وقتی گونه‌های بومی و زیبا و ارزشمندی همچون افرا، اَنجیلی، شب خوس، شمشاد و توسکای قشلاقی از گونه‌های هیرکانی در اختیار ماست چه لزومی دارد از گونه‌های غیر بومی و نامناسبی همچون عنبرسائل و افرای سیاه در فضای سبز شهری رشت استفاده کنیم؟ گونه‌های غیر بومی که در آینده نه چندان دور سلامت ژنتیک گیاهان بومی گیلان را به خطر می‌اندازد.
این سوال را یکی از فعالان محیط زیست و جنگلهای استان در گفتگو با مرور مطرح می‌کند.
تقریبا ماه گذشته بود که شهرداری رشت در اقدامی از نهال کاری و کاشت درخت در بلوار تازه تاسیس ۸ دی و برخی مناطق دیگر خبر داد. درختانی که به گفته کارشناسان محیط زیستی نه تنها بومی این استان نیستند بلکه می‌توانند در آینده نه چندان دور تهدیدی برای گونه‌های بومی گیلان باشند. این موضوع را در گفت وگو با دو کارشناس محیط زیستی و فعال جنگل های استان جویا شدیم.
عدم تمایل شهرداری به کاشت گونه های غیر بومی
«حسین آقایی» فعال زیست محیطی گیلان با اشاره به پیگیری‌ها برای کاشت گیاهان بومی در فضای سبز رشت و عدم استقبال مدیریت شهری در کاشت درختان بومی می‌گوید: علیرغم پیگیریهای انجام شده و معرفی گونه‌های جنگلهای هیرکانی به مدیریت شهری بخصوص کمیسیون بهداشت و محیط زیست شورای اسلامی، هیچ اقدامی دراین زمینه انجام نشد.
آقایی با تأکید به رشد سریع و صرفه منابع مالی کاشت گیاهان و درختان غیر بومی برای شهرداری رشت می‌افزاید: با وجود ارزان قیمت بودن نهالهای درختان بومی استان، شهرداری تمایلی برای کاشت آنها ندارد. چراکه چرخه مالی خرید و کاشت درختان غیر بومی خیلی بالاتر است.
عدم علاقه مدیریت شهری به کاشت درختان بومی به‌اندازه‌ای است که حتی در سالهای گذشته، درخت کیش و شمشاد در تعداد بیش از ۱۰ هزار اصله در نهالستهای استان تولید شدند اما به دلیل عدم استقبال مدیریت شهری و جلوگیری از آسیب دیدگی به تهران فروخته شدند.
این فعال زیست محیطی با اشاره به اینکه در گیلان ۳ نهالستان تولید نهال بومی و ارزان قیمت وجود دارد می‌گوید: در حالی افرای سیاه مورد علاقه شهرداری برای کاشت در خیابانهای رشت است که بذر و خوشه این گونه تهدیدی بالقوه برای گونه‌های بومی و جنگلهای هیرکانی در آینده خواهد بود و فاجعه زیست محیطی به دنبال دارد.
آقایی با بیان اینکه سازمان فضای سبز شهرداری رشت علاقمند به کاشت درختان سریع رشد بدون توجه به گونه‌های آن است می‌افزاید: در عین حال که درختانی همچون شب خوس و انجیلی از گونه‌های بومی و زیبای جنگلهای هیرکانی در فضای سبز کشورهای اروپایی مورد استقبال قرار گرفته‌اند اما این گونه‌های جایی در فضای سبز رشت و سایر شهرداریهای استان ندارند. عدم علاقه مدیریت شهری به کاشت درختان بومی به‌اندازه‌ای است که حتی در سالهای گذشته، درخت کیش و شمشاد در تعداد بیش از ۱۰ هزار اصله در نهالستهای استان تولید شدند اما به دلیل عدم استقبال مدیریت شهری و جلوگیری از آسیب دیدگی به تهران فروخته شدند.
