نفت ارزان، توربین های بادی را کم اثر کرده است
گفت و گو با مهندس یوسف آرمودلی، پدر انرژی های نو ایران درباره‌ی نیروگاه بادی منجیل
در ماه‌های اخیر و با شیوع ویروس کرونا، مصرف آب، برق و گاز نیز افزایش یافته است. به نظر می‌رسد با توجه به نزدیکی فصل گرما و افزایش مصرف انرژی باید مصارف ما در بخش های آب و برق بهینه شود. در سال های اخیر بحران آب یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش رو بسیاری از استان های گرمسیر و کویری بوده است. هرچند گیلان از بارش کافی و همچنین نیروگاه‌های تقریبا مناسبی برخوردار است اما آیا با افزایش این حجم از تقاضا در آینده این نیروگاه‌ها پاسخگو خواهند بود؟
به عنوان مثال نیروگاه بادی منجیل که اولین نیروگاه بادی و انرژی تجدیدپذیر در خاورمیانه بوده و هست این روزها را چگونه می‌گذراند و چه ظرفیتی از نیاز استان را تامین می‌کند؟ به بیان دیگر منجیل شهر انرژی گیلان با هفت توربین بادی معروفش تا چه حد پاسخگوی نیازمان است؟
اگر چه در مدت زمان کوتاهی از مجاری منابع طبیعی مانند نور خورشید، باد، باران، موج، جزر و مد و… می‌توان گرمای حرارتی زمین را جایگزین کرد. طبق آخرین آمار جهانی ۵.۲۶ درصد از کل انرژی تولیدی دنیا را انرژی‌های تجدیدپذیر تشکیل می‌دهد. سهم نیروگاه برق آبی ۴.۱۶درصد از این رقم است. همچنین سهم نیروگاه بادی، نیروگاه زیست توده و نیروگاه خورشیدی به ترتیب عبارت است از: ۶.۵، ۲.۲، ۹.۱و ۴.۰درصد هم مربوط به سایر نیروگاه‌های تجدیدپذیر است.
به اعتقاد کارشناسان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ـ پاک در جهان روز به روز در حال افزایش است.
طبق پیش‌بینی‌ها، ظرفیت پنل‌های خورشیدی در خاورمیانه از سه درصد کنونی به ۹درصد کل جهان خواهد رسید. دلیل اصلی این انتقال به انرژی خورشیدی، افزایش تقاضای برق در جهان است و با توجه به اینکه پنل‌های خورشیدی هزینه‌های تولید برق را کاهش می‌دهد، هر روز قیمت تولید برق از این طریق رقابتی‌تر خواهد شد و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی هر روز مقرون به‌صرفه‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، هرچه از میزان تقاضای جهان برای انرژی‌های فسیلی کاهش یابد، میزان تقاضا برای تجدیدپذیرها افزایش می‌یابد.
البته در ایران، از میان منابع موجود، سهم برق تولیدی از آب بیشتر از بقیه است. چنانکه براساس آخرین گزارش انجمن جهانی انرژی برق‌آبی، ایران با بهره‌برداری از ۱۲هزار مگاوات نیروگاه برق‌آبی، رتبه نوزدهم دنیا، ششم آسیا و دوم منطقه خاورمیانه را دارد.
در همین راستا با مهندس «یوسف آرمودلی»، مدیرعامل اسبق شرکت برق منطقه‌ای گیلان و پدر انرژی های نو ایران گفت و گویی ترتیب داده ام. وی که زحمات زیادی برای راه اندازی نیروگاه بادی منجیل متحمل شد معتقد است که مدیران با اینکه استفاده از انرژی های تجدید پذیر را تایید می‌کنند اما کمتر دغدغه آن را نشان می دهند.
