گم شدن برج ساعت انزلی، در پشت ساخت و سازهای غیرمجاز

برج ساعت انزلی سالهاست که در قلب شهر ایستاده، روزگاری با چراغش راهنمای دریانوردان بوده و بعدها با ساعتش راوی گذر زمان برای مردم شهر بوده است. مردم شهر انزلی برج سپید محبوبشان را «مناره» می‌نامند. مناره که این روزها غبار کهنسالی بر تنش نشسته است سالیان بسیار در برابر باد و بوران و طوفان دوام آورده و همچنان ایستاده است اما امروز با رنجی دیگر دست به گریبان است. ساختمان های بلند قد علم می‌کنند و او کم کم  پشت سیمان و آهن و سنگ از نظرها محو می‌شود تا به فراموشی سپرده شود.

برج ساعت انزلی که نماد این شهر است در در سال ۱۱۹۴ خورشیدی با هدف دیده‌‌بانی از دریا ساخته شد و کارکردی مشابه فانوس دریایی داشته  و در سال ۱۳۰۷ خورشیدی پس از مرمت، ساعتی چهارسو بر فراز آن نصب شد.

بی‌تردید بناهای قدیمی بخشی مهم از فرهنگ و هویت شهرها به شمار می‌آیند و حفظ و پاسداشت  آنها وظیفه‌ای است که نمی‌توان بر آن چشم بست؛ در این میان قد کشیدن دو ساختمان در نزدیکی مناره انزلی موضوعی است که این روزها نگاه‌ها را متوجه‌ی خویش ساخته است .

موقعیت برجی به قدمت ۲۰۴ سال

مدیر طرح ساماندهی محدوده‌ی کهن شهر انزلی در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: برج ساعت انزلی نماد شهر انزلی است. این برج در سال ۱۱۹۴ خورشیدی با هدف دیده ‌بانی از دریا ساخته شد و کارکردی مشابه فانوس دریایی داشته و در سال ۱۳۰۷ خوشیدی پس از مرمت، ساعتی چهارسو بر فراز آن نصب شد.

«علی جنابیان» می‌افزاید: از زمان ساخت این برج تاکنون، شهر دگرگونی‌های زیادی را تجربه کرده است. موقعیت قرارگیری برج در تبدیل شدن آن به نماد شهری نیز نقش بسزایی داشته، چرا که در محل اتصال عناصر اصلی سازمان فضایی هسته مرکزی شهر واقع شده و نقطه عطف محدوده بافت کهن و شهر محسوب می‌شود. این بنا از شمال با بلوار گردشگری پارک ساحلی، از جنوب با میدان امام و از غرب با خیابان سپه در ارتباط است و در محل تقاطع مهم ترین کریدورهای بصری و دسترسی واقع شده و همین شرایط و موقعیت منحصر به فرد، ارزش و اهمیت آن را دوچندان کرده است.

برج ساعت را به عنوان یک نماد شهری باید در ارتباط با سایر عناصر سازمان فضایی و بافت تاریخی مورد بررسی قرار داد، برج ساعت با کمی فاصله از میدان امام و در شمال آن واقع شده و عرصه باز و هندسه ذوزنقه ‌ای میدان که دهانه آن از جنوب به شمال و به سمت برج ساعت گشوده می‌شود، گستره دید به برج و تأکید بصری بر آن را  افزایش می‌‌دهد. همچنین به دلیل ارتباط نزدیک با عناصر اصلی سازمان فضایی شهر امکان رویت این نماد شهری به بهترین شکل از زوایای مختلف وجود دارد. از سوی دیگر فرم و ارتفاع برج که از هر بنای دیگری در پیرامونش مرتفع‌‌تر است و فرم شاخص، سادگی و بی‌پیرایگی آن از سایر عواملی هستند که بر نقش نمادین آن تأکید می‌کند.

