خشکسالی‌ها، نسیم‌های گم‌شده، عرق‌ریزان آدم‌ها، بارش‌های نابهنگام و صدای همه‌ی آن زنگ‌هایی که به دنبال تغییر اقلیم به صدا درآمده‌اند، نشان از تغییرات کوچک و بزرگ در اکوسیستم‌های مختلف کره‌ی زمین دارد.
همین چند روزپیش «سید حسن جعفری» رییس اداره محیط زیست بندرانزلی، به دنبال مرگ تعدادی از ماهیان در منطقه‌ی غرب تالاب انزلی اعلام کرد؛ نمونه‌برداری کارشناسان محیط زیست نشان داده است که کاهش میزان اکسیژن محلول در آب به ۱.۱ میلی گرم بر لیتر علت این مرگ و میرهاست.
وی یادآور شد: استاندارد اکسیژن محلول در آب بیش از ۲ میلی گرم بر لیتر است، اما در بازرسی‌های میدانی نمونه‌ای که نشان دهنده‌ی این مرگ و میر باشد مشاهده نشد تا بتوان آمار دقیقی از مرگ ماهیان بدست آورد؛ ولی نمونه‌برداری از آب حوضچه‌ی آرامش بندر که محل تردد قایق‌های تفریحی است نیز کاهش میزان اکسیژن محلول در آب را نشان داد.
جعفری، تغییرات اقلیمی و کاهش شدید تراز آب را از دلایل اصلی این کاهش اکسیژن دانست.
محمد کهنسال: از آنجا که تالاب‌ها بوم‌سازگانی پیچیده هستند، گرما می‌تواند تاثیراتی چندگانه بر آن ایجاد کند که یکی از آنها تاثیر بر میزان اکسیژن محلول در تالاب‌هاست.
آثار تغییر اقلیم در امتداد زمان
واقعیت این است که گرم شدن زمین در سالهای اخیر بیش از هر زمان دیگری زیستن بر این کره را تحت تاثیر خویش قرار داده است.
«محمد کهنسال» دبیر کمیسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه بندرانزلی در این باره به مرور گفت: گرمایش هوا یا به بیانی کلی‌تر تغییر اقلیم، بر مناطق مختلف زمین تاثیر گذار بوده و از آنجا که هر بوم‌سازگانی، طی قرون با رژیم خاصی از آب و هوا انس گرفته طبعا در کوتاه‌مدت، بیشتر تاثیرات ناشی از تغییر اقلیم منفی تلقی می‌شود، گرچه در میان‌مدت یا بلندمدت ممکن است ثمره‌ی نهایی تاثیرات برای اکوسیستم مذکور مثبت ارزیابی شود.
در واقع در بوم‌سازگانهایی که دروضعیت پایداری قرار دارند همه‌ی اجزا در یک هماهنگی با هم قرار داشته و بوم‌سازگان مانند یک بدن سالم می‌تواند از خود در مقابل تغییرات معمول محیطی محافظت کند اما تغییرات ناگهانی در محیط می‌تواند آن بوم‌سازگان را با چالش مواجه سازد؛ همانطور که بدن یک موجود زنده نیز در اثر تغییرات ناگهانی عوامل محیطی می‌تواند دچار مشکل شود.
وی افزود: این‌گونه تغییرات عموما تاثیراتی مستقیم و قابل درک و حس برای همگان دارند که البته تبعات آن هم معمولا دامن همه را می‌گیرد؛ مثلا با گرم شدن هوا همه‌ی جانداران از جمله انسانها از گرمای بیشتر هوا نسبت به گذشته کلافه می‌شوند، بدین ترتیب برای آدمی نیاز به دستگاه‌های سردکننده و در پی آن نیاز به انرژی برای غلبه بر گرما افزایش می‌یابد، در نتیجه بر هزینه‌های زندگی افزوده شده و ممکن است سامانه‌های موجود تامین و انتقال انرژی برای نیاز ایجاد شده کافی نباشد و در نتیجه چالش‌هایی به دنبال داشته باشد؛ ولی نکته اینجاست که این تغییرات بعضا تاثیرات غیر مستقیمی نیز در پی دارند که در اثر برهم‌کنش با پدیده‌های دیگر از پیچیدگی برخوردار بوده و این تاثیرات نه تنها برای عامه‌ی مردم بلکه گاه برای متخصصان نیز در ابتدای امر قابل پیش‌بینی نبوده یا میزان آن قابل ارزیابی نیست.