آرمودلی متولد بندرانزلی، دانش آموخته مهندسی مکانیک، ورودی سال ۱۳۵۱ دانشگاه صنعتی شریف است. وی در سال ۵۹ وارد شرکت آب و برق خوزستان شد و در سد شهید عباسپور مشغول به کار شد. سپس در سال ۶۳ به گیلان آمد و در جهاد سازندگی مشغول کار شد. همچنین ریاست برق منطقه‌ای گیلان و مدیرعاملی سازمان انرژی‌های نو ایران از سوابق کاری ایشان است.
جناب آرمودلی از زمان ساخت توربین های بادی در منجیل کم و بیش سه دهه می گذرد؛ وضعیت امروز این روزهای نیروگاه منجیل چگونه است؟
بگذارید اول داستان نیروگاه منجیل را برایتان بگویم. زمان زلزله گیلان، دولت تصمیم گرفت با توجه به باد شدید منجیل اولین نیروگاه بادی در کشور را آنجا نصب کند، یعنی حدود سال ۷۰، آن موقع یک سری توربین‌ها را مستقیم از کشورهای خارجی می‌آوردند چون کسی در داخل کشور توربین نمی‌ساخت و حتی ظرفیت ساخت توربین در دنیا هم پایین بود. بنابراین توربین هایی را با هواپیما از دانمارک می‌آوردند و در شهر رودبار نصب می‌کردند. قراردادی با شرکت صبا نیرو هم منعقد شد تا خط تولید بالاترین ظرفیت آن روز دنیا را که ۶۰۰ کیلو وات بوده از دانمارک به ایران منتقل کنند و شرکت سدید این پروژه را برعهده گرفت و این خط تولید را خریداری کرد و به کشور آورد. کارگران زیادی هم آنجا آموزش دیدند. این ها مواد اولیه را از دانمارک می‌آوردند و مابقی کار را در ایران مونتاژ می‌کردند و خط تولید خوبی داشتند.
باید حدود ۱۲۳ توربین را ساخت داخل می‌کردیم.۱۰ سال طول کشید. حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد توربین‌هایی را که گرفتیم گیربکس و ژنراتورش را ندادند، یا کنترل تابلوی برق شاسی و مواد اولیه پره که عین تکنولوژی هواپیما را دارند را خودمان تامین می‌کردیم و فقط بخش کوچکی را از خارج می‌آوردیم.
آن زمان که این کار انجام شد هیچ کشوری در خاورمیانه چنین کارخانه ایی نداشت و اولین کارخانه در ایران بود که در منجیل با بالاترین ظرفیت توربین بادی را در کشور ساخت داخل می‌کرد. این شرکت قرار بود ۱۲۳ توربین باد برای منجیل بسازد. آن موقع کارفرما سازمان انرژی اتمی بود و بخشی با عنوان انرژی‌های تجدید پذیر هم در آن راه‌اندازی کرده بودند تا این کار را مدیریت بکند. یادم است آقای دکتر احمدی از انرژی اتمی، مدیریت ساخت و نصب نیروگاه را داشتند که ایشان وهمکارانشان زحمات زیادی متحمل شدند. البته آن موقع شورای اداری با مجوز مجلس تصمیم به ادغام همه پروژه‌های تجدیدپذیر در حال اجرا را در وزارت نیرو و در سازمان انرژی های نو ایران گرفت. بنابراین در سال ۸۳ موظف به ادامه و اتمام نیروگاه بادی منجیل شد.
ظرفیت توربین‌ها چقدر بود؟
آن موقع ظرفیت توربین‌های نصب شده در منجیل ۳۰۰ کیلو وات، ۵۰۰ کیلو وات و ۵۵۰ کیلو وات بود. بخشی از توربین‌ها ساخت خارج و بخشی هم ساخت داخل بودند. از توربین های ۶۶۰ کیلو وات هم چند دستگاه نصب شده و بقیه در حال ساخت بودند.
