مشکلات برای صادرکنندگان عمدی ایجاد می شود!

گیلان به‌ دلیل وجود بنادر انزلی و آستارا و همچنین همسایگی با کشورهای حاشیه دریای خزر، از استان‌های توانمند و برخوردار در بخش صادرات محصولات کشاورزی کشور محسوب می‌شود. این استان مهم‌ترین سکوی صادرات کالاهای کشاورزی و مواد غذایی به روسیه و جمهوری‌ آذربایجان است که سالانه ۶۰۰ میلیون دلار کالا به کشورهای همسایه دریای خزر صادر می‌کند، اهم این محصولات شامل کیوی، برنج، بادام، چای، زیتون، فندق، خاویار و ماهی است.

این در حالیست که همزمان با تکمیل کریدور شمال ـ جنوب و اتصال راه آهن بنادر استان، به ظرفیت زیرساخت‌های ترانزیتی در حوزه صادرات گیلان نیز افزوده می‌شود. اما در این میان برخی موانع گمرکی در پایانه های مرز زمینی این استان، همچنان مشکلاتی را برای صادرکنندگان محصولات کشاورزی از جمله کیوی ایجاد کرده است.

کیوی، یکی از محصولات باغبانی است که سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن از آن عمدتا در سه استان گیلان تولید می‌شود و حجم زیادی از این محصول به‌ دلیل برخورداری از کیفیت مناسب در سبد صادرات محصولات کشاورزی از پایانه های مرزی استان قرار دارد.

 عدم  تاسیسات سردخانه ای، قرنطینه و نبود پایانه خاص محصولات کشاورزی در گمرک آستارا، سبب برگشت این محصول از کشورهای هدف صادراتی در مدت اخیر بوده است.

اخذ تصمیمات لحظه‌ای، بلاتکلیفی کامیون های حمل بار در گمرک و عدم رفع تعهدات ارزی حاصل از صادرات از مهم‌ترین مشکلات پیش روی صادرکنندگان گیلانی کیوی بوده است.

مسوولان شعار تسریع در صادرات محصولات کشاورزی را خیلی خوب می‌دهند اما در عمل  شاهدیم محصولاتی که سریع فاسد می شوند همچنان روزها در صفهای طولانی ارسال به کشورهای همسایه معطل می مانند.

«سیاب حسن‌پور» مدیرعامل شرکت بازرگانی و سردخانه عجم چوبر تالش، عضو انجمن صنفی کیوی و عضو اتاق بازرگانی استان که علاوه بر تولید کیوی در شهرستان تالش، صادرکننده این محصول به کشورهایی مانند هندوستان، روسیه، ازبکستان و دیگر کشورها است؛ در گفت و گو با مرور از مشکلات و موانع پیش روی تولیدکنندگان و صادر کنندگان کیوی صحبت کرد. او با مرور از بی توجهی مسوولان و نبود اراده برای حل مشکلات و ریشه یابی آنها سخن گفت.

 س- همانطور که می دانید از سالهای گذشته مشکلاتی در حوزه حمل و نقل زمینی در گمرک مرزی آستارا برای صادر کنندگان محصولات کشاورزی ایجاد شده که تاکنون به طور اساسی رفع نشده اند؟ دلیل تداوم آنها چیست؟

ج- به این خاطر است که همه کارها از تولید تا توزیع و صادرات در این مسیر با مشکل مواجه است. اما متاسفانه گوش شنوایی برای شنیدن مشکلات نبوده و نیست که حتی لااقل وعده رسیدگی به صادرکنندگان بدهد. در واقع باید بگویم هیچ اراده ای برای حل مشکلات صادرکنندگان وجود ندارد و روز به روز بر محدودیت های صادراتی افزوده می شود.

س- چرا نمی خواهند مشکلات صادرکنندگان حل شود!؟

ج-  مسوولان خیلی خوب شعار تسریع در صادرات محصولات کشاورزی می‌دهند اما در عمل  شاهدیم محصولاتی که سریع فاسد می شوند همچنان روزها در صف های طولانی ارسال به کشورهای همسایه معطل می مانند. علیرغم ادعاهای مسوولان، این صف ها از پاییز و زمستان گذشته  تاکنون در مرز زمینی گمرک آستارا برقرار است.

 ضمن اینکه یک سری مشکلات در بیرون از مرزهای کشور در همسایه های شمالی ما وجود دارد که  به سهولت و در کمترین زمان ممکن به سرعت حل می شود. اما در مقابل در سیستم داخلی خودمان این مشکلات برای صادرکنندگان به عمد ایجاد می شود و اراده ای برای رفع آنها در زمان کوتاه مدت وجود ندارد. خیلی راحت بگویم اگر مسئولی و مدیری بخواهد از تهران برای نظارت به گمرک بیاید به راحتی و خیلی سریع مشکل حل و مسیر صادرات برای صادرکننده هموار می‌شود و کارها به نحو احسن خیلی زود پیش می‌رود. منتها دستانی در کار است که به عمد مشکل ایجاد می‌کنند و برخی اجازه نمی‌دهند مشکلات حل شود.

