از روزگار دیرین که دو رودخانه‌ی کیارود و شیرارود در شهر رودسر جاری بوده‌اند، ضرورت داشته که پلهای کوچک و بزرگ بر روی آنها بنا شود تا عبور و مرور برای اهالی تسهیل شود.
اکثر این پل‌ها چوبی بوده‌اند و با یک ساختار کاملا ساده و ابتدایی توسط مردم محلی بنا می‌شدند. اما به غیر از این پلهای چوبی آن‌گونه که از شواهد تاریخی بر می‌آید، دو پل خشتی هم وجود داشته که احتمالا باید توسط حاکم گیلان در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده باشند.
بقایای این پل‌ها که یکی بر روی رودخانه‌ی کیارود واقع در ورودی غربی شهر و دیگری روی رودخانه‌ی شیرارود واقع در ورودی شرقی شهر رودسر قرار داشتند، هم اکنون در زیر پلهای بتونی فعلی دیده می شود، مضاف بر اینکه دو محله‌‌ای که در حوالی این دو پل واقع بودند را «سرپل» می‌نامیدند و به عبارت دقیق‌تر، بر طبق اطلاعاتی که از اسناد قدیمی بدست آمده، آن سرپل را که در غرب بود «سرپل خشتی» و دیگری را که در شرق بود «سرپل» یا «سرپل نورود» نام گذاری کرده بودند.
نام سرپل همچنان تا به امروز نیز رایج است با این تفاوت که اکنون در میان مردم، به «سرپل غربی» و «سرپل شرقی» معروف هستند.
و اما قدیمی‌ترین منبعی که در آن از «سرپل» نام برده شده، کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان تالیف ظهیرالدین مرعشی است. وی در قسمت وقایع جنگ رودسر که میان دو حاکم کیایی (ناصرکیا و احمد کیا) در سال ۸۴۵ هجری قمری رخ داده، اینطور نقل می‌کند که :«و کارکیا امیر سید احمد خود به رودسر استاده … سرپل را به معدود چند استوار سپرده، لشکر طارم به رودسر جمع کرده، باز استاده بود».
در جای دیگر می‌گوید : «و حضرت اعلی یک دو نوبت به سرپل رودسر، جمعی را بفرستاد تا با حارسان آنجا محاربه کردند» مطابق نقل قول ظهیرالدین چون ناصر کیا حمله ی خود را از سمت ولیسه و تمیجان به طرف رودسر آغاز کرده بود، پس منظور ازین «سرپل» باید همان، پل ورودی غربی شهر باشد که بر روی رودخانه‌ی کیارود واقع شده و احمد کیا جهت جلوگیری از ورود دشمن به داخل شهر، محافظان خود را بر روی این پل مستقر ساخته بود.
اما اینکه آیا در آن دوران یعنی در اواسط قرن نهم هجری قمری(حدود ششصد سال پیش)، روی رودخانه‌ی کیارود پل خشتی وجود داشته یا نه، به علت نبود اسناد معتبر به هیچ وجه نمی‌توان اظهارنظر دقیق و درستی ارائه داد ولی اگر از دوران کیاییان رد شویم و پا به دوران صفویان بنهیم، آنگاه می‌توانیم با یاری گرفتن از یک مدرک تاریخی زیبا به نام پل خشتی تمیجان که تا به امروز هم پابرجاست، با اطمینان بهتری درباره‌ی پیشینه‌ی احداث پلهای خشتی رودسر سخن بگوییم.
پل خشتی تمیجان در فاصله شش کیلومتری رودسر و در روستای تمیجان قرار دارد و به همت بهزاد بیک حاکم گیلان و در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده است. این پل بر سر راه شاه عباسی قرار داشته و نقطه اتصال رودسر به تمیجان و سپس به ملاط و لاهیجان بوده است.
می‌دانیم که پل خشتی تمیجان در فاصله شش کیلومتری رودسر و در روستای تمیجان قرار دارد و به همت بهزاد بیک حاکم گیلان و در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده است. این پل بر سر راه شاه عباسی¹ قرار داشته و نقطه ی اتصال رودسر به تمیجان و سپس به ملاط و لاهیجان بوده است.
با توجه به اینکه راه شاه عباسی قبل از رسیدن به تمیجان باید ابتدا از داخل رودسر عبور می کرده لذا ضرورت داشته که همانند پل تمیجان، دو پل خشتی هم بر روی ورودی های غربی و شرقی رودسر ساخته شود تا این نقاط اتصال تکمیل گردند.