اهمیت مناره به عنوان یک نماد شهری

این دانشجوی دکترای شهرسازی  می‌گوید: امروزه شهرهای تاریخی با تقویت نمادها و نشانه‌های اصیل و کهن به مثابه مزیت‌های رقابتی، سعی دارند تا از این طریق یک تصویر ذهنی مثبت و پایدار در ذهن شهروندان و گردشگران ایجاد کرده و به شهرت شهر بیفزایند؛ برج ایفل پاریس، برج ساعت لندن، برج کج پیزا، همگی نمادها و سمبل‌های شهری هستند که شهرهایشان را می‌توان با این نمادها به خاطر سپرد و به یاد آورد. از این رو به بهترین شکل مورد حفاظت قرار می‌گیرند و هر تغییر و ساخت وسازی در شهر با هدف تقویت این نمادها و تأکید بر آن‌ها صورت می‌گیرد.

اما در انزلی به طرز عجیبی هویت برج ساعت در حال کمرنگ شدن و فراموشی است، هر روز شاهد ساخته شدن ساختمان‌های بلندی در پیرامون آن هستیم که دید به برج را محدود و نقش آن را کمرنگ می‌کند. باید به خاطر داشت که برج ساعت تنها یک ساختمان نیست بلکه نماد و سمبل شهر است و در ارتباط با محیط پیرامونش معنا و مفهوم می‌یابد، این برج در صورتی که مورد حفاظت قرار گرفته و بیشترین دسترسی و ارتباط بصری با آن برقرار شود، می‌تواند به عنوان یک نماد در تقویت شهر زیبای انزلی در اذهان شهروندان و گردشگران داخلی و خارجی ایفای نقش کند. همانطور که پاریس را با برج ایفل و لندن را با برج ساعت می‌شناسند انزلی نیز با برج ساعت در یادها ماندگار شود.

ضرورت توجه مدیریت شهری به میراث فرهنگی

در ماه‌های اخیر شاهد تلاش جمعی از فعالان فرهنگی و اجتماعی شهر انزلی برای حفط حریم  فانوس دریایی قدیمی این شهر بوده‌ایم. رییس کمیسیون فرهنگی انجمن طرفداران توسعه انزلی  در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: شهرداری انزلی به دلیل اینکه برنامه‌ای برای کسب درآمد پایدار ندارد، راهی جز تراکم فروشی  برای کسب درآمد پیش روی خود نمی‌بیند. ازهمین بابت بی‌آنکه حساسیتی روی برخی نقاط از جمله خطوط ساحلی یا بافت‌های هویتمند تاریخی فرهنگی داشته باشد اجازه ساخت و ساز در تراکم بالا می‌دهد و چشم  بر روی تخلف‌های ساختمانی می‌بندد.

ساخت و سازهای بلند مرتبه تاثیر منفی بسیاری بر حریم بصری برج ساعت تاریخی انزلی گذاشته که بی‌تردید پس از تکمیل ساختمان، نماد و نشانه شهری انزلی را تحت الشعاع خویش قرار می‌دهد. متاسفانه دستگاه مدیریت شهری در عمل هیچ واکنش و اقدامی نسبت به نارضایتی شهروندان از خود بروز نداد.

«آرمین صافدل»می‌گوید: در یکی از آخرین اقدامات شهرداری انزلی متاسفانه بدون کسب استعلام‌های لازم از نهادهای ذیربط نسبت به صدور و تمدید پروانه های ساختمانی متقاضی در بافت تاریخی که در فاصله‌ای کمتر از ۵۰ متری برج ساعت تاریخی شهر به عنوان مهم‌ترین نماد شهری انزلی قرار داد، اقدام کرده است. این ساخت و سازهای بلند مرتبه تاثیر منفی بسیاری بر حریم بصری برج ساعت تاریخی انزلی گذاشته که بی تردید پس از تکمیل ساختمان نماد و نشانه شهری انزلی را تحت الشعاع خویش قرار می‌دهد.
در حالیکه طبق ماده‌ی ۱ قانون اساسنامه‌ی سازمان میراث فرهنگی کشور، میراث فرهنگی شامل آثار باقی مانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است و با شناسایی آن زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی او میسر می‌شود و از این طریق زمینه‌های عبرت برای انسان فراهم می‌آید.  بنابراین چگونه امروز شهرداری انزلی به خود  اجازه  می‌دهد  تا در حق میراثی به جا مانده از دو قرن پیش این گونه اهمال کند و تصمیمی گرفته شود که آیندگان از آن متضرر شوند؟ این که امروز در ذهن و اراده مدیریت شهری احترام به میراث فرهنگی و بهره برداری از آن در جهت توسعه پایدار جایگاهی ندارد، دلیل نمی‌شود این میل و اراده در شهروندان و آیندگان وجود نداشته باشد.

