«شهر خلاق خوراک شناسی» عنوانی که از دور دل را می برد و از نزدیک زهره را…
آذر ماه که بیاید رشت شهر خلاق خوراک شناسی یونسکو، چهار ساله می شود. اما مساله این است ماندن یا حذف شدن!
منتقدین می گویند اقدامات اساسی در مورد توسعه شهر خلاق خوراک انجام نشده است، مدیران دولتی و شهری می گویند باید برای این مهم اقدامات درخوری انجام می گرفت ولی نمی گویند خود چه کرده اند.اما مدیر اسبق برنامه های یونسکودر شهر خلاق رشت که قبلا مسوول روابط عمومی شهرداری این شهر هم بوده معتقد است کارهای زیادی در رابطه با شهر خلاق خوراک شناسی رشت انجام شده هرچند به دلایلی شکوفا نشده تا مردم به طور ملموس حس کنند، اما صاحبنظران مرتبط نیز می گویند ثبت یک برند به تنهایی کافی نیست و مردم باید تاثیرات مثبت آن را حس کنند اما این اتفاق برای رشت نیفتاده است. از اکنون تا نهم آذر زمان زیادی باقی نیست …
ثبت رشت به عنوان شهر خلاق خوراک در ۱۳۹۴
شبکه شهرهای خلاق یونسکو در سال ۲۰۰۴ و برای ترویج همکاری میان شهرهایی که از خلاقیت به عنوان عاملی راهبردی برای پیشرفت پایدار شهری استفاده کرده بودند شکل گرفت. ۱۸۰ شهری که این شبکه را تشکیل داده‌اند، برای رسیدن به هدفی مشترک یعنی وارد کردن خلاقیت و صنایع فرهنگی در برنامه‌های توسعه ای خود در سطح محلی و بین‌المللی با هم کار می‌کنند.
شبکه شهرهای خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاق را پوشش می‌دهد: صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای رسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی. در آذر سال ۹۴ دو شهر از ایران (رشت به عنوان شهر خلاق خوراک شناسی و اصفهان به عنوان شهر خلاق صنایع دستی) در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت شد.
مسوول دفتر همکاری های کمیسیون ملی یونسکو-ایران شهرداری رشت با تاکید بر تهیه طرح های توسعه شهری مبنی بر گردشگری پایدار شهری در آن سال گفته بود«توجه به فعالین بومی در این حوزه، مواد اولیه بوم آورد در تهیه خوراک و سایر مواردی که توانمندی جوامع محلی را در بر خواهد داشت مهمترین عوامل بهره برداری از این فرصت ویژه برای شهر رشت می باشد که امید است زمینه ساز توسعه اقتصادی و فرهنگی شهر رشت را فراهم آورد.»
اما چرا پس از گذشت ۴۷ ماه نتوانستیم شاهد کارکرد مورد انتظار باشیم؟
هنوز نتوانستیم از مزیت‌های گردشگری خوراک بهره مند شویم
چند روز پیش «شهرود امیرانتخابی»، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان از احتمال خروج رشت از شبکه شهرهای خلاق یونسکو خبر داد و با بیان اینکه گردشگری غذا مانند صنعت گردشگری در کشور ما نوپاست، گفت:«متاسفانه هنوز نتوانستیم از مزیت‌های این نوع گردشگری که ظرفیت آن به وفور در استان ما هست استفاده کنیم و فقط تعداد کمی از گردشگران خارجی را توانستیم در گیلان جذب کنیم. از این تعداد، علیرغم ثبت رشت به عنوان شهر خلاق خوراک در حد خیلی کمتر تعدادی توریست بخاطر گردشگری خوراک به شهر و استان ما آمده‌اند.
دکتر مهدی حسام: اینکه یک نشان تجاری یا یک برند را ثبت جهانی بکنید تازه اول کار است. مهمترین اقدامی که باید می شد ولی در حد لازم انجام نشد بازاریابی و تبلیغات بود. یعنی در سطح بین المللی انجام نشد و یا خیلی کم بوده و اقداماتی که انجام شد بیشتر در سطح محلی و بومی بوده است.
به گفته ی امیرانتخابی؛ «برای برون رفت از این وضعیت باید از نظر پژوهشگران و دانشگاهیان استفاده کنیم تا انتظارات به حق مردم گیلان در راستای عملیاتی کردن سیاست‌های سند ملی گردشگری در استان محقق شود . نباید به فکر جذب گردشگران داخلی باشیم بلکه لازم است برای ارز آوری در بخش گردشگری غذا برای حضور گردشگران خارجی نیز برنامه داشته باشیم. ولی ثبت رشت به عنوان شهر خلاق خوراک در یونسکو هنوز تأثیری در جذب گردشگر خارجی نداشته است و احتمال دارد این امتیاز از طرف یونسکو لغو شود.»