از آنجایی که رابینو در کتاب گیلان، فرمان شاه عباس به بهزاد بیک برای ترمیم و احداث راه شاهی در گیلان را سال ۱۰۱۹ هجری قمری (۹۸۹ خورشیدی) ذکر کرده، در نتیجه می توان اینطور استدلال کرد که زمان احداث پل خشتی تمیجان و پلهای خشتی رودسر نیز باید احتمالا در همان ایام و همزمان با هم بوده باشند.
پل خشتی تمیجان – (عکس از اینترنت)
این فرضیه که شاید در دوره های قبل‌تر، این پل‌ها وجود داشته‌اند و دوباره در زمان شاه عباس مرمت و بازسازی شده‌اند هم مطرح است اما همچنان به دلیل فقدان شواهد مستدل و مستند نمی‌توان نظر صریح و درستی ارائه کرد.
اما از دوران قاجار، گزارشات و مدارک تاریخی زیادی موجود است که وجود پل خشتی سرپل غربی را تایید می‌کنند ولی در کمال تعجب تاکنون در هیچ مدرک قدیمی، نامی از پل خشتی سرپل شرقی نقل نشده است و تنها از پل چوبی سرپل شرقی گزارش‌هایی موجود است.
در ادامه ضمن بررسی و تحلیل دو موضوع بالا، اطلاعات کوتاه تاریخی از رودخانه‌های کیارود و شیرارود و دو محله ی «سرپل» نیز تقدیم خواهد شد.
پل خشتی سرپل غربی واقع بر کیارود
۱. قدیمی‌ترین مدرکی که نگارنده موفق شد درباره پل خشتی سرپل غربی رودسر بیابد سندی است مربوط به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به شماره کتاب‌شناسی ۲۹۶۰۱۹۴۹۹ به تاریخ ۱۲۲۵ هجری قمری (۱۱۸۸خورشیدی) و با عنوان اختلافات ملکی بستگان منجم باشی با ورثه ی شیخ جعفر رودسری.
این سند که تاریخ انتشار آن مقارن است با دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار، در واقع یک مصالحه نامه (صلح نامه) است که در بخش توضیحات مربوط به تقسیم اراضی آن، چندین بار عبارات زیر ذکر شده است :
واقعه در سرپل خشتی، واقعه در جوار پل خشتی، همه جای رودخانه کیارود، همه جای راه شاهی (عکس‌های شماره یک)
عکس شماره ی یک – (عکس از سند موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
اطلاعات مفید و دقیق این سند به وضوح بیان می‌کند که بر روی رودخانه کیارود یک پل خشتی بوده که در مسیر راه شاهی (شاه عباسی) قرار داشته و اراضی اطراف آن را نیز محله ی سرپل خشتی می‌نامیدند.
۲. جیمز بیلی فریزر بازرگان انگلیسی که در سال ۱۸۲۱ میلادی (۱۲۰۰ خورشیدی) در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار، سفری به رودسر داشته ذکر می‌کند که : «دو رودخانه در رودسر هستند که به دریا می‌ریزند، نورود (شیرارود) و کیارود که دومی از وسط محل می‌گذرد و پلی بر روی آن ساخته شده.
وی ساختمان پل را نامناسب و بد ساخت توصیف می‌کند و اضافه می‌کند که : «ارتفاع قسمت مرکزی پل بیش از حد بلند است به گونه‌ای که گاوهای باردار به سختی می‌توانند از آن بالا بروند».
۳. سِر ویلیام ریچارد هولمز انگلیسی در سال ۱۸۴۴ میلادی (۱۲۲۳ خورشیدی) و در دوران حکومت محمد شاه قاجار، ضمن سفرش به شمال ایران نقل کرده که : «پس از عبور از روستای ولیسه، از رود دیگری به نام کیارود که پل خشتی مرتفع و خوش ساختی بر فرازش وجود دارد، گذشته و به رودسر وارد شدیم.» وی بر خلاف فریزر این پل را خوش ساخت می‌داند.
۴. مسیو بوهلر فرانسوی در حوالی سال ۱۸۵۸ میلادی (۱۲۳۷ خورشیدی) مقارن با اوایل حکومت ناصر الدین شاه قاجار در سفرش به رودسر می‌گوید: «بر روی کیارود ، پلی است که از آن باید عبور نمایند و به فاصله کمی از آن پل، قریه رودسر واقع است».
