وضعیت بحران آب که از مدت‌ها قبل به تالاب‌ها کشیده شده بود، اکنون موقعیتی به مراتب بدتر را برای پهنه‌های آبی کشور رقم زده و ممکن است به زودی شاهد شرایط «پیش از مرگ» برای بسیاری از تالاب‌ها باشیم.
در این میان اگرچه قطع به یقین، تالاب بین‌المللی انزلی را نمی‌توان تالاب خشک شده نامید، اما این تالاب تعریف یک گستره‌ی آبی پویا را تا حد زیادی از دست داده و متاسفانه مشکلات جدی‌تری در انتظار آن است.
مشکل تالاب بین‌المللی بندرانزلی که همچنان در لیست سیاه مونترال قرار دارد، علاوه بر همه‌ی مسایل دیرینه، اکنون با کاهش تراز آب دریای کاسپین تشدید شده است.
تحقیقات دانشگاه‌های برمن و گیسن در آلمان و دانشگاه‌های لیدن و اوترخت در هلند و مدل‌سازی‌های انجام شده در این حوزه نشان داده‌اند که تا پایان قرن، مساحت کاسپین بین ۲۳ تا ۳۴ درصد از حجم خود را از دست خواهد داد و علت اصلی این امر هم تبخیر بیش از اندازه‌ی آب است.
تحقیقات نشان داده که میزان ورودی ولگا کم نشده است، اما میزان ورودی تا اندازه‌ی۲۴۰ کیلومتر مکعب آن نمی‌تواند جایگزین میزان تبخیر آب کاسپین باشد. (منبع: معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارج)
در واقع شواهد نشان‌دهنده‌ی این موضوع است که به دلیل هم ترازی تالاب و کاسپین، کاهش آب کاسپین به همان نسبتِ کاهش تراز آب تالاب انزلی است. از این رو مدیریت بحران تالاب انزلی دیگر تنها به حل مشکل گیاهان مهاجم یا رسوب‌گذاری و … محدود نمی‌شود و باید در همه‌ی راه‌حل‌ها، کاهش تراز آب کاسپین را هم به عنوان یک متغیر مهم به معادلات اضافه کرد.
گفتنی است، وضعیت وقتی بحرانی‌تر به نظر می‌رسد که بسیاری از راهکارهای غیر اصولی مانند لایروبی روگا جهت تردد قایق موتوری، این روزها خواسته‌ی بسیاری از افراد محلی‌ست که این موضوع اگر عملیاتی شود می‌تواند عمر تالاب را به اندازه‌ی قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد تا جایی که تالاب انزلی را به چند روگا برای عبور و مرور وسایط نقلیه‌ی آبی محدود کند.
بی‌تردید آنچه که در تالاب‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد، گستره یا پهنه‌ی آبی آن علاوه بر جریان طبیعی آب در آنهاست. و اما لایروبی مسیرهای آبی باعث می‌شود تا آب ورودی به تالاب به جای پخش شدن در سطح، با سرعت هر چه تمام، مسیر روگا را طی کرده و به دریا ریخته شود.
این در حالی است که با وجود همه‌ی کم‌آبی‌های پیش آمده برای تالاب انزلی، استفاده از آب برای مصارف کشاورزی همچنان ادامه دارد. منابع آبی کشور با وجود تمام سوء مدیریت‌ها و ناکارآمدی‌ها می‌تواند جوابگوی بسیاری از کاربردها باشد.
هرچند که طبق سند ملی و راهبردی امنیت غذایی ایران، مصرف منابع آبی در بخش کشاورزی غیر اصولی تشخیص داده شده و باید تا سال ۱۴۱۱ کاهش یابد، مشخص نیست آیا این مهم با توجه به مشکلات کم‌آبی در بخش کشاورزی چقدر محقق خواهد شد، اما در صورت اجرا می‌تواند به مدیریت ذخایر منابع آب طبیعی تالابی نیز منجر شود.
در این راستا باید گفت، به‌نظر می‌رسد، «هادی حق‌شناس» که قبل از قرار گرفتن در جایگاه استانداری گیلان، کارنامه‌ی قابل قبولی برای مدیریت بسیاری از چالش‌ها در استان گلستان را داراست، برای حل معضل تالاب انزلی راه دشواری در پیش داشته باشد.
مشکلات تالاب که قبلا می‌توانست با مدیریت درست کمتر شود، اکنون با «ترک فعل» بسیاری از مدیران شرایط سختی را برای «حق شناس» به‌وجود آورده است.
می‌توان گفت، اینک مهم‌ترین و اصلی‌ترین تصمیم استاندار گیلان، ملزم کردن «ستاد احیاء تالاب» به پاسخگویی جهت عملکرد بسیار ضعیف و یا تغییر در اعضای آن و تزریق نیروی جدید و کارآمد به جای اعضای فعلی است که با سوزاندن وقت، نتوانستند بحران تالاب را مدیریت کنند.
استمداد از طرح‌های مناسب و اصولی برای احیای تالاب و نه حمایت از طرح‌های تهاجمی و خطرناک مانند آنچه در بایوجمی شاهد آن بودیم، در کنار سمن‌ها و با کمک گرفتن از افراد محلی برای اجرای آن می‌تواند تنها راه برای نگهداشت تالاب باشد.
پیش از این هم در جلسات متعدد عنوان شده بود که حذف افراد محلی به علت پهناور بودن تالاب امری بسیار دشوار است، اما تجهیز ساکنان و حاشیه‌نشینان به عنوان نیروی کمکی می‌تواند روند بهبود تالاب را تسریع بخشد.
متاسفانه تشکیل گروه‌های محلی با هدف لایروبی یا اجرای ایده‌های غیر اصولی پراکنده، یعنی آنچه که هم اکنون شاهد آن هستیم می‌تواند نظم تالاب را بر هم زده و اجرای اصولی طرح‌های پیشنهادی را با سهم‌خواهی‌های آینده به خطر اندازد.
یکی از مواردی که با جدیت باید جزیی از مطالبات استاندار گیلان باشد، مشخص کردن وضعیت بلاتکلیف دیواره‌ی محدوده‌ی ۲۵۰ هکتاری سرخانکل، به جا مانده از طرح بایوجمی است. چرا که این دیواره متاسفانه به عنوان تله‌ی رسوب‌گیر، تبدیل به یکی از علت‌های خشک شدن قلب تالاب شده است.
در واقع شرکت مجری می‌بایست مسوولیت این مهم را برعهده گیرد. دیواره‌های غیر استانداردی که در سرخانکل ساخته شده بود، اکنون به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل تغییر مسیر آبی و خشک شدن بخش اصلی تالاب محسوب می‌شود که اگر به حال خود رها شود، به زودی ارتباط بین دو سمت تالاب را کاملا مسدود خواهد کرد.
لازم به ذکر است، چشم‌انتظاری بسیاری از کنشگران محیط‌زیست و حاشیه‌نشینان تالاب برای ورود فردی دلسوز برای احیای تالاب یا دست کم حل بخشی از مشکلات آن، اکنون مسوولیت استاندار گیلان را برای تحقق این درخواست‌ها سنگین‌تر کرده است.
اگرچه «هادی حق شناس» تاکنون در کارنامه‌ی مدیریت خود نشان داده است که می‌تواند بسیاری از این چالش‌ها را پشت سر بگذارد، اما از یاد نباید برد که تالاب بین‌المللی انزلی دارای شرایط ویژه‌ای است.
«کارشناس محیط‌زیست»
نظرات بسته شده است.