علت طولانی شدن ساخت نیروگاه منجیل چه بود؟
از آن زمان که ما خدمت این عزیزان بودیم یعنی از سال های ۸۳-۸۴ که کار را به ما تحویل دادند به دلایلی اتفاقاتی افتاد. یعنی از سال ۸۵ شرکت وستاس به علت مشکلات تحریم و مسایل سیاسی، شراکت خود برای تامین قطعات و مواد اولیه و خط تولید و پشتیبانی را تقریبا رد کرد. بنابراین تمام مواد اولیه و امکاناتی را که باید برای نیروگاه می‌دادند تحریم شد. در نتیجه ما تقریبا از سال ۸۵ مواجه شدیم با شرایط سختی که نه مواد اولیه و نه امکانات به ما می‌دادند. بنابراین ما خودمان مواد اولیه را تامین کردیم و بخش کوچکی را از خارج خریدیم ولی بعد همان را نیز تحریم کردند.
پس ساخت توربین‌ها را مدیون تلاش مهندسان ایرانی هستیم؟
باید حدود ۱۲۳ توربین را ساخت داخل می‌کردیم. این کار دقیقا ۱۰ سال طول کشید. حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد توربین‌هایی را که گرفتیم گیربکس و ژنراتورش را به ما ندادند، یا کنترل تابلوی برق شاسی و مواد اولیه پره که عین تکنولوژی هواپیما را دارند را خودمان تامین می‌کردیم و فقط بخش کوچکی را از خارج می‌آوردیم. بنابراین در کشور خط تولید مواد اولیه را راه اندازی کردیم. چون اتصالات پَره توربین به بدنه آن یکی از فوت‌های اصلی کار و تکنولوژی آن بود بنابراین آن را به ما ندادند. به عبارت دیگر، نه مواد اولیه را دادند و نه خودش را و نه اتصال پره توربین به بدنه را دادند و مطمئن بودند که ما نمی‌توانیم توربین‌ها را بسازیم و حتی اگر خود توربین‌ها را بسازیم نمی‌توانیم پره‌اش را بسازیم و توربین بدون پره هم که قابل استفاده نیست. اما همکاران صبا نیرو که آموزش دیده بودند کمک کردند و با امکانات محدودی که داشتیم و به سختی طی دو سه سال توانستیم اتصال پره توربین به بدنه را ساخت داخل و تمام تکنولوژی و نقشه ها را تهیه و طراحی کنیم.
این توربین‌ها کوچک هستند. پره‌های آن ها ۱۷ متر و قطرشان ۳۴ متر است. اما الان توربین‌هایی که هست پره‌هایشان بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر است. پره یک و نیم تن وزن دارد و با آن سرعت زیادی که می‌چرخد، تماما با چسب‌های مخصوصی به بدنه وصل می‌شود و های تک است و زحمات زیادی کشیده شده تا ما توانستیم تمام این تکنولوژی ها را دانه به دانه پیدا کنیم و بسازیم، چون نمی‌توانستیم کار را نیمه کاره رها کنیم.
ظرفیت تولید برق نیروگاه چقدر است؟ آیا می‌تواند پاسخگوی افزایش مصرف باشد یا نه؟
ظرفیت تولید برق این نیروگاه ۶.۹۲ مگا وات است و این نیروگاه در نقطه ای نصب شده که باد منطقه مناسب است، به لحاظ شبکه هم بسیار خوب است. آن موقع که من در گیلان بودم یعنی سال ۷۱، ۷۰۰ مگاوات پیک مصرف گیلان بود ولی الان مصرف خیلی زیادتر شده. البته این رقم با توجه به میزان پیک مصرف و میزان مگاوات ساعت در تغییرات است. آن موقع در مواقع کمبود برق شبکه، به کمک توربین‌های بادی بخشی از مصارف برق کارخانه‌های سیمان را هم تامین می‌کردیم. از طرف دیگر منجیل خاصیت خوبی که دارد این است که در ساعت پیک روز (ساعت دو) و پیک شب (۸تا ۹شب) باد خوبی دارد که برق تولید می‌شد. نیروگاه در آن زمان با ظرفیت ۶.۹۲ مگاوات خیلی موثر بود.
