ساماندهی شبکه فاضلاب گیلان، قربانی مناقشات سیاسی

گیلان جز استان‌های آلوده از نظر فاضلاب و محیط‌زیست محسوب می‌شود. با آنکه ساماندهی شبکه فاضلاب گیلان، جزو حیاتی‌ترین نیازهای این استان است اما فرآیند تخصیص اعتبارات ملی و استانی پروژه‌های این بخش، یا قطره چکانی است و یا در طول ۴۵ سال اخیر به شیوه‌های مختلف قربانی مناقشات سیاسی شده است.

در حال حاضر میانگین ایجاد شبکه فاضلاب در گیلان ۴۰ درصد پایین‌تر از میانگین کشوری قرار دارد. «هادی حق‌شناس» استاندار گیلان در همین زمینه با بیان اینکه در دهه‌های گذشته به طرح‌های شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها در استان بی‌توجهی شده افزود: میانگین اجرای طرح‌های آب و فاضلاب و تصفیه در ایران ۶۶ درصد و در گیلان ۲۶ درصد است.

 

شناسایی سالانه ۱۳۰۰ مورد ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش در گیلان

توسعه شبکه تصفیه‌خانه فاضلاب، به کاهش بیماری‌های گوارشی در گیلان کمک می‌کند. بر اساس آمارها؛ سرطان روده بزرگ و معده از شایع‌ترین سرطان‌های دستگاه گوارش در گیلان به شمار می‌رود و سالانه بیش از یک‌ هزار و ۳۰۰ مورد مبتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش در استان شناسایی می‌شود که از این میزان ۶۵۰ مورد مربوط به سرطان روده بزرگ، ۵۹۰ مورد معده و نزدیک ۱۰۰ مورد سرطان مری است.

با وجود موقعیت بسیار بحرانی و خطرناک گیلان، در حال حاضر پروژه‌‌های تصفیه‌خانه‌ فاضلاب استان پیشرفتی ندارند. استاندار گیلان چندی پیش ضمن اظهار تأسف در این زمینه، خواستار تزریق اعتبارات ویژه به گیلان شد.

استاندار گیلان در اینباره از همه دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی در گیلان خواسته تا در خصوص کاهش عوامل محیطی ایجاد بیماری‌های گوارشی و کبدی به وظیفه خود عمل کنند.

 

وی سال گذشته نیز در جریان یک سخنرانی هشدار داده بود که در صورت عدم تخصیص بودجه‌ای بالغ بر 300 میلیون دلار برای حل چالش‌های محیط زیستی این استان(زباله و فاضلاب)، تا حدود سه سال آینده رشت و بندرانزلی غیرقابل سکونت می‌شوند.

 

با وجود موقعیت بسیار بحرانی و خطرناک گیلان، در حال حاضر پروژه‌ تصفیه‌خانه‌های فاضلاب استان پیشرفتی ندارند. استاندار گیلان چندی پیش ضمن اظهار تأسف در این زمینه، خواستار تزریق اعتبارات ویژه به گیلان شد.

 

ساماندهی شبکه فاضلاب گیلان با وام بانک جهانی

حدود ۳۰سال پیش یعنی در خلال سال‌های ۷۱ و ۷۲ پروژه آب و فاضلاب بهداشتی شهرهای رشت و انزلی آغاز شد. اما این پروژه‌ها با محدودیت‌های مالی مواجه شدند. تا اینکه در سال ۱۳۸۵(۲۰۰۷ میلادی) با جلب کمک مالی بانک جهانی، روند اجرای پروژه‌ها سرعت گرفت.

 

مبلغ اختصاص پیدا کرده از سوی بانك جهاني، دولت و اعتبارات شركت آب و فاضلاب سرجمع حدود ۲۳۷ ميليون دلار بود که قرار شد براي توسعه شبكه‌هاي آب آشاميدني و فاضلاب شهرهاي رشت و انزلي هزینه شود. گفته شده بود که ۱۴۸/۶ میلیون دلار آن از محل اعتبار بانک جهانی و مابقی یعنی ۷۵ میلیون دلار سهم دولت و شرکت آبفا تأمین خواهد شد.

 

بر اساس برنامه تدوین شده ظاهرا مقرر بود ۱۵۰ میلیارد تومان از کل تسهیلات که مربوط به بانک جهانی بود به پروژه ساماندهی فاضلاب رشت اختصاص پیدا کند.

 

به گفته مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب گیلان در سال ۱۳۸۵؛ ميزان بازپرداخت كل وام اعطا شده از سوي بانك جهاني به پروژه‌هاي آب و فاضلاب شهرهاي رشت و انزلي با احتساب اصل و سود وام كه دولت متعهد به بازپرداخت آن شد ۲۲۰ ميليون دلار بود که تا آن سال ۶/۴ ميليون دلار به صورت تنخواه توسط بانك جهاني پرداخت شد.