امضای دو هزار شهروند

این فعال فرهنگی  بیان می‌کند:  چهار ماه پیش حدود ۲ هزار شهروند نسبت به  اقدامات خلاف ضابطه مذکور طی طومار و بیانیه‌ای اعتراض رسمی خود را به مدیریت شهری نشان دادند. اما متاسفانه دستگاه مدیریت شهری در عمل هیچ واکنش و اقدامی نسبت به نارضایتی شهروندان از خود بروز نداد. در این بین تنها اداره میراث فرهنگی استان به دلیل مداخله غیرقانونی در بافت تاریخی شهر از شهردار انزلی در دستگاه قضا شکایت کرد که خوشبختانه یک ماه پیش منتج به توقف عملیات ساخت و سازهای خلاف پیرامون برج ساعت انزلی شد.
وی در بخشی از سخنانش اظهار می‌کند:  پس از اینکه شهرداری به غلط پروانه‌های ساختمانی مذکور را تمدید و صادر کرد، نماینده شورا نیز در کمیسیون ماده‌ی صد به جای درخواست تخریب و چانه زنی بر این موضوع، جریمه ریالی برای این خلاف را تایید کرد. در حالیکه طبق ماده‌ی ده قانون حمایت از بافت های تاریخی هرگونه ساخت و ساز خلاف می‌بایست با حکم تخریب روبرو شود. حال پس از گذشت چهار ماه از مطالبه‌گری شهروندان، کمیسیون ماده ۱۰۰ تحت فشار افکار عمومی برای یکی از ساختمان ها حکمی صادر کرده که در روند دادرسی قرار دارد. بی تردید این مسیر بسیار طولانی‌ست و شهروندان باید با صبوری و حضور متعهدانه به دنبال حصول نتیجه‌ی نهایی و متناسب با منافع عامه و شهر باشند.

نمایندگان مردم در مدیریت شهری

اعضای شوراهای اسلامی نقشی مهم در عرصه نظارت و هدایت عملکرد مدیریت شهری دارند. عضو شورای شهر انزلی در گفت و گو با مرور به وجود اختلاف نظر بین شهرداری و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی  در زمینه  واقع شدن این ساختمانها در حریم  اشاره کرده و می‌گوید: برای ساختمانی که به مناره نزدیک‌تر است  در کمیسیون  جریمه‌ی نقدی در نظرگرفته شد  و در تجدید نظر هم به تایید  رسید. در ادامه کار مالک اعتراض می‌کند و سپس اعتراض خویش بر حکم را پس می‌گیرد  و رد بر رسیدگی به دلیل عدم اعتراض صادر می‌شود. هم اکنون شهرداری از طریق دیوان عدالت اداری در حال پیگیری این  تخلف ساختمانی است.
«موسی زنجان خواه» در بخشی از سخنانش براهمیت حفظ دید ناظر بر مناره تاکید کرده  و درباره‌ی ساختمانی که با فاصله بیشتر از مناره قرار دارد  نیز اظهار می‌کند: برای این ساختمان در کمیسیون بدوی به دلیل تخلفات ساختمانی خارج از مفاد پروانه حکم بر تخریب صادر شده و هنوز نتیجه تجدید نظر آن نیامده است.