سرمایه‌گذاران کوچک می‌توانند تسهیلات بگیرند و سفارش بدهند. از سوی شرکت خودشان می آورند نصب می‌کنند و خدمات مهندسی‌اش را انجام می‌دهند. دولت هم برق تولید شده را می‌خرد و این برای سرمایه گذاران کوچک خوب است. چون الان سرمایه گذار بزرگ در کشور نیست یا نمی‌آید. ولی با پول کوچک می توان این کار را کرد و اگر کسانی در مزارع شان باد خوبی دارند می‌توانند از این مزیت استفاده کنند.
یعنی در گیلان تولید خوبی انجام می‌داد. بتدریج تولید آن افزایش یافت. هم در منجیل و هم هرزویل، رودبار و سیاهپوش به شکر خدا خوب بود. بعد شرکت توانیر شرکتی به اسم شرکت سبز منجیل را داد بهره برداری بکند بعد هم شرکت سبز منجیل را می‌خواستند بفروشند به بخش خصوصی که سال ۹۶ از طریق خصوصی سازی با مزایده به بخش خصوصی واگذار شد.
همانقدر که چرخش پره‌های توربین نیروگاه منجیل در کنار مناظر طبیعی و بکر جاده مناظر زیبایی را ایجاد می‌کند، همانقدر نیز مشاهده پره‌های شکسته و توربین‌هایی که فرسوده و از مدار خارج شده‌اند در چند سال اخیر موجب تاسف بوده است. دلیل این اتفاق چیست؟
در سال ۹۳ پروژه به اتمام رسید و همه توربین‌ها نصب شد. من پس از نصب توربین‌ها در سال ۹۳ بازنشسته شدم. یعنی ۱۰ سال پس از تحویل گرفتن، در این فاصله توربین‌ها برق تولید کردند و تولید هم خوب بود. اما از سال ۹۳ تا ۹۶ به علت مشکلات مدیریتی، مالی و فنی تعداد زیادی از توربین ها از مدار خارج شدند، که پس از واگذاری نیروگاه در سال ۹۶ از طریق خصوصی سازی اقداماتی برای رفع اشکالات توربین های منجیل مجددا شروع و حدود ۷۰ دستگاه توربین به مدار تولید وارد شد و مابقی نیز در دست اقدام است. فعلا ۱۲۰ تا ۱۳۰ دستگاه توربین باید در مدار باشد. علت خروج و کارنکردن توربین های بادی منجیل در زمان مدیریت دولتی آن مشکلات مدیریتی و تامین مصالح بود که رفع شد.
به روز شدن تکنولوزی توربین‌ها و استقبال برای سرمایه گذاری در این بخش چگونه است؟
توربین ۶۶۰ مشخصاتی دارد که ثابت است یعنی طراحی خودش را دارد و باید همان ساخته شود. خط تولید هم مال همان است که تکرار می‌شود. مزیت این توربین ها این است که کوچک هستند و با جاده‌های کشورهمخوان هستند و اگر کسی بخواهد این توربین ها را بخرد خیلی راحت می‌تواند سرمایه گذاری کند. البته موقعی که دلار ارزان بود یک میلیارد تومان بود و الان شش تا هشت میلیارد تومان قیمت دارند و اگر بخش خصوصی یکی از اینها را خریداری کند، نصب آن نیز راحت است چون با امکانات داخل کشور تطابق دارد. فروش برق آن به دولت، برای بخش خصوصی‌ای که سرمایه کمتری دارد مقرون به صرفه است و به اندازه یک باغداری کوچک سود ده است و در سال درآمد دارد، بنابراین می‌توانند تسهیلات بگیرند و سفارش بدهند. خودشان می آورند نصب می کنند و خدمات مهندسی آن را انجام می‌دهند.
نیروگاه سیکل ترکیبی گیلان را سال ۷۰ من نصب کردم که نیروگاه بزرگی با ظرفیت ۱۳۵۰ مگا وات بود و با گاز کار می‌کند و تکنولوژی آن را نیز ما ساخت داخل کردیم و به بیان دیگر در منطقه و در دنیا حرفی برای گفتن در این حوزه داریم و می‌توانیم توربین گازی بسازیم و نصب کنیم.