۵. گریگوری ملگونوف روس که در سال ۱۸۵۸ میلادی (۱۲۳۷ خورشیدی) همزمان با سالهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار، سفری به گیلان داشته نقل کرده که: «روی رودخانه ی کیارود ، پل سنگی (خشتی) بنا شده است».
۶. میرزا ابراهیم گیلانی سیاح ایرانی که در سال ۱۸۵۹ میلادی (۱۲۳۸ خورشیدی) و در دوران ناصرالدین شاه، از رودسر گذر می‌کرده، گفته است که : « و در سر رودخانه ی کیارود ، پل آجری دو چشمه می‌باشد و در پهلوی پل شش در دکان گالی پوش است.»
۷. معصوم علی شاه که سیاح و تذکره نویس معروفی بوده است در سال ۱۲۷۵ خورشیدی در ابتدای حکومت مظفرالدین شاه قاجار در کتابش با نام «طرائق الحقایق» نوشته است که : «از رود چینه جان به سلامتی ورود و خروج شد. نیم فرسخ دیگر به پل رودخانه ی رودسر رسیده، از بازار رد شده و به تلگرافخانه رفته.»
۸. رابینو که در سالهای ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۲ میلادی (۱۲۸۵-۱۲۹۱ خورشیدی) مقارن با دوران کوتاه حکومت محمدشاه قاجار و همچنین بعد از آن در دوران حکومت احمدشاه قاجار، به عنوان کنسول انگلیس در گیلان حضور داشت، می‌نویسد که :«پلی قدیمی در بالای کیارود بنا شده و نزدیک آن مسجد و اداره تلگراف و بازاری بزرگ به شکل کاروانسرای چهار در است.»
وی همچنین در سفرنامه‌ای دیگر نقل می‌کند که :« از چینی جان و میان پشته عبور کرده و به رودخانه رودسر می‌رسیم که پل خیلی بلند و پرشیبی دارد».
آنچه گذشت، سفرنامه‌هایی بود از بازرگانان، دیپلمات‌ها و سیاحان خارجی و ایرانی که در طول دوران قاجار از رودسر دیدن کرده و تمام آنها به پل خشتی رودخانه کیارود اشاره کرده بودند.
۹. در میان اسناد خانوادگی نگارنده، یک رسید مربوط به سال ۱۳۰۸ خورشیدی موجود می باشد که بابت خرید پیله نوغان (کرم ابریشم) صادر شده است. در این رسید، شخص سلف خر (۲) مبلغی را به عنوان بیعانه به فروشنده پرداخت نموده و در ادامه فروشنده با تعیین مهلت نهایی پرداخت، وی را ملزم کرده که بقیه پول را تا زمان مقرر تسویه حساب نماید.
نام سلف خر این چنین ذکر شده : «آقا ابراهیم گواسرایی الاصل مقیم سرپل خشتی رودسر». در این سند نام محله ی سرپل خشتی بطور مشخص بیان شده و نشانگر آن است که این نام تا زمان پهلوی اول نیز رایج بوده است.(عکس شماره ی دو)
عکس شماره ی دو – (عکس از آرشیو اسناد خانوادگی نگارنده)
و اما در سال ۱۳۱۵ خورشیدی و در جریان نوسازی شهر رودسر به دستور رضاشاه پهلوی، متاسفانه پل خشتی روی رودخانه ی کیارود تخریب شد و پل بتونی فعلی توسط مهندسان آلمانی جایگزین آن شد.(عکس شماره ی سه)
عکس شماره سه – پل بتونی فعلی سرپل غربی در اولین سالهای احداث
(عکس از آرشیو نگارنده)
هم اکنون در کنار و زیر پل بتونی فعلی، بقایای پایه های آجری این پل تاریخی قدیمی در دو طرف ساحل رودخانه دیده می‌شود و همچنین بخش‌هایی از بدنه آن که احتمالا در اثر تخریب آن با دینامیت به اطراف پخش شده‌اند در کف رودخانه مشاهده می‌شود.