برای شهر خلاق خوراک بازاریابی و تبلیغات نشد
در همین زمینه دکتر «مهدی حسام»، استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان در مورد وضعیت کنونی شهر خلاق خوراک شناسی به مرور می گوید: بازاریابی و تبلیغات در این زمینه دامنه عمیقی دارد. اما دومین نکته زیرساخت هاست و اینکه چقدر برای شناساندن و معرفی این شهر در سطح بین المللی کار شده؟ طبیعتا خیلی کار نشده، چون بحث خلاقیت خوراک «هنر غذا» است نه اینکه صرفا چند غذای محلی سرو شود که البته در همین بخش هم ضعیف مانده ایم، چون فقط در چند رستوران و آن هم یکی دو نوع غذای محلی سرو می شود. بنابراین کلا زیرساخت هایی باید فراهم می شد تا ما جهشی در گردشگری غذا داشته باشیم که نشد. مثلا در حوزه هنر آشپزی و آشپزی بومی چقدر کار کردیم؟ در صنایع غذایی و جشنواره ها چقدر کار کردیم؟ در واقع کار خاصی نکردیم، یعنی تبلیغات و بازاریابی خوبی نداشتیم و حالا گفته می شود ممکن است از شبکه شهرهای خلاق یونسکو حذف شویم. اما فکر می کنم کماکان باقی بمانیم، چون شرایط اولیه برای خلاقیت را داریم.
این استاد دانشگاه در ادامه ی صحبتهای خود تاکید می کند که:« مهم این نیست که باشیم یا نباشیم، مهم این است که از این برند برای بهبود و توسعه فرهنگی و اقتصادی استفاده کنیم، یعنی مهم تاثیرگذاری ثبت این برند برای شهر و شهروندان و اقتصاد است که تا الان اتفاقی نیفتاده است.»
وی در پاسخ به اینکه قصور و سستی از کجا بوده است؟، تصریح می کند: ما در سلسله مراتب اداری به لحاظ ستادی ضعیف هستیم. شهرداری که خودش پر از چالش است و کیفیت بدنه کارشناسی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری نیز خیلی مهم است، اما ضعف هایی دارد. به هرحال مسوول اصلی شهرداری و میراث بودند.
این استاد دانشگاه اضافه می کند: در روزهای اخیر دو شهر بندرعباس و سنندج هم به عنوان شهرهای خلاق در یونسکو ثبت شدند و می شود امیدوار بود که پویشی راه بیفتد و اینگونه کارها به صورت کارشناسی و با رعایت نکات حقوقی دنبال شوند. چون ما ظرفیت های زیادی به لحاظ گردشگری در استان داریم و طبق آماری که اعلام شد در سال ۱۳۹۷بیش از ۵۵ میلیون نفر مسافران اقامت کننده در مراکز اقامتی ثابت و موقت در استان گیلان داشتیم.
فاطمه شیرزاد: هنوز گزارشی در دست نداریم و از آقای قانع که در پنج ماه اخیر و بعد از خانم قدیمی این مسوولیت را داشتند خواستیم که امروز(یعنی روز دوشنبه سیزدهم آبان)گزارشی به شورا ارایه کند.
ولی شاید برای ما هنوز خیلی زود باشد که پذیرای گردشگران با علایق خاص(غذا، موسیقی، یا هر محصولی) باشیم ولی بهتر است همان گردشگرانی را که وارد گیلان می شوند و بیشتر آنها طبیعت گرد هستند با برنامه ریزی به سمت هدف خودمان یعنی غذا سوق دهیم.
ثبت وضعیت به شرط اعلام گزارش عملکرد
در همین زمینه دکتر «روشن بابایی همتی» عضو هیات علمی دانشگاه گیلان که زمانی از فعالین ثبت رشت در یونسکو بوده است به مرور می گوید: رشت این موقعیت را دارد که در شبکه شهرهای خلاق یونسکو باقی بماند به شرطی که گزارش های مربوط به یونسکو به موقع ارسال شده باشد و به تعهداتی که قبلا کرده بودند عمل کرده باشند.
وی می افزاید: در این صورت برنامه هایی که توسط شهرداری رشت تدوین و به یونسکو ارسال شده باید مطابق اهداف یونسکو بوده و به تقویت همکاری رشت با سایر شهرهای عضو پرداخته باشد.