خشکسالی‌ها، نسیم‌های گم‌شده، عرق‌ریزان آدم‌ها، بارش‌های نابهنگام و صدای همه‌ی آن زنگ‌هایی که به دنبال تغییر اقلیم به صدا درآمده تغییرات کوچک و بزرگ در اکوسیستم‌های مختلف کره‌ی زمین دارد.
اثر گرما بر تالاب‌ها
رنجوری تالاب انزلی سالهاست که روبه فزونی گذاشته و بدون شک تغییرات اقلیمی نیز بر وخامت احوال آن افزوده است.
کهنسال تصریح کرد: از آنجا که تالاب‌ها بوم‌سازگانی پیچیده هستند، گرما می‌تواند تاثیراتی چندگانه بر آن ایجاد کند که یکی از آنها تاثیر بر میزان اکسیژن محلول در تالاب‌هاست.
وی یادآور شد: اکسیژن محلول در آب نقش مهمی در حیات گیاهان وجانوران آبزی دارد و مواردی از قبیل جاری بودن یا رکود آب، میزان باد، بار مواد آلی، سطح تماس آب با هوا، فشار هوا و دما بر آن موثر است.
تالاب انزلی نیز مانند همه‌ی تالاب‌ها نسبت به چنین مواردی حساس بوده و شاید ساحلی بودنِ این تالاب و واقع بودن آن در یکی از پرتراکم‌ترین مناطق جمعیتی کشور و همچنین گردشگرپذیر بودن منطقه بر این حساسیت می‌افزاید. شوربختانه در حال حاضر به جز فشار هوا که به دلیل واقع شدن تالاب انزلی در ارتفاعی پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد در بالاترین حد ممکن قرار دارد و عامل افزایش اکسیژن است، عوامل دیگر در جهت کاهش اکسیژن محلول در آب عمل می‌کنند که می‌توان در خصوص هر کدام به مواردی اشاره کرد.
در تابستان‌ها هم تبخیر سطحی و هم به دلیل افزایش رشد گیاهان، تعریق افزایش یافته و در نتیجه میزان آب موجود در محدوده‌ی تالاب انزلی کاهش می‌یابد. از سوی دیگر در اثر رشد گیاهان، به‌ویژه گونه‌های شناور بر روی آب و پوشیده شدن سطح آب با انواع گیاهان بومی و غیر بومی سطح تماس با هوا کاهش یافته و در نتیجه امکان ورود اکسیژن به آب کم می‌شود.
همچنین با توجه به حضور گردشگران و انجام فعالیت‌های کشاورزی بار آلودگی‌ها افزایش پیدا می‌کند. بطور کلی با کاهش تراز آب کاسپین جریان آب از تالاب به دریاچه و از دریاچه به تالاب مانند سالهای پیش وجود ندارد و این خود عامل کاهش اکسیژن محلول است چرا که آب تالاب راکدتر از گذشته شده است؛ با این اوصاف با کاهش میزان و شدت وزش باد در تابستان نسبت به پاییز و زمستان باز هم میزان اکسیژن محلول کاهش می‌یابد. در نتیجه با افزایش قابل توجه دما، میزان اکسیژن محلول در آب به شدت کاهش یافته و گاه این کاهش به حدی می‌رسد که برخی گونه‌های گیاهی و جانوری دیگر قادر به ادامه‌ی حیات نیستند.
بدین ترتیب این اتفاق قطعا منجر به مرگ و کاهش برخی گونه‌های ضعیف‌تر یا حساس‌تر نسبت به افزایش گرما و کاهش اکسیژن شده و اگر تا کنون منجر به از بین رفتن آنها نشده، تداوم این روند ممکن است منجر به از بین رفتن یک یا چند گونه گیاهی و جانوری شود.
