آینده مبهم کشاورزی گیلان با فروش اراضی به غیربومی‌ها؛
قانون تغییرکاربری، مانع ساخت‌وساز بومی‌ها
داستان خانه دومی‌ها در گیلان بسیار جدی شده است. ویلاهای لوکس با زیربنای ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر در زمین‌هایی با وسعت خیلی زیاد ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر یا شاید بیشتر که وسعتی قابل توجه از زمین‌های حاصل‌خیز شمال را می‌بلعد و آن‌ها را از کاربری کشاورزی خارج می‌کند.
سرعت حذف اراضی آن‌قدر زیاد است که در برخی روستاهای نزدیک شهر رشت می‌توان به ایجاد شهرکی در سال‌های پیش‌رو فکر کرد. ویلاهایی که اکثرا بر سردرب آن‌ها نوشته؛ فروشی، ویلاهای روز تعطیل.
اکنون پلاک‌های غیربومی مانند پلاک‌های ۹۱، ۷۹، ۱۱ و… در روستاها و شهرهای استان و در لابه‌لای خودروهای پلاک رشت کم و بیش دیده می‌شوند. این حجم رو به گسترش قطعا بعد از جنگ ۱۲ روزه و صحبت استاندار مبنی بر بازنگری طرح هادی روستاها بیشتر نیز شده است. این گزارش به ادامه بررسی مهاجرت‌ها به داخل روستاهای اطراف رشت می‌پردازد.
***
کشاورزی آینده‌ای ندارد
دستش را زیر چانه‌اش گذاشته و روی ایوان خانه، دم غروب نشسته بود. با کسی حرف نمی‌زد. مدت طولانی به همان صورت در سکوت بود. مشخص نبود به کجا نگاه می‌کند. وقتی دلیل سکوتش را پرسیدم گفت؛ این همه سال روی زمین کار کردم. به خودم سختی دادم. حتی همه خانواده سختی کشیدیم تا بتوانم بچه‌هایم را سر و سامان دهم. ذخیره‌ای داشته باشم.
هیچ خرید و فروشی در دو سال اخیر صورت نگرفته و اکثر غیربومیان دنبال زمین‌های مسکونی مجوزدار و خانه‌های کلنگی هستند. ساکنان رشتی که در روستاها زمین دارند به دلیل ارتباطات بیشتر، زمین‌های خود را به داخل طرح هادی آورده و گران‌تر می‌فروشند
پدرم خدابیامرز که زنده بود نتوانست حتی یک کت برای خودش بخرد. این زمین‌ها را آباد کرد. ۲۰ سال با ارباب جنگید و سند گرفت. حتی زمین شوهرم را در پیربازار هم نمی‌توانیم بفروشیم. به همه بنگاه‌ها سر زدم اسم و آدرس گذاشتم. تا متوجه می‌شوند زمین خارج از طرح هادی است فرار می‌کنند.
این درد و دل‌ها از زبان «خدیجه رحمانپور» زن ۷۲ ساله از روستای منگوده بود. او یکی از صدها روستایی مناطق حاشیه رشت است که از مشکلات معیشتی روستاییان و نارضایتی از عدم فروش اراضی خود به مرور گفت.
رحمانپور در ادامه با اشاره به ارزش پایین اراضی کشاورزی و نبود آینده برای فرزندان‌شان افزود؛ یک مشتری هم پیدا شده که زمین ۳ میلیاردی را با ماهی ۱۰۰ میلیون تومان می‌خواهد از من بخرد.
من که قصد فروش ندارم. چون پولی دستم را نمی‌گیرد. دلش را هم ندارم بفروشم. ولی از طرف دیگر درآمدی هم نداریم. این مغازه را که به اصرار پدرم ساختم فقط خرج خورد و خوراک را می‌دهد. بچه‌ها شغلی ندارند. این همه درس خوانده‌اند اما کاری برای آن‌ها نیست. تا پول نداشته باشی کسی به تو توجه نمی‌کند.