بر خلاف آنچه که دولت شعار داده و مقام رهبری امسال را سال مهار تورم نامگذاری کردند آمدند تولید را مهار کردند. متاسفانه همه شعار بوده اگر هم جایی دیدید کمک شده صرفا روابطی در کار بوده است.

س- اثر منفی صادرات محصولاتی از جمله کیوی چه تاثیر بروی تولید آن داشت؟

ج- هرگونه اعمال محدودیت صادرات، مغایر با تجارت آزاد مبتنی بر عرضه و تقاضا است. لذا با توجه به آب و هوای منطقه و شروع بارندگی ها، عملا کشاورزان منطقه فرصت بسیار محدودی در برداشت محصول دارند و بنابراین طبیعی ست با توجه به زمان محدود برداشت میوه تا صادرات، عملا حجم وسیعی از عرضه با میزان تقاضا همخوانی نداشته باشد و در نهایت کاهش و افت شدید قیمت آن را در بازارهای هدف داشته باشیم. با این حال کیوی محصولی است که خودش به هر نحوی در بازارها می تازد. چون میوه ای استراتژیک است که در کل دنیا خواهان دارد و صد البته به نگهداری مناسب و بسته بندی برند برای صادرات  نیاز دارد.

س- از لحاظ قیمت گذاری و نظارت، دولت تاکنون برنامه ریزی برای تسهیل صادرات این محصول به کشورهای هدف داشته؟

ج- نه دستور و نه نظارت از سوی دولت وجود ندارد. در مقابل چون کیوی از معدود محصولاتی است که وقتی در بازار عرضه می شود خود به خود قیمت آن بالا می‌آید و با عدم عرضه نیز کاهش قیمت برایش اتفاق می افتد. در واقع نمی‌توان برای قیمت گذاری کیوی به مانند سایر محصولات از پیش برنامه ریزی کرد و در کل تابع دستور دولتی نیست.

واسطه هایی بی نام ونشان می‌آیند محصول کشاورز و تولید کننده را خریداری و بدون هیچ مشکلی از مرز خارج و در بازارهای کشورهای همسایه عرضه می‌کنند. اینجا آسیب و ضرر اصلی به تولید کننده و صادرکننده رسمی وارد می‌شود.

ولی از آنجایی که کیوی محصولیست که به شدت در دنیا تقاضا برایش زیاد است، دولت خیلی راحت می تواند با یک دستور العمل و راهکار شرایط لازم برای تسهیل در صادرات آن را فراهم کند. اما دولت با وجود اینکه همه امکانات را دارد و خیلی راحت می‌تواند موضوعات و مسیر صادرات را رصد و کنترل کند اما این اتفاق نمی‌افتد. قطعا در طرف مقابل مشتریان خارجی هم تمایل دارند با قیمت پایین و سورتینگ مناسب محصول را خریداری کنند.

س- در صادرات کیوی برند سازی و سورتینگ چقدر اعمال می‌شود و در افزایش صادرات تاثیر گذار بوده؟

 ج ـ خیلی کم. چون که با سورتینگ مناسب محصول، امکان رد یابی از تولید تا بسته بندی و عرضه آن و اینکه از چه طریقی و توسط چه کسی انجام شده فراهم می‌شود و دولت این را نمی‌خواهد! و تمایل دارد محصول از طریق اشخاص بی نام و نشان و بدون رهگیری صادر شود.

س- به چه دلیل؟

ج- وقتی صادر کننده ای محصول را از باغ به سردخانه منتقل و بعد با بسته بندی شکیل به مشتری خارجی عرضه می‌کند از اول تا آخر که به دست مصرف کننده برسد این محصول قابل رهگیری و نظارت است. اما به دلیل اینکه دولت این را نمی‌خواهد حمایتی از این بخش نمی‌کند. برای همین در این میان، واسطه هایی بی نام ونشان می‌آیند محصول کشاورز و تولید کننده را خریداری و بدون هیچ مشکلی از مرز خارج و در بازارهای کشورهای همسایه عرضه می‌کنند. اینجا آسیب و ضرر اصلی به تولید کننده و صادرکننده رسمی وارد می‌شود.

 س- این کار چه نفعی برای دولت دارد؟

ج – چون وقتی برای محصولی هزینه می شود این هزینه با نرخ آزاد برای کشاورز و تولید کننده تمام می‌شود. یعنی تولیدکنندگان هر حرکتی انجام می‌دهند همه با نرخ آزاد است اما وقتی می‌خواهیم محصول را به مشتری خارجی بفروشیم و یا قصد داریم با بسته بندی و با برند مناسب عرضه کنیم علاوه بر اینکه باید با نرخ دولتی انجام دهیم باید با افراد بی نام ونشانی رقابت کنیم که هیچ تعهدی در رفع تعهدات ارزی ندارند.