دولت هم برق تولید شده را می‌خرد. درواقع تاسیس و بهره برداری از توربین های بادی برای سرمایه گذاران کوچک خوب است. چون الان سرمایه گذار بزرگ در کشور نیست یا حاضر به سرمایه گذاری کلان نیست. ولی با پول کوچک می توان این کار را کرد و اگر کسانی در مزارع شان باد خوبی دارند می‌توانند از این مزیت استفاده کنند. یعنی اینها امکانات داخلی کشور ما است که باید به نحو صحیح از آن استفاده شود. درست است که الان ظرفیت آن محدود است. اما حدود سه و نیم مگاوات برق تولید می‌کند و از این توربین حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ تا در بینالود، خوزستان، اصفهان، آذربایجان شرقی و اردبیل نصب شده است. بعد می‌توانند خط تولید را توسعه بدهند و دولت باید کمک کند تا این سرمایه گذاران رشد بکنند. چون با بالا رفتن قیمت ارز و تحریم ها الان نمی‌شود از خارج خرید کرد. بنابراین به سرمایه گذاران این بخش باید کمک شود.
ظرفیت استفاده از انرژی بادی در کشور چقدر است؟
الان دقیق نمی‌دانم. حدود شش سال است که آنجا نیستم و آمار دقیق ندارم. ولی ما در کشور منابع خوب زیادی داریم و برای حدود بیش از ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات انرژی خورشیدی و بادی مجوز داده شده است.
وضعیت ما در مورد استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نسبت به کشورهای دیگر چطور است؟
ما نسبت به کشورهای همسایه جایگاه خوبی در این مورد داریم. دو خط تولید و شبکه خوبی داریم. هرچند ترکیه اخیرا جهش خیلی خوبی داشته چون تحریم نداشته و سرمایه‌گذاری خوبی در این بخش کرده است. ولی ما هم نسبتا وضعیت خوبی داریم. البته تحریم‌ها و مسایل مالی که در صنعت برق است برای سرمایه گذاری، مشکلاتی را فراهم کرده ولی با همه این مشکلات کار بزرگ و با ارزشی انجام شده است. ولی در دنیا نه، مثلا در آلمان ۳۵ هزار مگاوات نیروگاه بادی دارند. در کشورهای دیگر مانند چین هم خیلی توسعه داده اند.
به نظرتان بزرگترین مشکل و چالش این بخش چه بوده است؟
بزرگترین مشکل ما این بود که در کشورما، به لطف خداوند گاز و نفت فراوان داریم که با سوبسید به نیروگاه می‌آوریم. تولیدشان نیز خوب است. اینها همه در ذهن مسوولان ما است. مسوولان می‌گویند انرژی تجدید پذیر خوب است ولی دغدغه شان این نیست و می‌خواهند نیروگاه حرارتی بزنند با ظرفیت بالا.
نیروگاه سیکل ترکیبی گیلان را سال ۷۰ من نصب کردم که نیروگاه بزرگی با ظرفیت ۱۳۵۰ مگاوات بود و با گاز کار می‌کند و تکنولوژی آن را نیز ما ساخت داخل کردیم و به بیان دیگر در منطقه و در دنیا حرفی برای گفتن در این حوزه داریم و می‌توانیم توربین گازی بسازیم و نصب کنیم. اما تا زمانی که سوخت فسیلی خیلی ارزان است همین طور خواهد بود. و ظرفیت باد و خورشید کشور که بسیار ارزشمند است تحت الشعاع قرار می گیرد. آنها برق را ارزان تر می‌آورند.
البته در تمام دنیا نیز همینطور است. یعنی کشورهایی که سوخت فسیلی دارند توسعه انرژی های تجدید پذیر براحتی در آنها انجام نمی‌گیرد. مشکل من هم برای توسعه این کار همین مسایل بود حتی برای اینکه بودجه و امکانات بگیریم و کار را توسعه بدهیم خیلی تلاش کردیم مخصوصا اینکه برقی که بخش خصوصی تولید می‌کند برایش مقرون به صرفه باشد.