فردا یا پس فردا عروسی بچه‌ها یک قران ندارم. شوهرم چیزی نداشت من جمع و جورش کردم. شب و روز روی زمین کار کردیم. حالا هیچی نداریم حتی یک بیمه مستمری که کمی خیال ما راحت باشد ماهانه پولی دست ما را می‌گیرد. حتی یک پس‌انداز هم نداریم. از من به تو نصیحت؛ کشاورزی آینده‌ای ندارد. برو دنبال سرنوشت خودت. من نمی‌گذارم بچه‌هایم کشاورزی کنند. فقط زحمت است.
وقتی پای درد و دلش نشستم. این حرف همه اهالی روستاهایی بود که با آن‌ها گفت‌وگو کردم. کشاورزی آینده‌ای ندارد. حداقل پولش را در بانک می‌گذاریم. ماهانه چیزی دست ما را می‌گیرد. شاید داشت در ذهنش فروش زمین‌های پدری که به جانش بسته بود و عمری در آن زندگی کرده بود را توجیه می‌کرد.
اراضی روستایی که خریدار ندارد
در ادامه بررسی وضعیت مهاجرت غیربومی‌ها به روستاهای گیلان، گفت‌وگویی با ۱۲ نفر از دهیاران روستاهای اطراف رشت انجام شد. روستاهایی واقع در حاشیه رشت که موفق به صحبت با دهیارانش شدیم شامل: کلش طالشان پسیخان، آتشگاه پسیخان، آلمان پیربازار، طش، توسراوندان رشت، پستک رشت، خنفچه پسیخان و مرزدشت، خمام، روستای طالم سه‌شنبه، میان‌ده ویشکاننک بودند.
مهاجرانی که در این روستاها زمین یا خانه خریداری کردند؛ از تهران، اصفهان، خرمشهر خوزستان، اهواز، همدان، اردبیل، مازندران، زنجان، کرمانشاه و بومیان ساکن رشت اعلام شدند و تهران و اصفهان بیشترین تعداد مهاجران را در این روستاها داشتند.
دهیاران به مرور گفتند؛ در یک و نیم سال اخیر به دلیل قانون عدم تغییرکاربری زمین‌های باغی و زراعی، خرید و فروش زمین‌ها بسیار کاهش پیدا کرده است.
«هادی رجایی» دهیار روستای خنفچه به مرور گفت: هیچ خرید و فروشی در دو سال اخیر صورت نگرفته و اکثر غیربومیان دنبال زمین‌های مسکونی مجوزدار و خانه‌های کلنگی هستند. البته این نکته مورد توجه دهیاران روستاهای طش، مرزدشت، فارس و ویشکاننک میان‌ده هم بود.
یک دهیار: قانون منع تغییرکاربری در باغ و شالیزار را اجحافی در حق مردم بومی می‌داند. زیرا سبب می‌شود آن‌ها نتوانند در این زمین‌ها برای فرزند خود خانه بسازند یا شغلی راه‌اندازی کنند
هر چه از روستاهای حومه رشت به سمت روستاهای نزدیک مرکز و مناطق پردرآمد و پولدار مانند پستک و آلمان پیش می‌رویم فروش اراضی بیشتر بوده است. این درحالی است که عمده مشکل اهالی در روستای آلمان بیشتر با فرودگاه است که اجازه فروش در محدوده خود را نمی‌دهد و سال‌هاست روستاییان چشم انتظار وعده مسولان برای خرید زمین‌های اطراف فرودگاه هستند که به دلایلی محقق نشده است.
هر چند که زمین‌های اطراف فرودگاه، قیمت بالایی دارند اما بخشی از زمین‌ها متعلق به سازمان اوقاف است و این موضوع موجب کاهش فروش اراضی در این منطقه شده است. هر چه از سمت مرکز به سمت شرق خروجی شهر رشت می‌رویم خرید و فروش زمین کمتر می‌شود. به گفته «حسین عاطف» دهیار روستای کلش طالشان؛ ۳۵ درصد ساکنان این روستا غیربومی هستند.