روشن بابایی تاکید می کند: فرایند چهار ساله شهرها در اجلاسی که به همین منظور تشکیل می شود بررسی و براساس آن شهرهایی که عملکرد خوب داشته باشند معرفی می شوند. در اجلاس ۲۰۱۷ شهر خلاق زحله لبنان به عنوان عملکرد خوب از سوی یونسکو انتخاب شد. زحله لبنان در سال ۲۰۱۳ یعنی دوسال زودتر از شهر رشت ثبت شده است و پس از فرایند چهار ساله این شهر در ۲۰۱۷ به عنوان عملکرد خوب اعلام شد.
گفتنی است شهر رشت در سال ۲۰۱۵ یعنی چهار سال پیش ثبت شده و طبیعی است که در سال ۲۰۱۹ عملکرد آن بررسی شود.
موضوع در جلسه شورا مطرح می شود
در همین رابطه تلاش کردیم تا نظر شورای شهر رشت را در خصوص عملکرد چهارساله این نهاد داشته باشیم. در این زمینه « فاطمه شیرزاد» عضو شورای اسلامی شهر رشت در مورد اینکه آیا رشت موقعیت این را دارد که همچنان ثبت یونسکو در خوراک شناسی بماند و اگر نه دلیلش چیست؟ پاسخ را منوط کردند به برگزاری جلسه شورا در عصر امروز (دوشنبه ۱۳ آبان). وی در این رابطه می گوید:«هنوز گزارشی در دست نداریم و از آقای قانع که در پنج ماه اخیر و بعد از خانم قدیمی این مسوولیت را داشتند خواستیم که امروز(یعنی روز دوشنبه سیزدهم آبان)گزارشی به شورا ارایه کند و ماحصل این جلسه را به اطلاع شما خواهیم رساند.» وی در پاسخ به اینکه برنامه های آکادمی خوراک، گاری های شهری و نظایر آنها به کجا رسیده نیز می گوید:« این موضوعات در جلسه روز دوشنبه مطرح خواهد شد». با این حال مشخص نیست چرا اعضای شورا که به عنوان یکی از نهادهای درگیر در زمینه بهبود وضعیت رشت در حوزه خوراک شناسی بوده اند چرا در چند سال اخیر به جای تمرکز رشت بر این موضوع توان و انرژی خود را صرف مسایل حاشیه ای کرده و اکنون به عنوان نمونه بدین شکل پاسخ می دهند.
نداشتن شهردار؛ دلیل ناامنی برای ورورد سرمایه گذاران
در ادامه «فاطمه قدیمی حرفه»، مدیر اسبق برنامه های یونسکو در شهر خلاق رشت با نگاهی اجمالی در مورد وضعیت شهر خلاق در سال های اخیر به مرور می گوید: شهرداری رشت زمانی که باید چارت شهر خلاق را می گرفت موفق به این کار نشد . پس از مکاتبات لازم تازه از سال ۹۶ دبیرخانه شبکه شهرهای خلاق در وزارت کشور شکل گرفت. یعنی از ۹۴ تا ۹۶ از نظر بودجه بلاتکلیف بودیم. اما همایش های مختلفی برگزار کردیم.
وی در پاسخ به اینکه گفته می شود همایش ها در حوزه محلی بوده و امتیازی از نظر یونسکو محسوب نمی شود و یا اینکه شما فقط سفر رفته اید بدون اینکه خروجی داشته باشد می گوید: همایش ها فقط در حوزه محلی نبود. مثلا در حوزه بین المللی اجلاس آی کپ بوده که با سران اقتصادی –سیاسی کشورهای آسیایی و دو طرفه بود. از طرف دیگر سفرها بخشی از حوزه نشست ها بوده نه فقط سفر. در ضمن ما ۲۲ تفاهم نامه و ۵۰ اقدام عملی داشتیم که سازمان باید بطور رسمی اعلام کند. همچنین اولین خروجی نشست ها، دریافت مجوز آکادمی بین المللی خوراک ایران بود که یکی از چهار آکادمی بین المللی است. دومین خروجی، تاسیس باغ موزه بین المللی شهرهای خلاق خوراک و خروجی سوم هم حضور ما در کارگروه مطالعاتی شهرهای خلاق خوراک شناسی عضو جاده ابریشم بوده است. مجوز برگزاری میزبانی شهرهای خلاق خوراک شناسی در شهر رشت را هم گرفتیم که این مهم به دلایل مختلف اتفاق نیافتاد. مثلا غازیانتپ ترکیه به عنوان شهری که همزمان با ما ثیت یونسکو شد، طی دو سال اخیر چهار نشست بین المللی در حوزه خوراک شناسی برگزار کرده است.