و نیز مشخص است که قسمت‌هایی از ستون‌های پل بتونی جدید، بر روی پایه‌های پل قدیمی بنا شده‌اند. مصالح به کار رفته در این پل آجرهای قرمز رنگ در دیوارها، سنگ در پی و ملاط ساروج بوده و اگر با دقت به این حجم از آجرهای باقی مانده از پل نگاهی بندازیم به راحتی می‌توانیم حدس بزنیم که واقعا چه سازه عظیمی بوده است ضمن اینکه در سفرنامه‌های قدیمی نیز به این نکته زیاد اشاره شده.(عکس‌های شماره چهار و پنج)
عکس‌های شماره چهار – بقایای پل خشتی سرپل غربی – (عکسها از نگارنده)
عکس‌های شماره چهار – بقایای پل خشتی سرپل غربی – (عکسها از نگارنده)
عکس شماره ی پنج – پایه‌های پل نوساز آلمانی بنا شده بر پایه‌های پل خشتی صفویه – (عکسها از نگارنده)
عکس شماره پنج – پایه‌های پل نوساز آلمانی بنا شده بر پایه های پل خشتی صفویه – (عکسها از نگارنده)
دکتر منوچهر ستوده ایران شناس که در سالهای دهه ی چهل و پنجاه خورشیدی از بقایای این پل خشتی دیدن کرده می‌گوید : «آنچه از پایه ها نمودار است، ظاهرا این پل دارای دو دهانه ی اصلی بوده است.» ضمن اینکه نقل قول میرزا ابراهیم گیلانی سیاح ایرانی که در بالا ذکر آن آمد، نیز دو دهانه بودن پل خشتی سرپل غربی را تایید می‌کند.
ستوده همچنین به بقایای سیل برگردان نیم دایره ای پل نیز اشاره می‌نماید. شایان ذکر است از پل خشتی سرپل غربی متاسفانه تاکنون هیچ عکسی بدست نیامده است.
پل خشتی و پل چوبی سرپل شرقی واقع بر شیرارود
۱. اولین کسی که در متون تاریخی به رودخانه شیرارود اشاره می‌کند، ظهیرالدین مرعشی مؤلف کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان است. وی از سید محمد کیا حاکم رانکوه نام می‌برد که در حوالی سال ۸۲۰ هجری قمری، اقدام به بازسازی شهر ویران شده هوسم (رودسر) نموده و یک نمونه از اقدامات او را این چنین نقل می‌کند : و رودخانه‌ای که از آب پلام رود (پلورود فعلی) به نیم فرسخی شهر جاری بود، بفرمود به چند قدم بالاتر آن رودخانه چنان جوی کندند که آب آن به پهلوی آن حرم سرا به طرف جنوبی جاری شد و آن نهر را شیرارود می‌گویند و اکنون نیز همچنان جاری است و به رودخانه گوارود (کیارود فعلی) منضم گشته، به دریا می‌رسد و از آن جری دو نوع فایده تصور کرده بودند: یکی آنکه مردم شهر رودسر را از آن آب منفعتی باشد.
دوم آنکه چون به آب گوارود (کیارود فعلی) ملحق گردد، جهت کشتی بانان، کشتی‌های بزرگ را آسانتر باشد که عبور به دریا نمایند و این دو منفعت اعظم منافع آن رودخانه است .
۲. در بین سندهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سندی به شماره کتاب‌شناسی ۳۲۰۰۰۰۱۷۶ به تاریخ ۱۳۱۵ خورشیدی با عنوان رونوشت اسناد خرید و فروش قریه رودسر در تنکابن موجود است که در آن نام خریدار قریه رودسر شخص رضاشاه پهلوی ذکر شده و در موارد معامله نام تک تک نقاط و محله‌های رودسر ذکر شده از جمله «سرپل» و این چنین آمده که : «محل سرپل رودسر معروف به سرپل نورود مشتمل بر مزرعتین سعید بیکی و سعید آباد بانضمام شش دانگ یک دستگاه آب دنگ واقع در سرپل رودسر مذکور. در این سند که مربوط به اواخر حکومت پهلوی اول است، نام محله «سرپل نورود» بطور مشخص بیان شده است. (عکس شماره ی شش)
عکس شماره شش – (عکس از سند موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
عکس شماره شش – (عکس از سند موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
۳. سفرنامه‌های بسیاری از دوران قاجار باقی مانده که در آنها از شیرارود (نورود) یاد شده که یکی از قدیمی‌ترین آنها مربوط می شود به جیمز بیلی فریزر بازرگان انگلیسی. وی که اتفاقا دوبار یکی در سال ۱۸۲۱ میلادی (۱۲۰۰ خورشیدی) و دفعه ی دوم در سال ۱۸۳۳ میلادی (۱۲۱۲ خورشیدی) در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار از رودسر عبور کرده، در هر دو مورد ضمن گذر از شیرارود هیچ اشاره ای به پل خشتی واقع بر این رودخانه نکرده است. جالب اینجاست که این موضوع در کل در مورد سایر سفرنامه های دوران قاجار نیز صادق می‌باشد.
