلمین را تایید کرده و می گوید: به این مقوله کم توجهی شده است.همچنین وسیله ایاب و ذهاب مناسب برای حضور معلمین و دانش آموزان ازدیگر مشکلات آموزش عشایری دراستان است.
شهرستانهای آستارا، تالش، حویق، رضوانشهر، عمارلو، رحیم آباد، فومن، ماسال، اطاقور، دیلمان و سیاهکل از مناطق عشایرنشین استان هستند.