شما راه تقریبا سختی را طی کردید و احتمالا برای علاقمندان این حوزه راه سختی هم در پیش است.
مجلس و مسوولین همه مدافع انرژی تجدید پذیر هستند ولی در وهله اول سوخت فسیلی برای توسعه است و بعد استفاده از خورشید و باد که طبیعی است. بنابراین افرادی که مسول انرژی تجدید پذیر می‌شوند باید آدم‌های صبوری باشند. چون همیشه باد می‌آید، خورشید هم به لطف حق همیشه هست و ما باید بتدریج سهم استفاده از انرژی تجدید پذیر را در کشور افزایش دهیم. با تلاشی که وزارت نیرو و همکاران انرژی تجدید پذیر دارند، امیدوارم مجلس هم کمک کند. مثلا ما در منجیل سختی‌های خیلی زیادی را تحمل کردیم. نیروگاه سیکل ترکیبی را دو سه ساله نصب کردیم ولی نیروگاه منجیل ۱۰ سال طول کشید. یعنی افت و خیز زیاد داشتیم، چون تحریم شدیم. در منجیل ما دانه دانه ساخت گیربکس، ژنراتور و ... را انجام دادیم و ساخت داخل کردیم. مدیران هم کمک کردند. سخت بود ولی خوب بود و نتیجه گرفتیم و باید سرمایه گذاری بکنند. امیدوارم در آینده توربین های بزرگتری را بیاورند و بهره برداری کنند.
در خبرها آمده بود «نیروگاه بادی منجیل در ۶ ماهه نخست سال ۹۸، به میزان ۱۴۰ میلیون کیلووات ساعت انرژی برق تولید کرد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته بیش از ۵۶ میلیون کیلووات ساعت افزایش داشته است.» شما بارها تاکید و تکرار کردید که ما در گیلان منابع خوبی داریم.
بله، همینطور است. چون از بهار تا اواخر پاییز این نیروگاه با بهترین ظرفیت می‌تواند کار بکند. با سوخت فسیلی نیز کار نمیکند و طبیعت را هم آلوده نمیکند. ما در گیلان سوخت فسیلی، آبی و هم بادی داریم. در ورودی گیلان در لوشان توربین بخار و گاز، در منجیل نیروگاه بادی و پایین تر نیروگاه آبی داریم که مجموعه خوبی برای گیلان است و اینها جزیی از مزیت‌های بسیار خوب گیلان هستند. بیش از ۱۵ هزار مگاوات توان اقتصادی و افزون بر ۴۰ هزار مگاوات ظرفیت فنی در کشور در زمینه انرژی بادی شناسایی شده است.
گفتنی است بررسی‌ها نشان داده است که ایران جایگاه ممتازی برای تولید برق تجدیدپذیر خصوصا انرژی باد و خورشید دارد به گونه‌ای که حسین بنکداری مدیرکل آموزش، تحقیقات و فناوری وزارت نیرو اعلام کرده است که ایران با داشتن ۳۰۰ روز آفتابی رده‌های بالای دنیا را در قابلیت تولید انرژی خورشیدی دارد.
لازم به ذکر است سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق «ساتبا» که از ادغام سازمان انرژی های نوایران«سانا» و سازمان بهره وری انرژی ایران«سابا» شکل گرفته است. و در ماده ۲ «ساتبا» به کارگیری بخش خصوصی و حمایت از مشارکت آن، تدوین سیاست های تشویقی در جهت حمایت از شرکت های دانش بنیان، عملیاتی کردن استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در سطح صنعتی و انجام وظایف دولت برای تحقق اهداف سازمان، بعنوان موضوع فعالیت سازمان مورد توجه قرار گرفته است.
«شایان توجه است عدم مصرف آب در انرژی، تولید برق بادی و عدم انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در مراحل تولید برق از محاسن عمده این نیروگاه است.»