۴. نام «سرپل» (سرپل شرقی فعلی) در سه سفرنامه قجری و نام «پل چوبی سرپل» در دو سفرنامه ی قجری آمده است :
گریگوری ملگونوف روس در سال ۱۸۵۸ میلادی (۱۲۳۷ خورشیدی) در سفرش به گیلان ذکر می‌کند که :«سرپل نزدیک رودخانه ی رودسر که در اینجا به نام روستای سرپل یا شیرارود خوانده می‌شود.»
غیر از پلهای خشتی تمیجان و رودسر چندین پل خشتی در اندازه‌های کوچک نیز در روستاهای رودسر موجود بوده‌اند. برای مثال در بسیاری از سفرنامه‌های قجری نام پل آجری روستای ولیسه نقل شده است که آثار آن هنوز در زیر پل فعلی پابرجاست.
میرزا ابراهیم گیلانی سیاح ایرانی در سال ۱۸۵۹ میلادی(۱۲۳۸ خورشیدی) به هنگام عبور از رودسر نقل می‌کند که : «از کناره دریا رد شده، می‌رسد به رودخانه شیرارود که به سرپل مشهور است و آبش از شاخه پلو رود است که از ماچیان جدا می‌شود و چند در دکان گالی پوش در سرپل می‌باشد واز [پل چوبی آزادی]که [در سر رودخانه بسته‌اند، گذشته و] بعد از آن [قبرستان سبزه‌زار بزرگی است مشهور به قبرستان ملا امیر.
رابینو در کتاب گیلان، ولایت دارالمرز ایران می‌نویسد : «رودسر شامل دو محله به نام رودسر و سرپل است» وی در ادامه اضافه می‌کند که :
«سرپل در ساحل راست شیرارود قرار دارد و دارای بازار کوچکی در فاصله ۴۵۰ متری بازار رودسر می‌باشد. رودخانه‌ای از آن می گذرد که پل چوبی آن را با ورقه‌هایی از آهن سفید پوشانده‌اند.»
در دو مورد آخر همانطور که مشخص است تنها صحبت از پل چوبی شده و اصلا هیچ گزارشی از وجود پل خشتی سرپل شرقی ارائه نمی‌شود به خصوص اظهارات رابینو که مربوط به اواخر دوره قاجار است ضمن اینکه در میان خاطرات و نقل قول‌های پیران و قدمای شهر هم چنین موضوعی تابحال شنیده نشده و با وجود اینکه آثار بقایای پل آجری موجود است همه از این داستان اظهار بی اطلاعی می‌کنند.
جالب‌تر اینکه این بقایا حتی از دید تیزبین دکتر منوچهر ستوده مؤلف کتاب از آستارا تا استرآباد نیز پنهان مانده و ایشان در کتابشان هیچ مطلبی درباره ی این جریان قید نکرده است.
از آنجایی که این موضوع مبهم و متناقض به نظر می‌رسید باعث شد تا نگارنده شخصا به زیر پل بتونی فعلی مراجعه کرده و از نزدیک نگاهی به شواهد باقیمانده بیاندازد. نتیجه این بررسی به شرح زیر است:
در زیر پل بتونی فعلی، آثار آجرهای قرمز و ملاط ساروج باقی مانده از پایه‌ها و بدنه پل ویران شده بصورت پراکنده در کناره‌ها و کف رودخانه کاملا پیداست و در نتیجه نظریه وجود پل خشتی کاملا قابل تایید است.
