تاب‌آوری گیلان ما در برابر مواد تجدیدناپذیری مثل پلاستیک بسیار محدود است. هرچند شرکت‌های سودگرای جمع‌آوری پسماند، علاقه‌ای به کاهش تولید پسماند پلاستیکی توسط مردم ندارند و قیمت پایین پلاستیک در سال‌های توسعه نامتوازن ایران (به دلیل سهل‌انگاری دولت در وضع مالیاتهای زیست محیطی) عادت استفاده از پلاستیک را در آحاد جامعه رواج داده‌اند، سرانجام از جایی باید جلوی بحران فعلی و ابربحران پیش رو را گرفت. اما چطور مصرف پلاستیک را به حداقل برسانیم؟
زیست‌پلاستیک
پلاستیک‌های معمولی به دلیل تجزیه نشدن در طبیعت، به تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت انسان در تمام کره زمین تبدیل شده اند و دانشمندان و دولت‌ها هرروزه به دنبال نوآوری و راه‌های جدیدتری برای کاهش تولید و انتشار پلاستیک هستند. یکی از جایگزین‌های مطرح شده، زیست‌پلاستیک یا بیوپلاستیک است.
فناوری متأخری که محصولی با زیست‌تخریب‌پذیری نزدیک به ۱۰۰ درصد تولید کرده و اینچنین با بالابردن ارزش زیست محیطی، قیمت بالاتر خود را در رقابت با پلاستیک جبران می‌کند. زیستپلاستیکها پلیمرهایی هستند که تمام یا بخشی از مواد اولیه آن‌ها از منابع زیستی تجدیدپذیر به دست می‌آید.
این مواد در فرآیند تولید، به پلیمرهای طبیعی یا زیست‌تخریب‌پذیر تبدیل می‌شوند. بدین‌ترتیب وقتی در محصولات حمل و بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند و بعدتر دور ریخته می‌شوند، تجزیه و روند برگشت آن ها به طبیعت، بسیار سریع تر از پلاستیک معمولی خواهد بود.
پلاستیک‌های معمولی به دلیل تجزیه نشدن در طبیعت، به تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت انسان در تمام کره زمین تبدیل شده اند و دانشمندان و دولت‌ها هرروزه به دنبال نوآوری و راه‌های جدیدتری برای کاهش تولید و انتشار پلاستیک هستند
انواع زیست‌پلاستیک
منابعی که تمام یا بخشی از مواد اولیه زیست‌پلاستیک را تشکیل می‌دهند، متنوع بوده و فناوری و فرآیند تولید متفاوتی را نیازمند می‌کنند. چنانکه ویژگی‌ها و کاربردهای آن‌ها نیز متنوع خواهد بود. متداول‌ترین انواع زیستپلاستیکها عبارتند از:
زیست‌پلاستیک پلی لاکتیک اسید (PLA) از نشاسته ذرت، چغندر قند یا نیشکر تولید می‌شود. محصولات آن شفاف، سخت و ترد است و در دمای بالا تغییر شکل می‌دهد. این زیست‌پلاستیک برای تولید محصولات بسته‌بندی مواد غذایی، ظروف یکبار مصرف، الیاف نساجی، چاپ سه بعدی و برخی قطعات الکترونیکی کاربرد دارد. زیست‌پلاستیک‌های نشاسته‌ای پنجاه درصد از بازار بیوپلاستیک‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
زیست‌پلاستیک پلی هیدروکسی آلکانوات (PHA) از کشت باکتری‌ها در منابع کربنی مختلفی مثل قند، الکل، اسیدهای چرب، و پسمندهای کشاورزی به دست می‌آید. این زیستپلاستیکها خواص مکانیکی بسیار خوبی (مثل مقاومت کششی بالا، انعطاف‌پذیری و مقاومت در برابر حلال‌ها) دارند و برخی شان به عنوان جایگزین جدی پلاستیک‌های نفتی مطرح شده‌اند. از آن‌ها در صنایع بسته‌بندی مواد غذایی، قطعات خودرو، تجهیزات پزشکی و الیاف نساجی استفاده می‌شود.
زیست پلاستیک پلی بوتیلن سوسینات (PBS) بطور غیرمستقیم از منابعی مانند نشاسته ذرت یا گلوکز و همچنین قندها یا بیومس تولید می‌شود. دارای استحکام، سختی و انعطاف‌پذیری مناسبی هستند و مقاومت بالایی در برابر حرارت دارند. از این زیستپلاستیکها نیز در صنایع بسته‌بندی مواد غذایی، قطعات خودرو، تجهیزات پزشکی و صنایع کشاورزی (پوشش‌های محافظ برای بذر و کود) استفاده می‌شود.