این فعال زیست محیطی، نبود فرهنگ سازی و تمایل مدیریت شهری برای کاشت گیاهان غیر بومی در فضای سبز شهری را الگویی برای سایر شهروندان در کاشت درختان غیر بومی بیان می‌کند و می‌گوید: رویکرد مردم به درختان غیر بومی از عدم فرهنگ سازی و نهادینه شدن این اقدام توسط مدیریت شهری ناشی شده است.
وی با بیان اینکه درختانی همچون شبخوس، انجیلی، افرا، توسکای قشلاقی، شمشاد و جَل همیشه سبز از جمله درختان ارزشمند هیرکانی هستند که برای فضای سبز رشت بسیار مناسب هستند اضافه می‌کند: درخت شاه بلوط که در حال حاضر در رشت منقرض شده، پیش ازاین در پارک کشاورز رشت وجود داشت و همچنان در خاطره جمعی مردم شهر رشت باقی مانده است. این درخت ارزشمند را می‌توان در پارکها و فضای سبز رشت بار دیگر کاشت.
سود ومنافع مالی در کاشت درختان غیر بومی برای شهرداری
در همین رابطه «نسیم طواف زاده» فعال زیست محیطی و مجری پروژه بانی جنگل در گیلان نیز به مرور می‌گوید: کاشت درخت در فضای سبز شهری رشت فقط متوجه شهرداری نیست بلکه در اکثر شهرداریهای استان، گونه‌های انتخابی تزیینی و غیربومی هستند.
وی می‌گوید: میزان آسیب پذیری و مقاومت گونه‌های غیر بومی بسیار کم است و به نظر می‌رسد رشد سریع و زیبایی تنها توجیه شهرداری‌ها در کاشت این درختان است و هیچ برنامه دیگری برای مدیریت فضای سبز شهری وجود ندارد.
طواف زاده می‌افزاید: بهانه شهرداری و مدیریت فضای سبز درعدم کاشت درختان بومی، خزان پذیری و پاکسازی محیطی آنهاست. این درحالیست که با ترکیب گونه‌های خزان پذیر و غیر خزان می‌توان فضای سبز زیبایی برای شهر فراهم کرد.
وی تأکید می‌کند: شهرداری باید با اختصاص محوطه‌هایی در پارکهای با درختان قدیمی و خیانهای تازه تاسیس رشت، گونه‌های بومی مختلف را به شکل ترکیبی کاشته و جلوه زیبای به فضای سبز شهری بدهد.
مدیرعامل موسسه سبزکاران بالان همچنین با تأکید به گران قیمت بودن گونه‌های غیر بومی نسبت به گونه‌های بومی اضافه می‌کند: به نظر می‌رسد خرید و کاشت درختان غیر بومی برای پیمانکار شهرداری رشت سود وفایده بیشتری دارد این درحالی است که نهالستهای منابع طبیعی حتی به رایگان درخت در اختیار شهرداری‌ها قرار می‌دهند. متأسفانه طرح برای فضای سبز شهری و استفاده از گونه‌های بومی در نزد مدیریت شهری رشت جایگاهی ندارد.
وی همچنین به کم کاری منابع طبیعی استان و شهرستان رشت در این خصوص اشاره می‌کند و می‌افزاید: منابع طبیعی باید در این بخش فعالترعمل می‌کرد. کارشناسان منابع طبیعی می‌توانند با آموزش و جلب مشارکت همگانی در راستای شناخت گونه‌های بومی در میان شهروندان و حتی مدیریت شهری تلاش کنند.
لازم به ذکر است: رشت با برخورداری از ۱۶۰ هکتار فضای سبز شهری، کمترین سرانه‌ی فضای سبز شهری کشور را با ۴.۲ متر به ازای هر نفر به خود اختصاص داده است. در حالیکه طبق استاندارهای جهانی این سرانه، ۹ متر است. پیشتر سرپرست سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری گفته بود با احداث پارک جنگلی ۴۵۰ هکتاری لاکان رشت این میزان با ۵۰ درصد افزایش به دو برابر می رسد. این در حالیست که حریم رودخانه‌های رشت از پتانسیل خوبی در افزایش سرانه فضای سبز برخوردار است