جالب‌تر آنکه پایه اصلی و مرکزی پل بتونی فعلی نیز دقیقا بر روی یکی از پایه‌های پل خشتی دوره صفویه بنا شده است. از طرفی پایه‌های بریده شده پل چوبی ذکر شده در سفرنامه‌های قجری نیز همچنان داخل آب رودخانه موجود است که وجود پل چوبی را نیز تایید می‌کن. (عکس‌های شماره هفت و هشت)
عکس‌های شماره هفت – سمت راست بقایای پایه پل خشتی دوران صفویه و سمت چپ بقایای پایه‌های بریده شده ی پل چوبی دوران قاجاریه
(عکسها از نگارنده)
عکس شماره هشت – پایه پل نوساز آلمانی بنا شده بر پایه پل خشتی صفویه
به انضمام بقایای پایه‌های بریده شده پل چوبی قاجاریه – (عکس از نگارنده)
جمع‌بندی نهایی این موضوع، مطابق مدارک و شواهدی که از تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی حاصل شد، در قالب نظریه زیر تقدیم می‌شود:
پل خشتی سرپل شرقی پس از آنکه در دوران صفویه ساخته شد، احتمال می‌رود که تا اوایل دوره حکومت فتحعلی شاه قاجار پابرجا مانده باشد. با توجه به اینکه جیمز بیلی فریزر در حوالی سال ۱۲۰۰ خورشیدی یعنی حدودا در بیست و پنجمین سال حکومت فتحعلی شاه، از نورود (شیرارود) گذشته و گزارشی از پل خشتی نداده، می‌توان حدس زد که احتمالا پل از همان سال‌ها یا شاید هم قبل‌تر، بنا به دلایلی چون سیلاب و طغیان رودخانه تخریب شده باشد و بعد از آن دیگر مرمت و احیا نشده است.
در عوض یک پل چوبی به جای آن جایگزین شده که این پل تا پایان دوره ی قاجار پابرجا مانده و به همین دلیل در سفرنامه‌های قجری نیز به آن اشاره شده است و در ادامه با شروع حکومت پهلوی اول همچنان تا سال ۱۳۱۵ خورشیدی باقی بوده تا در نهایت در جریان نوسازی شهر رودسر تخریب شده و به جای آن پل بتونی فعلی توسط مهندسان آلمانی ساخته شد. (عکس شماره نه)
عکس شماره نه – پل بتونی فعلی سرپل شرقی در اولین سالهای احداث – (عکس از آرشیو نگارنده)
شایان ذکر است اگر بخواهیم نظریه بالا را ملاک قرار دهیم، قاعدتا از پل خشتی سرپل شرقی نباید هیچ عکسی موجود باشد، زیرا زمان تخریب این پل ماقبل اختراع دوربین عکاسی بوده است. (این پل همانطور که در بالا ذکر شد قبل از سال ۱۲۰۰ خورشیدی تخریب شده است و بعد از آن است که اولین دوربین‌های عکاسی توسط ویلیام تالبوت در سال ۱۸۳۵ میلادی (۱۲۱۴ خورشیدی) و لوئی داگر در سال ۱۸۳۸ میلادی (۱۲۱۷ خورشیدی) رونمایی شده‌اند).
در چند سال اخیر عکسی قدیمی و سیاه و سفید از یک پل خشتی دست به دست می‌شود که ادعا می‌شود عکس پل خشتی سرپل شرقی رودسر است و توسط کارلیان فرانسوی ثبت شده است.
با کمی دقت به جزئیات عکس مذکور متوجه می‌شویم که این همان عکس پل خشتی لنگرود است که از سمت بقعه آقا سید حسین لنگرود گرفته شده با این تفاوت که کرجی‌های داخل رودخانه، خانه‌های واقع در پشت پل خشتی و آدم‌های در حال حرکت روی پل توسط نرم افزار فتوشاپ از عکس حذف شده‌اند.
در ادامه ضمن نمایش عکس اصلی و عکس دست کاری شده توسط فتوشاپ و مقایسه جزئیات آنها با هم متوجه می‌شویم که اولا فرم و ساختار ظاهری پل خشتی در هر دو عکس یکسان است و دوما در هر دو عکس نقاط مشترکی چون مسجد، چاه آب حمام و درخت واقع در پشت پل و غیره دیده می‌شود که همه این اشتراکات نشان دهنده یکی بودن دو عکس مذکور است.