بافت تاریخی شهر درطرح جامع تعریف شده است

حفظ بناهای ارزشمند و نظارت بر اتفاقات تاثیرگذار بر بافت تاریخی  انتظاری است که مردم بیش از همه خواهان توجه به آن از سوی  متولی میراث فرهنگی در شهرستانها هستند. رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انزلی  با تصریح بر این که بافت تاریخی شهر در طرح جامع تعریف شده و ضوابط آن مشخص است، می‌گوید:  شهرداری انزلی برای صدور مجوزهای ساخت و ساز از اداره‌ی میراث فرهنگی در زمینه رعایت  ضوابط حریم ها و بافت تاریخی  استعلام می‌گیرد و کارشناسان ما پس از بازدید و بررسی نتایج را به شهرداری اعلام می‌کنند.
«ابوالفضل چگینی» درباره‌ی ساخت دو ساختمان بلند نزدیک به مناره می‌گوید:  برای ساختمانی که در مجاورت مناره  ساخته می‌شود، در سال ۹۳ پروانه ساخت بدون درنظر گرفتن ضوابط بافت تاریخی و بدون دریافت مجوز از اداره‌ی میراث  فرهنگی صادر شده است. برای ساختمان دیگری نیز که  در فاصله‌ی بیشتری با مناره در حال ساخت است در سنوات قبل، در مقطعی از زمان پروانه ساختی با موافقت اداره‌ی میراث فرهنگی صادر شد و در ادامه مالک پروانه دیگری گرفته  که در کمیسیون ماده ۱۰۰  بر اساس قانون حمایت از بافت های تاریخی با دو طبقه تخریب مواجه شده است.  در حال حاضر در رابطه با این دو بنا، شکایت از سوی اداره‌ی  کل میراث فرهنگی استان انجام گرفته  و توقف عملیات صادر شده و نتایج خوبی نیز حاصل می‌شود.
وی   یادآور می‌شود: با توجه بر این که در آن منطقه  مجوز ساخت، ارتفاع دوازده و نیم متر است،  پروانه‌ی ساخت برای هردو ساختمان  مذکور،  پنج طبقه بر روی پیلوت  صادر شده بود و مالکان  نیز دوطبقه  مازاد بر پروانه ساختمانی ساختند که در کمیسیون ماده‌ی صد، ساختمان زیر مناره با توجه به این که قانون حمایت از بافت های تاریخی مرداد ماه امسال ابلاغ شده  و این قانون دیر به دست اعضای کمیسیون ماده صد رسیده بود، رای به جریمه شدن دریافت کرد و ساختمان دوم که در مجاورت ساختمان تاریخی قاسم اف هست در کمیسیون بدوی ماده صد،  رای دو طبقه تخریب دریافت کرد.
به گفته‌ی وی، ضوابط بافت تاریخی ابلاغیِ  سال ۱۳۸۸  در طرح جامع  شهری لحاظ شده است.  چگینی می‌گوید: عدله‌ی شهرداری بر این است که هر دو  ساختمان خارج از حریم  واقع شده  اما میراث بر اساس ضوابط بافت تاریخی که از میدان گاز تا چهار راه شهدا (آخر خط) را شامل می‌شود اقدام به شکایت کرده است. باید توجه داشت که در شهر انزلی دو نوع قانون میراثی شامل  ضوابط حریم و  ضوابط بافت تاریخی  حاکم است و  ضوابط  حریم  دربرگیرنده درجه یک، دو و سه می‌شود که برای  ساخت و ساز در هر کدامشان ارتفاع خاصی در نظر گرفته شده است.

اهمیت به جا آوردن رسم امانت داری

بلند مرتبه سازی با توجه به افزایش تراکم جمعیت شهرها  در سالهای اخیر بسیار رواج یافته اما  انتظار می‌رود  قد کشیدن ساختمانهای بلند  با نظارت مطلوب مدیریت شهری در مناطق مناسب رخ دهد و حقوق  شهر و مردم  در این عرصه پایمال نشود. در پایان باید گفت، برج ساعت  و همه آن چه که راوی هویت ماست، امانتی‌ست که باید در حفظ آن کوشا باشیم تا در برابر آیندگان شرمسار نباشیم.