سعید نادری: بدون شک چه در سطح جهانی و چه در سطح محلی ما ازنظر مباحث مختلفی چون دما، رطوبت و بارندگی دچار تغییرات بسیار گسترده شده‌ایم و این تغییرات حتما تبعات بسیارسهمگینی بر روی اکوسیستم‌های طبیعی ازلحاظ ساختاری و همچنین از نظر محیط غیر زنده و زنده و جامعه‌ی گیاهی و جانوری خواهد داشت.
دامنه‌ی آثار تغییر اقلیم
بی‌تردید افزایش گرمای زمین تبعات بسیاری به همراه دارد.«سعید نادری» عضو هیات علمی دانشگاه گیلان در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: واقعیت این است که طی دهه‌های اخیر با بهره‌برداری افسارگسیخته از منابع و به هم ریختن شرایط اقلیمی ما شاهد تغییرات رخ داده در اکوسیستم‌های مختلف هستیم.
وی با بیان این که این تغییرات در دو سطح جهانی ومنطقه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند، گفت: گرمایش جهانی مشکل قرن بیستم به بعد است و تغییر اقلیم دارای اثرات بسیار متعدد است. زیستگاه‌های طبیعی شرایط طبیعی خود را ازدست می‌دهند و حتی در مواردی گونه‌های حیات وحش به سمت مناطق شمالی‌تر که با خصوصیات زیستی‌شان همخوانی دارد، مهاجرت می‌کنند و بدین ترتیب تغییر مکان می‌دهند و یا شاهدیم که یخچال‌های قطبی در حال آب شدن هستند و تنوع زیستی و گونه‌های آنها تحت فشار قرار دارد. و اما در مورد اثرات تغییر اقلیم در سطح منطقه‌ای می‌توانیم از نمودهای مختلفش که در مناطق متعددی از ایران می‌بینیم، یاد کنیم. بعنوان مثال آتش‌سوزیهای مداوم و مهیب یکی ازمباحث روزاست که گذشته از دخالت‌های سهوی یا عمدی انسانها در ایجادش با گرم‌شدن بیش از حد، توزیع و پراکنش دما و رطوبت به‌صورت نامشخص هم مرتبط است.
دانشیار دانشکده‌ی منابع طبیعی دانشگاه گیلان در بخشی ازسخنانش با یادآوری این نکته که ما نظامی میانگین برای نوسانت داریم، گفت: تغییرات دما، اقلیم، رطوبت و پراکنش بارندگی در ۵۰ سال اخیر کاملا قابل مشاهده است و این تغییرات حاکی از این است که دستکاری‌های بیش ازحد طبیعت و تخریب آن تاثیر گذاشته وما هم‌اکنون می‌بینیم میانگین معقولی که در طی سالها یک اکوسیستم به دست آورده بود، ازدست داده است.
این موضوع بی‌تردید آثاری به همراه دارد و یکی ازاین آثار اصطلاحا تکه‌تکه شدن زیستگاهی است. در واقع گونه‌هایی مثل پلنگ و خرس قهوه‌ای که که نیازمند زیستگاه‌های یکپارچه و بزرگ هستند، با کوچک‌شدن زیستگاه‌شان غذا پیدا نمی‌کنند و به ناچار سراغ احشام می‌روند و درگیر شدن با آدم‌ها سبب می‌شود، تعداد کم این گونه‌ها کمتر شود.
وی در پایان تصریح کرد: بدون شک چه در سطح جهانی و چه در سطح محلی ما ازنظر مباحث مختلفی چون دما، رطوبت و بارندگی دچار تغییرات بسیار گسترده شده‌ایم و این تغییرات حتما تبعات بسیارسهمگینی بر روی اکوسیستم‌های طبیعی ازلحاظ ساختاری و همچنین از نظر محیط غیر زنده و محیط زنده و جامعه‌ی گیاهی و جانوری خواهد داشت.
نظرات بسته شده است.