در نتیجه ادعای وجود عکسی از پل خشتی سرپل شرقی رودسر نادرست بوده و همانطور که پیشتر هم اشاره شد قاعدتا نباید هیچ عکسی ازین پل موجود باشد. (عکس‌های شماره ی ده و یازده)
عکس شماره ده – عکس پل خشتی لنگرود که جزئیات آن توسط فوتوشاپ تغییر داده شده و ادعا شده که عکس پل خشتی سرپل شرقی رودسر است. (عکس از اینترنت)
عکس شماره یازده – عکس اصلی پل خشتی لنگرود با جزئیات کامل شامل کرجی‌های داخل رودخانه و غیره
(عکس از اینترنت)
شایان ذکر است غیر از پلهای خشتی تمیجان و رودسر چندین پل خشتی در اندازه‌های کوچک نیز در روستاهای رودسر موجود بوده‌اند. برای مثال در بسیاری از سفرنامه‌های قجری نام پل آجری روستای ولیسه نقل شده است که آثار آن هنوز در زیر پل فعلی پابرجاست.
دکتر منوچهر ستوده از پلهای کوچک آجری در روستاهای کهنه گوراب، استاد کلایه، چهارده و غیره نام برده است و همچنین از پل خشتی کوچک روستای چافجیر نیز در سند مربوط به سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی ایران به شماره کتاب‌شناسی ۲۹۶۰۱۹۴۹۹ به تاریخ ۱۲۲۵ هجری قمری (۱۱۸۸خورشیدی) که ذکر آن در بالا آمد، نیز اینطور قید شده است که :
«قطعه ی سابعه واقعه در سر خشت پلکای چافجیر» (قطعه ی هفتم واقع در سر پل خشتی کوچک چافجیر).(عکس شماره ی دوازده)
عکس شماره ی دوازده – (عکس از سند موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
به هر روی این مقاله بهانه‌ای شد تا یادی کنیم از پلهای خشتی فراموش شده رودسر، پل‌هایی که اگر تا به امروز بودند، مسلما جزو جاذبه‌های تاریخی و توریستی شهر محسوب می‌شدند.
جا دارد که در پایان، سپاس ویژه داشته باشم از جناب آقای مسعود نصری رودسری پژوهشگر تاریخ رودسر (شوهر عمه نگارنده) که مرا از وجود بقایای پل خشتی سرپل شرقی آگاه ساختند و همین امر انگیزه‌ای شد برای نوشتن این مقاله به همراه تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای مربوط به آن.
پاورقی :
۱. راه شاه عباسی یا راه شاهی در دوره صفویه به دستور شاه عباس کبیر، جهت دسترسی سریع و راحت کاروانیان به سراسر ممالک تحت امر وی احیا و احداث شد. این راه در شمال ایران، مازندران را به گیلان و سپس به اردبیل متصل می‌کرد.
در میانه‌های راه شاه عباسی که به صورت سنگ فرش ساخته شده بود، هرجا که رودخانه‌های دائمی و فصلی وجود داشت، پل‌هایی با مصالح سنگ و خشت احداث می‌شد تا تردد کاروانیان تسهیل شود.
۲. سلف خر تاجری است که به عنوان خریدار، محصولی را که دهقان چند ماه دیگر بدست خواهد آورد را از قبل معامله می کند و بابت آن بیعانه‌ای می‌دهد و تعهد می‌گیرد که کالا به بهایی ارزان‌تر از بازار تحویل داده شود.
«راهنمای رسمی گردشگری فرهنگی و پژوهشگر تاریخ محلی»
منابع :
۱. تاریخ گیلان و دیلمستان، ظهیرالدین مرعشی
۲. سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
۳. مسافرت و ماجراجویی در ایالت‌های ایرانی واقع در کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین، جیمز بیلی فریزر
۴. سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، جیمز بیلی فریزر
۵. سفرنامه ساحل خزر، ویلیام ریچارد هولمز
۶. سفرنامه بوهلر به گیلان و مازندران، مسیو بوهلر
۷. کناره‌های جنوبی دریای خزر، گریگوری ملگونوف
۸. سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان، میرزا ابراهیم گیلانی
۹. طرائق الحقایق، جلد سوم، معصوم علیشاه
۱۰. گیلان ولایت دارالمرز ایران، رابینو
۱۱. مازندران و استرآباد، رابینو
۱۲. از آستارا تا استرآباد، جلد دوم، دکتر منوچهر ستوده
۱۳. منابع شفاهی و تحقیقات میدانی
۱۴. آرشیو اسناد خانوادگی و شخصی نگارنده
نظرات بسته شده است.