۱۱ دسامبر مصادف با ۲۱ آذرماه، روز جهانی کوهستان نام گرفته است. این روز، به منظور توجیه و ترویج حفاظت از کوهستانها و توسعه‌ی پایدار در این مناطق، توسط سازمان ملل متحد (سازمان ملل) عنوان شده است.
نماد روز جهانی کوهستان سه مثلث متساوی الاضلاع بر روی یک خط افقی است. مثلث سمت چپ، یک الماس آبی رنگ در قسمت فوقانی داشته و اشاره به یخ و برف در قله‌ی کوه و لزوم توجه به‌گرمایش زمین و حفظ برفهایکوهستان دارد.مثلث میانه،دایره‌ای نارنجی دارد که نشان‌دهنده منابع طبیعی محیط کوهستان است که به طور مداوم از داخل کوه‌ها استخراج می‌شوند و مثلث سمت راست نیز یک مثلث سبز کوچک در پایه دارد که نمادی از سرسبزی و محصولاتی است که در دامنه‌ی کوه‌ها رشد می‌کنند.
موضوع اساسی سازمان ملل متحد برای این روز، احیای اکوسیستم کوه‌ها است. در وب‌سایت این سازمان با اشاره به این‌که کوه‌ها زیستگاه گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری و همچنین پذیرای ۱۵% جمعیت انسانی بوده و علاوه بر تامین بخش مهمی از منابع آبی کره زمین، دارای نقش پررنگی در تامین انرژی پاک و دارو است، از آن‌ها به‌عنوان جواهر طبیعت که باید مانند گنجینه‌ای نگهداری شود، نام برده است.
انتخاب این روز توسط سازمان ملل به دلیل مخاطرات ناشی از تغییرات اقلیمی و همچنین آلودگی‌های فزاینده‌ی محیطی و همچنین به منظور آگاهی‌سازی بیشتر برای احیا و مراقبت از محیط و اکوسیستم کوهستان انجام گرفته است
انتخاب این روز توسط سازمان ملل به دلیل مخاطرات ناشی از تغییرات اقلیمی و همچنین آلودگی‌های فزاینده‌ی محیطی و همچنین به منظور آگاهی‌سازی بیشتر برای احیا و مراقبت از محیط و اکوسیستم کوهستان انجام گرفته است.
بازدید از جاذبه های دیداری و مناظر طبیعی کوهستان، جانوران، پرندگان وگیاهان کوهستان و فعالیت‌های ورزشی این حوزه از جاذبه‌های منحصربه فردی هستند که علاقه‌مندان بسیاری را به محیط کوهستان می‌کشانند. گردشگری کوهستان با داشتن تنوع بسیار در فعالیت‌های مرتبط، جایگاه ویژه‌ای در میان گردشگران ورزشی دارد، در این حوزه می‌توان از فعالیت‌هایی مانند: دامنه‌نوردی و تپه‌نوردی، کوه‌پیمایی، کوهنوردی، سنگ‌نوردی و دیواره نوردی، دره‌نوردی، غارنوردی، اسکی کوهستان، دوچرخه‌سواری کوهستان، یخ نوردی و امثال آن را نام برد.
سرزمین ایران با پتانسیل‌های طبیعی، جاذبه‌های سیاحتی و داشتن آب و هوای چهارفصل به منزله‌ی کشوری توانمند در بحث شرایط مطلوب برای علاقه‌مندان گردشگری ورزشی است. وجود سلسله کوه‌های البرز، زاگرس و قله‌های دماوند، علم‌کوه، سبلان، دنا، تفتان، درفک و سایر قله‌های مرتفع ایران در کنار دیواره های بیستون و غارهای عمیق و زیبا، می تواند میزبان کوه‌نوردان، سنگ‌نوردان و غارنوردان داخلی و خارجی برای صعود و پیمایش باشد.
کوه‌ها در سرزمین ایران، محیط زیست متنوعی را پدید آورده‌اند که علاوه بر تأمین آب، غذای ساکنان کوهپایه‌اش را نیز تأمین می‌کرده است. چنان‌که در بندهشن آمده است: «این کوه‌ها آفریده شده تا مایه‌ی تغذیه‌ی آتوربان و ارتشتاران و استریوشان باشد»
کوه در گذشته، برای بشر دارای کارکردها و معانی بسیار بوده و عنصر طبیعی مقدس به شمار می‌رفته است. در باور انسان، کوه همیشه رمز استقامت، بلندی، تعالی و جایگاه قدرت و قداست بوده است. در واقع کوه‌ها به عنوان دژی پایدار بوده که اطراف شهرها را در بر می‌گرفته است.
یکی از دلایل اصلی قرارگیری شهرها و روستاها در دامنه‌ی کوه‌ها در ایران بحث امنیت بوده است. در شرایطی که امنیت کم بوده، کوه‌های بلند این امکان را مهیا می‌ساخته تا دشمنان و غارتگران نتوانند از سمت آن‌ها به شهرها حمله کنند.
بنابراین در راستای حفاظت از کوهستانها، باید تا حدامکان تلاش کرد تا تأثیرات منفی بر محیط زیست آن را به حداقل رساند. هنگام کوهنوردی باید مطمئن شد که هیچ اثری از خود در طبیعت باقی نگذاشته‌ایم. در این راستا باید از قطع گیاهان بومی یا آسیب رساندن به زیستگاه حیوانات خودداری کرد و از همه مهم‌تر در برنامه‌ریزی سفرهای کوهستانی، باید از راهنماهای محلی و مسیرهای مشخص استفاده کرد تا موجبات تخریب مناطق حساس کوهستانی را فراهم نشود.
عوامل مخربی در کوهستانها چون: جاده‌کشی، برداشت بی‌رویه از معادن، ساخت و ساز ویلاها، انباشت زباله، آلودگی آب‌های مناطق کوهستانی، سدسازی‌های بدون ارزیابی زیست‌محیطی، صعودهای شلوغ و بازگشایی مسیرهای انحرافی در مسیرهای کوهنوردی برای صعود به قله‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها، قطع درختان و نابودی جنگل‌های کوهستانی و امثال آن، حیات کوهستانها را تهدید می‌کند
در سال‌های اخیر، عوامل مخربی در کوهستانها چون: جاده‌کشی، برداشت بی‌رویه از معادن، ساخت و ساز ویلاها، انباشت زباله، آلودگی آب‌های مناطق کوهستانی، سدسازی‌های بدون ارزیابی زیست‌محیطی، صعودهای شلوغ و بازگشایی مسیرهای انحرافی در مسیرهای کوهنوردی برای صعود به قله‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها، قطع درختان و نابودی جنگل‌های کوهستانی و امثال آن، حیات کوهستانها را تهدید می‌کند.
روز جهانی کوهستان فرصتی است که باید با آگاهی‌بخشی و ایجاد انگیزه برای فعالیت‌های حفاظتی، اهمیت کوه‌ها را به عنوان میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده بازتعریف نمود. هر کدام از ما می‌توانیم با حمایت از پروژه‌های محلی و سازمان‌های زیست‌محیطی در حفاظت از کوهستانها و جوامع بومی، یاری‌گر باشیم تا این جواهر طبیعت حفظ شود و مانا بماند.
عکس‌ها از: فرزاد فخرایی