فاطمه قدیمی حرفه:شاید بهتر باشد اعضای شورا جواب دهند نتیجه آکادمی خوراک چه شد؟ نتیجه دایرهُ المعارف خوراک چه شد؟ و یا نتیجه اقدام برای دادن سرتیقیکت شهر خلاق خوراک شناسی بطور مشترک براساس سرفصل های میراث فرهنگی چه شد؟
وی می افزاید: برای آکادمی سرمایه گذار آمد و پاکات هم باز شد ولی پس از استعفای آقای نصرتی شهردار سابق رشت، کار بلاتکلیف ماند. در مورد باغ موزه هم چون بسته های سرمایه گذاری با رقم بالاست، وقتی شهر، شهردار نداشته باشد افراد ورود نمی کنند. در طرح پژوهشی جاده ابریشم هم روی تاریخچه، تجاری سازی و توسعه استفاده از سه محصول اصلی(چای، زیتون و برنج)و دو محصول فرعی(زعفران و ابریشم)کار کردیم. همچنین مجوز تاسیس اولین کترینگ بین المللی غذای محلی را گرفتیم و سرمایه گذار هم داشتیم و داریم و باز متاسفانه اجرایی نشد. سرتیفیکت گردشگری خوراک حلال را گرفتیم و رشت اولین شهر خلاق خوراک شناسی حلال در دنیاست. ۵۲ کشور اسلامی ذیل پوشش برند حلال هستند حتی کشورهایی که عملا کشورهای حلال نیستند، ولی از ذبح اسلامی استفاده می کنند. مانند تایلند و اسپانیا و آمارها نشان می دهد میزان توسعه آنها در خوراک حلال و گردشگری حلال چقدر است.
بهتر است اعضای شورا جواب دهند
به گفته قدیمی، براساس آمارها تا الان بیشترین میزان مراجعه کننده به شهرداری برای سرمایه گذاری در زمینه شهر خلاق خوراک شناسی بوده است. اما وی می گوید: پیشنهاد سرمایه گذاری هزار گاری شهری با مدل و شکل یکپارچه دو سال است که همینطور در شهرداری مانده. شاید بهتر باشد اعضای شورا پاسخ دهند نتیجه آکادمی خوراک چه شد؟ نتیجه دایرهُ المعارف خوراک چه شد؟ و یا نتیجه اقدام برای ارایه گواهینامه شهر خلاق خوراک شناسی بطور مشترک براساس سرفصل های میراث فرهنگی چه شد؟
قدیمی در پاسخ به اینکه فکر می کنید اگر شما همچنان این مسوولیت را داشتید این اتفاقات انجام می شد؟ می گوید: موضوع من نیستم. در زمان من هم این اتفاقات نیفتاد چون حمایتی وجود ندارد. وقتی شهری، شهردار نداشته باشد، وقتی به عنوان مثال سفیر اتریش، کره جنوبی، پرتقال و شهردار پرتقال را دعوت می کنید و با آنها تفاهم نامه و قرارداد امضا می کنید و شهردار بعدی وجود ندارد که به آنها متعهد باشد خب چه انتظاری می توان داشت! من الان پنج ماه است که در آن حوزه نیستم اما هیچکس نیامد از من بپرسد که چکار کرده ام!
قدیمی در پاسخ به این سوال که «شما از عملکردتان دفاع می کنید، چه کاری باید می کردید که نکردید؟» پاسخ می دهد: من هم دفاع می کنم و هم قطعا موقعی که گزارش عملکرد از من بخواهند مستندات ارایه خواهم کرد. ما در جذب سرمایه گذار در ابتدا موفق بودیم ولی در بستن قرارداد و خروجی موفق نبودیم. در جذب نهادهای سرمایه گذاری مثل سفارت خانه ها، شهرها و کشورهای دیگر موفق نبودیم. چون مدام سیاست و مدیریت یکپارچه شهری عوض شد. شهرداری رشت برنامه عملیاتی برای بخش های مختلف خودش ندارد و به تبع آن برای شهر خلاق هم برنامه ای نداشته است. در گزارش دهی به نهادهای فرادستی مثل دبیرخانه شهرهای خلاق دنیا موفق بودیم. در تفاهم نامه ها از کرسی های مشترک در یونسکو مثل کرسی طب سنتی که امتیاز وزنی ما را بالا می برد استفاده کردیم. افزایش تعداد رستوران های ما از ۵۰۰ به حدود۷۰۰ تا و ارایه تعدادی از غذاهای محلی در منو رستوران های رشت خود یکی از مزیت های رقابتی این شهر شده است.