 

این پروژه تا یکی دو سال ابتدایی شروع به کار پیشرفت تقریبا خوبی داشت و لوله‌گذاری در زمین انجام گرفت. طبق مصوبه خرداد ۱۳۸۷ شوراي اقتصاد، دولت وقت(دولت نهم احمدی‌نژاد) متعهد به بازپرداخت وام بانك جهاني همراه با سودش شد. همه اين را هديه بزرگ ریيس‌جمهوري به مردم شهرهاي رشت و انزلي قبل از سفر استاني دانستند، زیرا قرار بود مردم رشت و انزلي اين وام را بازپرداخت كنند.

 

به گفته مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب گیلان در سال ۱۳۸۵؛ ميزان بازپرداخت كل وام اعطا شده از سوي بانك جهاني به پروژه‌هاي آب و فاضلاب شهرهاي رشت و انزلي با احتساب اصل و سود وام كه دولت متعهد به بازپرداخت آن شده است ۲۲۰ ميليون دلار بود که تا آن سال ۶/۴ ميليون دلار به صورت تنخواه توسط بانك جهاني پرداخت شد.

 

تشدید تحریم‌ها علیه ایران و توقف پروژه‌های بانک جهانی

دی ماه سال ۱۳۸۷ آبفای گیلان اعلام کرد؛ ۵۱ میلیون دلار از وام بانک جهانی را جذب کرده است. با وجود همه اتفاقات و فراز و فرودهای یاد شده، به جهت نوع سیاست خارجی اتخاذ شده دولت نهم احمدی‌نژاد که به تشدید و وضع تحریم‌های همه جانبه علیه ایران انجامید، نهایتا پروژه بانک جهانی به دلیل کمبود منابع(افزایش تحریم‌ها و توقف روند اعطای وام بانک جهانی به دلایل سیاسی)، متوقف شد.

 

تنش‌های سیاسی ایران و عربستان، تزریق وام بانک توسعه اسلامی را هم متوقف کرد

پروژه‌های احداثی آب و فاضلاب رشت و انزلی قرار بود از محل کمک‌های بانک جهانی سال ۲۰۱۰ به پایان برسد که با سرنوشتی تلخ مواجه شدند. اما در حدود ۱۱ سال پیش (۱۳۹۳) شركت آب و فاضلاب شهری گیلان مجددا اعلام کرد از محل اعتبارات بانک توسعه اسلامی ۹ شهر استان كه ۷۵ درصد جمعیت گیلان را در بر می‌گیرند، تا سال ۹۸ از سیستم فاضلاب برخوردار خواهند شد. این شهرها شامل فومن، صومعه‌سرا، تالش، آستارا، آستانه‌اشرفیه، لنگرود، رودسر، لاهیجان و سیاهكل بود.

 

قرار بود این پروژه‌ها با تزریق اعتبارت از سال ۱۳۹۴ آغاز شوند. مبلغ اعتبار اختصاص پیدا کرده برای اجرای فاضلاب این پنج شهر از محل بانک توسعه اسلامی، معادل ۱۵۰ میلیون یورو اعلام شد. با این وجود، رنج‌ور مدیرکل وقت شرکت آب و فاضلاب روستایی گیلان در سال ۹۸ خبر داد: پروژه‌ ایجاد و ساماندهی فاضلاب ۵ روستای گیلان که قرار بود با ۵۱ میلیارد تومان اعتبار در قالب یک پروژه متمرکز کشوری انجام شود به علت عدم تزریق منابع مالی آن از سوی بانک توسعه اسلامی تعطیل شده است.

 

این پنج روستا که عملیات اجرایی پروژه‌ها در آن‌ها متوقف شده در شهرستان‌های آستانه‌اشرفیه، بندرانزلی، صومعه‌سرا، روسر و رشت قرار داشتند. گفته می‌شود حمله به کنسولگری عربستان در دی ماه ۹۴، از دلایل مهم واکنش شدید این کشور برای تحریم‌های اعتباری ایران بوده است.

 

تکمیل ۱۱ طرح فاضلاب گیلان نیازمند ۳۷۰ هزار میلیارد ریال اعتبار

بر اساس آمارها، سالانه ۳۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب شهری، ۴۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب کشاورزی و روستایی و روزانه ۱۵ تن زباله و ۳۸۰ هزار متر مکعب شیرابه سمی از طریق رودخانه‌های زرجوب و گوهررود رشت وارد تالاب انزلی می‌شود.

برای تکمیل طرح فاضلاب شهر رودسر حدود ۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که در سنوات گذشته از طریق بانک توسعه زیرساخت آسیایی اقدام به اخذ وام شد اما به دلیل مواجهه با مسأله تحریم به حالت تعلیق درآمد.