زیست‌پلاستیک‌های سلولزی از سلولز موجود در گیاهان تولید می‌شوند و از این جهت می‌توانند برای تولید زیست‌پلاستیک در گیلان مورد توجه قرار گیرند. از خرده چوب، خاک اره، ضایعات چوب، گیاهان علفی مانند نی، پنبه و ضایعات کشاورزی در تولید این زیستپلاستیکها استفاده می‌شود. مقاومت به حرارت، استحکام، سختی و در عین حال انعطاف‌پذیری، جزو خواص زیست‌پلاستیک‌های سلولزی محسوب می‌شود و در صنایع بسته‌بندی، خودرو، تجهیزات پزشکی و صنایع ساختمان، کاربردهای متنوعی دارند.
زیست‌پلاستیک‌های سلولزی از سلولز موجود در گیاهان تولید می‌شوند و از این جهت می‌توانند برای تولید زیست‌پلاستیک در گیلان مورد توجه قرار گیرند. از خرده چوب، خاک اره، ضایعات چوب، گیاهان علفی مانند نی، پنبه و ضایعات کشاورزی در تولید این زیستپلاستیکها استفاده می‌شود
رواج زیستپلاستیکها
بسیاری از کشورهای پیشرفته به منظور کاهش آلودگی پلاستیک و حفاظت از محیط زیست، به سمت استفاده از بیوپلاستیک‌ها حرکت کرده‌اند. به عنوان نمونه، دولت هند با تصویب قوانین سختگیرانه، تولید و استفاده از بسیاری از محصولات پلاستیکی را ممنوع کرده و از تولیدکنندگان بیوپلاستیک حمایت می‌کند. اتحادیه اروپا نیز با تدوین قوانین سختگیرانه، چندین سال است که در این مسیر گام برداشته است.
دولت ایتالیا که با مشکلات جدی آلودگی پلاستیک روبرو بوده، از سال ۲۰۱۱ با تصویب یک قانون، استفاده از زیستپلاستیکها را در مصارف روزمره اجباری کرده است. در کشور ما با پیشگامی واحدهای فناور دانشگاهی، از چند سال پیش، تولید زیستپلاستیکها آغاز شده و در صنایع محدودی نیز تجاری سازی شده است.
اما به نظر می‌رسد جدی شدن آن‌ها به حمایت‌های مالی از واحدهای صنعتی (توسط دولت) و از آن مهم‌تر، تصریحات لازم در قوانین بالادستی (توسط دولت و مجلس) نیاز دارد. امری که استان گیلان می‌بایست به عنوان نمونه‌ی پیشگام در اجرای آن‌ها نقش‌آفرینی کند.
در کشور ما با پیشگامی واحدهای فناور دانشگاهی، از چند سال پیش، تولید زیستپلاستیکها آغاز شده و در صنایع محدودی نیز تجاری سازی شده است
گیلان با داشتن منابع غنی کشاورزی و جنگلی، پتانسیل بالایی برای تولید زیستپلاستیکها دارد و با توسعه صنعت تولید زیست‌پلاستیک در این استان، مسیر اشتغال‌زایی، کاهش آلودگی محیط زیست، افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی و حرکت به سمت اقتصاد سبز هموارتر خواهد شد. در گام اول می‌توان به تأسیس کارگروه توسعه زیست‌پلاستیک در بالاترین نهاد تصمیم‌گیری استانی همت گماشت که مأموریت‌های زیر را در برنامه‌‌های خود دنبال کند:
- توسعه فناوری: سرمایه‌گذاری در تحقیقات برای توسعه فناوری‌های نوین تولید زیست‌پلاستیک با استفاده از مواد اولیه محلی گیلان.
- حمایت از سرمایه‌گذاری: ایجاد تسهیلات و مشوق‌های مالی برای جذب سرمایه‌گذاران در این حوزه.
- قوانین بالادست: تدوین قوانین و آیین‌نامه‌های محدود کننده مصرف پلاستیک و تشویق‌کننده استفاده از زیست‌پلاستیک برای تصویب در دولت محلی یا پیشنهاد به مجلس و دولت مرکزی.
- آموزش نیروی انسانی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای انتقال دانش و مهارت‌های لازم در زمینه تولید و کاربرد زیستپلاستیکها.
- ترویج فرهنگ استفاده از محصولات زیست‌تخریب‌پذیر: ایجاد آگاهی عمومی در مورد مزایای استفاده از زیست‌پلاستیک و تشویق مردم به استفاده از این محصولات.
- همکاری با صنایع: همکاری با صنایع مختلف برای جایگزینی پلاستیک‌های معمولی با زیستپلاستیکها در محصولاتشان.