طبق گفته دهیار و مشاهدات میدانی در این روستا تغییرکاربری بسیار اندک بوده و اکثر خانه‌ها کلنگی و خالی از سکنه بوده و به همان صورت مانده‌اند. بیشتر غیربومیان زمین‌ها را برای کشاورزی و دامداری، باغ و شالیزار و استخر خریداری می‌کنند و بخشی از زمین‌ها را به کاشت صنوبر و کاج اختصاص داده‌اند. او ادامه داد: با این حال ۸۰ درصد خانواده‌ها از روستا رفته‌اند.
در روستای طش که فاصله‌اش از مرکز رشت و گلسار حدود ۱۵ کیلومتر است؛ طبق گفته دهیار ۹۹ درصد روستا غیربومیان ساکن هستند و اغلب بنگاه‌های املاک هستند که نقش کلیدی در فروش زمین به غیربومیان بر عهده دارند. در این روستا بیشتر زمین‌ها توسط ساکنان شهر رشت خریداری شده که بعد از دو سال و گران شدن زمین، اکثر خانه‌ها و زمین‌ها فروخته شد.
ساکنان رشتی که در روستاها زمین دارند به دلیل ارتباطات بیشتر، زمین‌های خود را به داخل طرح هادی آورده و گران‌تر می‌فروشند. دهیار روستای خنفچه؛ قانون منع تغییرکاربری در باغ و شالیزار را اجحافی در حق مردم بومی می‌داند. زیرا سبب می‌شود آن‌ها نتوانند در این زمین‌ها برای فرزند خود خانه بسازند یا شغلی راه‌اندازی کنند.
بجز روستای کلش طاشان در بقیه روستاها، چهره ظاهری روستا به دلیل ساخت‌وساز غیراصولی و ویلاسازی تغییر کرده است. یکی از دلایل کاهش خرید در روستاهای اطراف رشت را می‌توان به افزایش قیمت زمین‌ها نیز نسبت داد. در روستای ویشکا ننک، تعداد خانه کلنگی و زمین زیاد است، اما خرید کم شده است.
کاهش خرید و فروش بعد از اجرای قانون عدم تغییر کاربری
در مجموع این گزارش، صحبت‌های دهیاران نشان می‌دهد؛ خرید و فروش زمین پس از قانون عدم تغییرکاربری باغ و مزرعه بسیار کم شده است. دهیاران وضعیت مالی خریداران را متوسط تا خوب اعلام کردند.
بررسی ۳۷ روستای گیلان تا امروز نشان می‌دهد که فروش زمین به‌ویژه زمین‌های غیرمسکونی در روستاها به دلیل قانون عدم تغییرکاربری بسیار کاهش داشته است. این درحالی است که اراضی کنار سواحل به سرعت در حال فروش هستند و مشکل تغییرکاربری در آن روستاها خیلی کمرنگ است
آن‌ها معتقدند: بسیاری از خریداران توانایی خرید زمین و ساخت خانه را دارند. برخی خریداری می‌کنند، می‌سازند و می‌فروشند. اغلب غیربومیان خانه‌ها را برای روزهای تعطیل‌شان می‌خواهند و در بقیه روزها در روستا حضور ندارند.
مشکلات ناشی از حضور مهاجران در روستاها، زیاد بودن توقع آن‌ها، ریختن زباله در روستا، افزایش پخت نانوایی‌ها، افزایش مصرف برق به دلیل استفاده از کولر و یخچال، سر و صدای زیاد مهاجران تا نیمه شب، پوشیدن شلواراک، اعتراض آن‌ها به دهیاری مبنی بر انتشار بوی فضولات دام‌های همسایه‌ها و سرعت بالای حرکت با ماشین در روستا که خطر تصادف را زیاد می‌کند از جمله مواردی بود که دهیاران از تبعات حضور غیر بومی‌ها در روستاها بدان اشاره کردند.
بررسی ۳۷ روستای گیلان تا امروز نشان می‌دهد که فروش زمین به‌ویژه زمین‌های غیرمسکونی در روستاها به دلیل قانون عدم تغییرکاربری بسیار کاهش داشته است. این در حالی است که اراضی کنار سواحل به سرعت در حال فروش هستند و مشکل تغییرکاربری در آن روستاها خیلی کمرنگ است.