عدم تزریق اعتبارات، هنوز یکی از مشکلات اساسی اجرای پروژه‌های ساماندهی شبکه فاضلاب گیلان محسوب می‌شوند. پروژه‌هایی که بنا به اعتراف مسئولان دستگاه‌های اجرایی، هرگز با بودجه‌های ناچیز استانی قابل اجرا نبوده و نیستند.

 

نمونه‌هایی از این دست در گیلان فراوان هستند. به طور مثال پروژه فاضلاب آستارا به درازای ۲۰۷ کیلومتر در سال ۱۳۷۹ کلنگ‌زنی شد. اما به علل گوناگون از جمله خارج شدن پروژه از اولویت و تخصیص قطره‌چکانی اعتبارها، سال‌ها نیمه‌کاره ماند و اینک قدمتی ۲۳ ساله دارد.

 

وضعیت در آستانه‌اشرفیه که تولیدکننده بزرگ برنج کیفی ایران است هم بدین شکل است. ورود فاضلاب به اراضی شالیزاری این شهرستان واکنش‌های زیادی را در پی داشته است. در حال حاضر آستانه‌اشرفیه فاقد تصفیه خانه فاضلاب است.

 

حدود دو ماه قبل، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در سفر به گیلان اعلام کرد که ساخت سامانه دفع فاضلاب آستانه‌اشرفیه پس از ۳۴ سال آغاز می‌شود. باید منتظر ماند و دید در وضعیت فاجعه‌بار تنگنای مالی دولت، اعتبارات لازم این پروژه چه مقدار و چه زمان اختصاص پیدا خواهند کرد.

 

شهرستان رودسر هم در شرق گیلان هنوز از سیستم دفع فاضلاب شهری برخوردار نیست. طبق گزارش شرکت آبفای گیلان، پروژه فاضلاب رودسر در سال ۱۳۷۲ کد اجرایی گرفت اما تاکنون فقط ۲۳ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. غیاثی مدیرعامل این شرکت اخیرا اعلام کرد: برای تکمیل طرح فاضلاب شهر رودسر حدود ۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که در سنوات گذشته از طریق بانک توسعه زیرساخت آسیایی اقدام به اخذ وام شد اما به دلیل مواجهه با مسأله تحریم به حالت تعلیق درآمد.

 

خبرها در تالش اما بدتر و نگران‌کننده‌تر است. شرکت آب و فاضلاب گیلان بهمن سال گذشته با اعلام اینکه ۱۱ طرح فاضلاب گیلان در انتظار اعتبار است خبر داد؛ هیچ بودجه‌ای در سال ۱۴۰۳ برای شبکه فاضلاب تالش تخصیص پیدا نکرده است. برآوردها نشان می‌دهد؛ تکمیل و اجرای طرح شبکه فاضلاب تالش نیازمند ۲ هزار و دویست میلیارد تومان اعتبار است.

 

رییس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور سال گذشته در سفر به گیلان اعلام کرد: در ابتدای سال ۱۴۰۴ و در راستای ظرفیت قانون بودجه، اعتبار ۵۰۰ میلیارد تومانی را به پروژه های فاضلاب شهر لنگرود اختصاص می‌دهیم. به گفته وی دغدغه های بهداشتی و زیست‌محیطی مردم شهر لنگرود با این پروژه ها مرتفع می شود. همزمان با ورود به دومین ماه از سال ۱۴۰۴ تاکنون در این مورد خبر جدیدی منتشر نشده است.

 

شهرستان رودبار حدود ۴۵ سال است که همچنان از اعتبارات ساماندهی فاضلاب شهری محروم است. این در حالی است که فاضلاب چندین شهر رودبار به رودخانه سفید‌رود می‌ریزد. طرح فاضلاب سیاهکل هم تنها ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. بر اساس اعلام شرکت آبفا گیلان، پروژه های فاضلاب شهرهای رشت، انزلی، آستارا، آستانه‌اشرفیه، سیاهکل، رودسر، لنگرود، صومعه سرا، تالش و فومن نیازمند اعتبار ۳۵ هزار میلیارد تومانی هستند.

 

شرکت آب و فاضلاب گیلان دی ماه سال گذشته در گزارشی، اعلام کرد که تکمیل ۱۱ طرح فاضلاب استان به اعتباری بالغ بر ۳۷۰ هزار میلیارد ریال نیاز دارد، اما تخصیص فعلی تنها بخش کوچکی از این مبلغ را پوشش داده است. مدیرعامل این شرکت اعلام کرده که پروژه های فاضلاب به واسطه احداث ایستگاه های پمپاژ و تصفیه خانه های بهداشتی و تخصصی، گران بوده و نیاز مالی بالایی دارند. به همین علت اعتبارات دولتی کفاف اجرای این پروژه ها را نمی‌دهد.