سوبسیدی به رستوران ها برای پخت غذای محلی نمی دهیم
هرچند افزایش چند رستوران را نمی شود فقط به حساب شهر خلاق گذاشت چون بخش زیادی از آنها به دلیل میزان بیکاری بالا در شهر رشت است و یا تعداد غذاهای محلی در رستوران ها کم است. اما قدیمی می گوید: شهر خلاق در افزایش رستوران ها تاثیر مثبتی داشته و با توجه به ذائقه و تقاضا،عرضه شکل می گیرد. از طرف دیگر ما سوبسیدی به رستوران ها نمی دهیم که به آنها الزام کنیم تا با هزینه خودشان غذای محلی درست کنند. این کاری بود که ما باید در جشنواره ها و نمایشگاه ها می کردیم و انجام دادیم و یا در ارایه رسپی به حوزه شهرهای خلاق دنیا اقدامی می کردیم که انجام دادیم.
وی در مورد اینکه شهر خلاق باید قوی تر ظاهر می شد، می افزاید: باید به چگونگی رابطه اصناف، گردشگری و شهر خلاق هم توجه کرد. اینکه گردشگری کجای کار است؟ تازه از الان باید دید که یک وزارتخانه مثل کشورهای دیگر در زمینه گردشگری خوراک چکار می کند. ما برای بافت فرهنگی شهر برنامه داشتیم. اگر هزار تا گاری شهری می آمد چهره شهر تغییر می کرد. یا اگر قنادی های قدیمی و شناخته شده در پیاده راه دورگیری مناسبی می داشتند و با گلدان ها حصار غیر محدود ایجاد می کردند و نظایر اینها(که همه مباحث در کارگروه ها مطرح شده بود)شهروندان تغییرات مثبتی را حس می کردند.
وی ادامه می دهد: وقتی می خواهیم یک ساختار را بررسی کنیم اول باید اعضای ساختار را بررسی کنیم. البته بعضی از اعضای شورا واقعا حامی بودند ولی بعضی ها نه تنها حامی نبودند بلکه با نگاه سلیقه ای و فردی موضوع را دنبال کردند. اما مسوولیت اجتماعی من حکم می کند اگر ببینم آذر ماه داریم حذف می شویم حاضرم بگویم فاطمه قدیمی بد بود ولی این گزارش عملکرد را برای یونسکو بفرستید، بخاطر اینکه ما حذف نشویم. ولی دیگران حاضرند گزارش عملکرد فرستاده نشود فقط بخاطر اینکه نگویند این گزارش را فلانی داده است.
از من گزارش عملکرد نخواستند
وی در پاسخ به اینکه چند روز بیشتر به اتمام زمان چهار ساله ثبت شهر رشت به عنوان شهر خلاق خوراک شناسی در یونسکو باقی است و با توجه به اینکه بعضی از آیتم هایی که باید انجام می شد اما نشد، احتمال حذف یا کاهش رتبه در یونسکو را داریم یا نه می گوید: موضوع شهر خلاق یک موضوع جدید و بدون تکرار و بدون تمرین بود. امیدوارم در ارزیابی سه مرحله ای که در سه حوزه مقایسه انجام می شود اتفاق خوبی برای رشت بیفتد. البته شهرهای رقیب خوب زیاد داریم که در ۲۰۱۵ همزمان با ما ثبت شده بودند.اما تا الان از من سوالی پرسیده نشده و گزارش عملکردی خواسته نشده است.
قدیمی در پاسخ به این توضیح که امیدواریم رشت حذف نشود ولی در شهر چیزی به عنوان شهر خلاق خوراک نظر آدم را جلب نمی کند و یا اینطور تصور می شود که به کار جمعی کمتر پرداختید؟، می گوید: من سه سال است تابلوی نقش برجسته شهر خلاق را درخواست دادم تا در ورودی شهر نصب شود ولی انجام نشده، و یا پرتال دو زبانه شهر خلاق سه سال است در سیستم کاری هیچ اتفاقی برایش نیفتاد و مدام بهانه های مالی برای آن آوردند.
وی در مورد تصویب بودجه یک میلیاردی شهر خلاق هم می گوید: آن بودجه برای میزبانی شهر خلاق بود که هم در بودجه ۹۷ و هم ۹۸ در ردیف اعتباری گذاشته شد. البته آن بودجه بخشی از تامین هزینه میزبانی بود چون چندین میلیارد این کار سرمایه گذار داشت. اما موضوع شهر خلاق را باید متناسب با سایر موارد در شهر رشت بررسی کنیم، متناسب با موضوع ترافیک، آسفالت، سرمایه های انسانی، پسماند، نداشتن شهردار و داشتن کوتاهترین میانگین حضور شهرداران در رشت ببینیم.