وقتی محصول استاندارد برای صادرات می‌خواهیم باید برایش هزینه کنیم. ولی وقتی تولید کننده توان هزینه استاندارد را ندارد،محصولش  نیز توان ماندگاری هم ندارد و اینجاست که با یک آلودگی کوچک در باغات، کل کشورهای هدف صادراتی را از دست می دهیم. 

 این در حالیست که کار درست و اصولی را من سرمایه گذار انجام می‌دهم. اما واسطه  می‌آید کیوی را با نرخ آزاد و بدون نام خریداری و از ایران خارج می‌کند  بدون اینکه تعهدی به دولت داشته باشد. ولی من تولیدکننده و صادر کننده که می‌خواهم رسمی کار کنم باید با نرخ دولتی این کار را انجام دهم که اینجا شکست می‌خورم. درنهایت مجبورم با نام دیگران محصول خود را از طریق واسطه صادر کنم. متاسفانه این شرایط روز به روز برای صادر کنندگان کیوی بدتر و سخت تر می‌شود.

س- در واقع دولت خود یکی از موانع اصلی صادرات محصولات کشاورزی شده؟

ج- بله، چون ما در ایران همه هزینه ها را با نرخ ارز آزاد انجام می‌دهیم اما ناچاریم محصول خود را با نرخ دولتی بفروشیم. مشکل ما این است که متاسفانه دولتی ها قانونی را وضع کردند که طی آن ارز حاصل از صادرات باید به چرخه باز گردد، در حالیکه این مبلغ خود به خود بر می‌گردد و نیاز به وضع قانون نبود. این سیاست دولت باعث شده که تولیدکنندگان واقعی نتوانند کار کنند. چون برگشت ارز حاصل از فروش کیوی اصلا به این موضوعات مرتبط نیست.

س- پس چرا دولت این قانون را حذف و یا اصلاح نمی‌کند؟

  ج ـ به این دلیل که وقتی محصول استاندارد برای صادرات می‌خواهیم باید برایش هزینه کنیم. ولی وقتی تولید کننده توان هزینه استاندارد را ندارد، محصولش  نیز توان ماندگاری هم ندارد و اینجاست که با یک آلودگی کوچک در باغات، کل کشورهای هدف صادراتی را از دست می دهیم.

ضمن اینکه در نظارت دولتی، باید امکانات آن را برای تولید کننده فراهم کنید. اما وقتی امکانات نمی ‌دهیم، نظارت هم نداریم، قطعا محصول استاندارد هم تولید نمی‌شود. در حال حاضر محصولاتی که الان صادر می‌شوند عمده آنها فاقد استاندارد کشورهای بازار هدف صادراتی هستند.

س- از اتاق بازرگانی و نمایندگان مجلس کمک گرفتید؟

ج- بارها از کمیسیون کشاورزی و کمیسیون اقتصادی مجلس خواستار رفع این مشکل شدیم  در حالیکه مسوولان بخوبی به این مشکل واقفند اما تاکنون اقدامی انجام نشده است. البته سازمان توسعه تجارت باید برای رفع تعهد ارزی صادر کنندگان اقدام کند.

 ما خواستار حل مساله فرایند رفع تعهدات ارزی هستیم. یعنی صادرکنندگان محصولات کشاورزی الزاما نباید به ارایه ارز حاصل از صادرات به بانک مرکزی مجبور باشند چون دولت و بانک مرکزی با آن نرخی که ارز صادرات محصول را برمی‌دارد باید با همان نرخ به کشاورز و تولید کننده  سرویس بدهد در صورتی که همه چیز ما با نرخ آزاد محاسبه می شود.

بعنوان مثال تولید کنندگان مجبورند محصول را به عنوان مثال ۱۰ هزار تومان بفروشند اما در مقابل باید به دولت، ۲۰ هزار تومان به دلار بدهند که همه آن زیان است. این مشکل برای همه تولیدکنندگان محصولات کشاورزی صادراتی وجود دارد و فقط محدود به کیوی نیست.

س- با همه این تفاسیر امسال صادرات کیوی چه روندی را طی کرد؟

 ج- امسال به کشورهای روسیه، ترکمنستان، قزاقزستان، ازبکستان، آذربایجان و بلاروس  صادرات کیوی داشتیم منتهی با یک سوم قیمت. در کل کیوی شمال ایران خواهان زیاد دارد اما مشکل اینست که محصول ما به دلیل عدم برخورداری از شناسه و سورتینگ با یک سوم قیمت خریداری می‌شود. در سوی دیگر معطلی طولانی مدت در گمرک هم از عمر محصول کیوی کم می‌کند و این موضوع باعث شده تولیدات کیفیت خود را از دست بدهند و با یک سوم قیمت عرضه شوند. درحالیکه تازگی محصول یعنی خوشمزگی آن و هر روز معطلی برای بارگیری و تخلیه در گمرک، علاوه بر آلودگی از کیفیت آن می کاهد.