چالش ها و ابرچالش های آینده گیلان

به راستی مهمترین تبعات تلخ کم آبی کشور در سال های اخیر که می تواند متوجه استان گیلان باشد چیست؟

قرار گرفتن ایران در کمربند خشک کره زمین، به همراه کاهش ذخایر آبی، موضوع خشکسالی را به بحرانی جدی در کشور تبدیل کرده است. بدون تردید مهم ترین عامل در بروز تنش های سیاسی ـ اجتماعی قرن حاضر چالش آب خواهد بود، با توجه به اهمیت این موضوع و سوء مدیریت بحران آب در ایران، با بهم ریختن تعادل اجتماعی زمینه ساز بحران های سیاسی ـ  امنیتی در کشور خواهد شد.

تبعات تلخ خشکسالی تنها به طرح مساله و موانع و مشکلات در این زمینه ختم نشده و زمانی بحرانی می شود که همراه خود مهاجرت را درپی داشته باشد؛ مهاجرتی که این بار نه برای شغل و زندگی بهتر، بلکه به خاطر بحران کم آبی صورت می گیرد که یکی از رایج ترین عوامل افزایش انفجاری مهاجران در سال های اخیر به استان گیلان بوده است.

 استان گیلان به دلیل برخورداری از آب و هوای مناسب، منابع آبی به ظاهر کافی و سالم  و همچنین اراضی ارزان قیمت در سال های اخیر پذیرای خیل عظیمی از مهاجران بوده است. اگرچه مهاجرت فرصت های چشمگیری با خود همراه دارد و سرمایه های انسانی و مالی را به گیلان سرازیر می کند، اما عدم مدیریت صحیح در این حوزه، تبعات اجتماعی ـ فرهنگی زیادی را به دنبال خواهد داشت. از این رو باید به فکر توسعه زیر ساخت ها مبتنی بر این افزایش جمعیت در استان بود که توجه چندانی در این روزها به آن نمی شود و از جانب مسوولین ذیربط مغفول مانده است. عدم توجه به این مسئله می تواند برای استان مشکلات عدیده ای را در جهات مختلف پیش آورد. در سال های اخیر در بسیاری از روستاها و شهرهای گیلان هجوم مهاجرین از استانهای مختلف را شاهد هستیم جالب اینجاست که روستاییان بومی خودشان به جهت عدم توجه مسوولین به نیروی کار بومی و همچنین شرایط بد اقتصادی ( کشاورزی و صنعت) و همچنین عدم درک صحیح استفاده پایدار  از منابع موجود در استان برای امرار معاش، زمینهای خود را رها کرده و به مراکز استانهای دیگر به ویژه پایتخت مهاجرت کرده اند. در واقع با توجه به شرایط کنونی منابعی آبی در کشور، شاید بتوان گفت یکی از اصلی‌‌ترین دلایل مهاجرت به استان‌های شمالی از جمله گیلان، نیاز به منابع آبی و کم آبی در مناطق مرکزی و جنوبی کشور است. طبیعی است که به دنبال افزایش میزان جمعیت، افزایش میزان تقاضا برای مصارف شخصی، اقتصادی و عمومی منجر به افزایش میزان برداشت منابع من جمله آب‌های زیرزمینی و سطحی در استان خواهد شد. مصرف بیشتر آب نه تنها ممکن است منجر به آسیب منابع آبی منجر شود بلکه در خوش‌بینانه‌ترین حالت نیاز به افزایش سرمایه‌گذاری و توسعه شبکه‌های آبرسانی را ضروری می‌سازد. علاوه بر این سبب افزایش نیاز آبی برای بخش‌های غیرشهری (کشاورزی، صنعت و خدمات) خواهد شد. مدیریت منابع و مصارف آب خود تنها چالش در این حوزه تلقی نمی‌شود بلکه این امر مترادف با تولید فاضلاب و پساب بیشتری است که نیازمند مدیریت خاص خود خواهد بود. روشن است در حالی که در شرایط کنونی مسأله مدیریت فاضلاب یک مسأله حل نشده در استان به شمار می‌رود، افزایش مصرف آب ناشی از افزایش مهاجرت‌ها به مسأله مدیریت فاضلاب دامن خواهد زد. چنین شرایطی ممکن است سبب شود تا موضوع آب که در حال حاضر به عنوان یک مزیت برای استان تلقی می‌شود در بلند‌مدت به یک چالش تبدیل شود. از موارد بسیار‌مهم که بر روی سلامت و کیفیت زندگی انسانی و حتی محیط طبیعی اثر قابل توجهی دارد، موضوع مدیریت زباله و پسماند در استان است. چنین اظهار شده است که سرانه تولید زباله در روستاهای گیلان با شهرها برابری می‏‌کند که خود زنگ خطری برای مدیریت پسماند به شمار می‌رود. مضافا شیرابه حاصل از انباشت زباله‏‌ها به سفره‏‌های زیرزمینی و رودخانه‏‌های استان منتقل شده ‏و وارد چرخه تولید محصولات کشاورزی و دامی استان می‏‌گردد. چنین شرایطی سبب شکنندگی بیشتر و آسیب‌پذیرتر شدن محیط زیست استان شده و عدم وجود رویکرد جامع به مساله مدیریت پسماند در استان به این امر دامن زده است. بدیهی است که افزایش مهاجر در استان با افزایش میزان تولید زباله همراه خواهد بود و تا زمانی که تدبیری برای این امر اندیشیده نشود، چالشی که در حال حاضر نیز توسعه استان را با خود درگیر ساخته است به ابرچالش بدل خواهد شد. افزایش تمایل برای‌ خرید زمین‌های کشاورزی و تغییر کاربری و  کاهش تولید محصولات کشاورزی در آینده نقش بسیار پر‌رنگی در این امر خواهد داشت. جدا از پیامدهای اجتماعی حاصل از این شرایط، چنین امری ممکن است به نابودی چرخه تولید محصولات کشاورزی و دامی در استان منجر شده و در نتیجه زنجیره تامین مواد غذایی، خودکفایی کشاورزی و امنیت غذایی استان را به خطر بیاندازد. در ایجاد مشکلات آب در حال حاضر به ویژه در استان گیلان نقش عوامل انسانی و مدیریتی بسیار پررنگ است البته در بسیاری از جنبه های زیست محیطی این امر در حال حاضر نمود پیدا کرده است که افزایش میزان مهاجرت می تواند این چالش ها را پررنگ تر کند. در واقع ما با یک چرخه رو به رو هستیم، معضل کم آبی در کشور می تواند اثرات عوامل تنش زا در استان را در بسیاری از جنبه های زیست محیطی شدیدتر کند چرا که اکوسیستم استان گیلان در سالهای اخیر بسیار آسیب پذیر شده است و عدم مدیریت صحیح  می تواند روند تخریب شرایط زیست محیطی استان را در بسیاری از جنبه ها سرعت ببخشد، لذا ایجاد هماهنگی انسجام و انطباق در سیاست گذاری زیست محیطی، در کلیه سطوح محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی و همچنین اتخاذ رویکرد علمی، واقعی، تجربی و نیز توجه به نظرات کارشناسی، ساختار ها و قوانین، به علاوه ی اتخاذ رویکرد سیستمی در مسایل زیست محیطی به ویژه در بحث مدیریت بحران آب از مهم ترین رویکردها برای کنترل سرعت رو به جلوی استان در بروز آسیب هاست.