بیست و سومین برنامه محله‌گردی «مادران و کودکان»، صبح جمعه نهم آبان ۱۴۰۴، در محله چمارسرای رشت و در کنار تنها چشمه باقی مانده این محله برگزار شد. رویدادی متفاوت همراه با اجرای مراسم «تیرماسیزده» و جشن آبانگاه که هدف آن توجه بر حفظ میراث‌طبیعی و تنها چشمه باقی مانده در محله چمارسرای رشت بود.
در این برنامه که همراه با بازخوانی تقویم قدیم گیلان(گاه‌شماری دیلمی) همراه بود، کودکان با آوردن آب از چشمه‌ی چمارسرا، آئین کهن «تیرماسیزده» و آبانگاه را در کنار چشمه‌ی چمارسرا جشن گرفتند.
مدیر اجرایی این برنامه، با اشاره به وجه تسمیه‌ی محله‌ی چمارسرا گفت: در قدیمی‌ترین نقشه شهر رشت، تمام محدوده‌ی این سوی گوهررود و پل خشتی چمارسرا، سراسر باغ‌های چای و درختان توت و باغ‌های شخصی؛ داودی و سالار مشکات بود و متاسفانه اکنون بخش کوچکی از باغ سالار مشکات باقی مانده است.
تیرماسیزده، جشنی بود که با محوریت پاسداشت آب در نیمه آبان ماه و براساس تقویم قدیم گیلان(تقویم دیلمی) در گذشته برگزار می‌شد
«مهری شیرمحمدی»، افزود: چمارسرا یا با نام صحیح آن «چومارسرا»، برگرفته از واژه «چومه» به معنی «چشمه» است. در این محدوده چندین چشمه آب شیرین از دل زمین می‌جوشید. متاسفانه اکنون از چندین چشمه‌ی غربی‌ترین نقطه رشت، تنها یکی باقی مانده که مخزن آب‌دهی آن در یک طاق آجری قدیمی جمع می‌شود و از طریق یک لوله آب به بیرون هدایت می‌شود. آب این چشمه تا دهه ۶۰ نیز قابل شرب بود و شهرداری رشت با نصب منبع و چند شیر خروجی، آب چشمه را برای استفاده شهروندان در دسترس قرار داده بود.
وی، با اشاره به برگزاری آئین «تیرماسیزده» در جوار چشمه‌ی چومارسرا، افزود: گروه محله‌گردی مادران و کودکان، تازه‌ترین برنامه خود را در در جوار این چشمه برگزار کرد تا توجه‌ها را به این میراث‌طبیعی جلب کند و به متولیان شهری و میرا‌ث‌فرهنگی یادآور شود، همان‌گونه که رودخانه‌های رشت ثبت ملی شد، باید چشمه‌های رشت نیز به عنوان میراث‌طبیعی، حفاظت شود.
این فعال فرهنگی، با اشاره به گاه‌شماری گیلان که متفاوت با تقویم خیامی است یادآور شد: سال نوی دیلمی و نخستین ماه گیلانی با ۴ ماه و نیم اختلاف از ۱۷ مرداد آغاز می‌شود. این گاه‌شماری با اندکی اختلاف در محاسبه در کوه‌های البرز جنوبی و غرب مازندران نیز وجود دارد. «نوروز بَل» آغاز جشن نوروز است و برخی از آئین‌های کهن ایران، همچون آبانگاه و پاسداشت آب و آرش کمانگیر، در نیمه آبان ماه برگزار می‌شد.
شیرمحمدی، عنوان کرد: تیرماسیزده، جشنی بود که شب سیزده تیرماه از تقویم دیلمی اجرا و با دورهمی خانوادگی، آغاز می‌شد. کودکان نابالغ خانواده به نیت پاکی و بدون آن‌که در طول مسیر باهم صحبت کنند، می‌باید با کوزه از چشمه آب می‌آوردند. بزرگ خانواده، با این کوزه که با آب چشمه پر شده بود برای تک تک اعضای خانواده فال می‌گرفت. هرکس نیت کرده و یک شی در کوزه آب می‌انداخت. و سپس اشعار فولکوریک همچون اشعار تبری «امیر پازواری» خوانده می‌شد و هرکس بسته به نیت، از اشعار خوانده شده، تعبیر خود را حاصل می‌کرد.
وی اضافه کرد: ستاره عطارد یا تیر در گیلان در آبان ماه، در روشن‌ترین حالت خود قرار دارد و در تقویم دیلمی مصادف با «آبانگاه» است که بیشترین بارش‌ها را در گیلان شاهدیم. ستاره تیر یا تیشتر در اوستا و متون پهلوی، سمبل نبرد با «اپوش» یا دیو خشکسالی است و از سویی با اسطوره‌ی آرش کمانگیر هم‌پوشانی دارد.
شیرمحمدی، با اشاره به پاسداشت جشن تیرماسیزده به‌ویژه در رامسر توضیح داد: رامسر یا با نام قدیم آن سخت سر در تقسیمات کشوری جزو گیلان بود و اهالی رامسر معتقدند آرش شیواتیر، از کوه‌های رامسر تیر خود را پرتاب و مرز ایران را تعیین کرد.
چمارسرا یا با نام صحیح آن «چومه‌سرا» برگرفته از «چومه» یعنی چشمه است. در غربی‌ترین نقطه رشت قدیم و در محله چمارسرای فعلی در گذشته چندین چشمه جوشان بود که آب شرب محله را تامین می‌کرد
مدیر کتابفروشی ماهی سیاه نیز در حاشیه این برنامه گفت: این دومین‌بار است که گروه محله‌گردی ماهی سیاه در کنار چشمه چمارسرا برنامه اجرا می‌کند. با این تفاوت که در برنامه قبلی، جشن تیرماه با تقویم خیامی و در تیرماه ۱۴۰۰ برگزار شد و این بار تلاش کردیم متناسب با تقویم دیلمی و با نزدیک شدن به جشن تیرماسیزده این برنامه را اجرا نماییم تا کودکان و نوجوانان با گاه‌شماری گیلان قدیم و آئین‌های کهن محلی هم آشنا شوند.
«دلارآم جباری»، با بیان این‌که در تنش آبی پیش رو و سیل مهاجرت به گیلان ناشی از خشکسالی، به منابع آبی گیلان باید بیشتر توجه شود، گفت: در بیست و سومین برنامه محله‌گردی، بچه‌ها موظف شدند از چشمه چمارسرا با کوزه آب بیاورند تا اهمیت حفاظت از منابع آبی را هم بیاموزند و متوجه شوند که پیش از لوله‌کشی آب شرب به منازل، مردم به حفظ منابع آبی و پرهیز از آلودگی چشمه‌ها و رودخانه‌ها توجه بیشتری نشان می‌دادند.
گفتنی است، پیش از اجرای برنامه، حریم چشمه چمارسرا از زباله پاکسازی شد.
عکاس: مهری شیرمحمدی