موردکاوی روستاهای حومه‌ی رشت از خرید و فروش اراضی مستعد سکونت؛
گیلان، پاتوق روزانه مهاجران؛ چالش‌ها و پیامدها
استان گیلان به دلیل جاذبه‌های طبیعی، آب و هوای مطبوع، به پاتوقی و این روزها مامنی برای مهاجران تبدیل شده است. این موضوع، در کنار مزایا و محاسن آن، چالش‌هایی نیز برای این استان به همراه داشته است. این گزارش، با بررسی آمارهای تردد، مصاحبه با دهیاران و بررسی میدانی در ۲۱ روستای گیلان، به ابعاد مختلف این مهاجرت‌ها و پیامدهای آن می‌پردازد.
به گفته رییس راهداری استان، در اردیبهشت ماه، ۳۷ میلیون تردد خودرو با پلاک غیربومی در گیلان ثبت شده که حدود ۵۸ درصد کل ترددها را تشکیل می‌دهد. شواهد نشان می‌دهد که این میزان در خردادماه افزایش یافته و غیربومیان از اواسط هفته به سمت شمال حرکت می‌کنند، که باعث ایجاد ترافیک در جاده‌های اصلی منتهی به گیلان می‌شود. در داخل شهرهای استان نیز، از هر ده خودرو، ۳ الی ۴ خودرو دارای پلاک غیربومی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این مهاجران در شهرها و روستاها سکنی می‌گزینند، اما نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد تا مشخص شود چه نسبتی از آن‌ها در هر کدام از این مناطق ساکن شده‌اند.
در ادامه بررسی‌ها، وضعیت مهاجرت به ۲۱ روستای گیلان مورد بررسی قرار گرفت و علاوه بر میزان ورود مهاجران، چالش‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی حضور آن‌ها و مزایای حضورشان نیز مورد توجه قرار گرفت.
در روستاهای حاشیه‌ی کیاشهر و آستانه و نزدیک رودخانه سپیدرود، اصفهانی‌ها و برخی دیگر از غیربومیان، به دلیل دسترسی آسان به آب، بیش از ۲۵ هکتار از زمین‌های حاشیه سپیدرود را خریداری کرده‌اند و برای کشاورزی و کشت باغ‌های کیوی و سایر محصولات کشاورزی از آن استفاده می‌کنند
بنا به اظهارات دهیاران، حضور مهاجران تاکنون چالش‌های اجتماعی و فرهنگی زیادی ایجاد نکرده است، اما مواردی مانند حضور گردشگران با شلوارک در روستاها، درگیری و خشونت‌های فیزیکی با شهروندان بومی و ایجاد سروصدا تا نیمه شب، از جمله مواردی است که باعث نارضایتی اهالی روستا شده است. این مشکلات در روستاهایی مانند جوبنه از توابع سنگر، بسته دیم (از توابع خشکبیجار)، بلسکله (از توابع چوکام خمام)، تمل (از توابع خشکبیجار)، کشل آزاد محله (توابع آستانه)، کته سر(از توابع خمام)، پشت‌سان ( از توابع خمام)، پس بیجار کفشه، بالا گفشه (از توابع لشت نشا)، گالش خیل خوشابر (از توابع رشت)، پایین کویخ (از توابع رشت)، دافسار (از توابع رشت)، لله‌کا (از توابع چوکام خمام)، میان‌ده (از توابع صومعه سرا)، پسیخان (از توابع مرکزی رشت) و… گزارش شده است.
یکی از مسائلی که دهیاران به آن اشاره کردند، قیمت پایین باغ‌ها و مزارع، به‌ویژه شالیزارها است. قیمت هر مترمربع باغ بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است. با توجه به قانون ۱۴۰۳ که تاکید دارد زمین کشاورزی باید صرفا برای کشاورزی استفاده شود و احداث هرگونه خانه باغ در آن ممنوع است، مهاجرانی که به روستاها می‌آیند، بیشتر به خرید خانه‌های مسکونی روی می‌آورند. اما اغلب مهاجرانی که زمین خریداری می‌کنند، قصد استفاده از آن را ندارند و به منظور خرید و فروش اراضی، اقدام به این کار می‌کنند.
البته باید این نکته را مدنظر داشت که اغلب مهاجران به سمت شهرهای لنگرود و املش می‌روند، زیرا قیمت زمین در این مناطق ارزان‌تر است. در برخی از روستاهای حاشیه رودخانه سپیدرود واقع در کیاشهر، طبق اظهارات دهیاران، زمین‌هایی به وسعت قابل ملاحظه‌ای، حتی تا ۲۵ هکتار نیز به مهاجران فروخته شده است که به کشاورزی و کاشت کیوی می‌پردازند و از آب سپیدرود نیز بهره‌مند می‌شوند. البته، در چند سال اخیر که تغییر کاربری‌ها کاهش یافته، برخی از مهاجران این زمین‌ها را فروخته و به خرید منازل مسکونی روی آورده‌اند. در روستاهایی مانند لات کته‌سر( از توابع خمام) و منگوده از توابع رشت)، مهاجران حدود ۱۰۰۰ متر زمین می‌خرند، مسکونی می‌سازند و سپس برای فروش می‌گذارند.
در برخی روستاها مانند چاپارخانه (از توابع خمام)، بیجار گفشه (از توابع لشت نشا)و دافسار (از توابع رشت)، خرید و فروش زمین کاهش یافته و مردم علاقه‌ی کمتری به فروش اراضی خود نشان می‌دهند.
در روستاهای حاشیه‌ی کیاشهر و آستانه و نزدیک رودخانه سپیدرود، اصفهانی‌ها و برخی دیگر از غیربومیان، به دلیل دسترسی آسان به آب، بیش از ۲۵ هکتار از زمین‌های حاشیه سپیدرود را خریداری کرده‌اند و برای کشاورزی و کشت باغ‌های کیوی و سایر محصولات کشاورزی از آن استفاده می‌کنند. در ۵ سال گذشته، غیربومیان در وسعت بالا به کشاورزی محصولات بومی و غیربومی می‌پرداختند که شاید یکی از دلایل ورود گونه‌های غیربومی به زمین‌های کشاورزی استان، از سوی همین افراد بوده است.
بررسی عوامل مختلف ناشی از ورود بی‌ضابطه مهاجران به روستاهای گیلان نشان می‌دهد که بیکاری در روستاها، مکانیزم سنتی و پرهزینه کشاورزی، مشکلات طرح هادی، عدم توجه مسئولان به قوانین و صدور مجوز مشاور املاک برای دهیاران و شوراها، از جمله عواملی هستند که باعث فروش راحت‌تر زمین‌ها و دخالت مهاجران در امور روستا می‌شوند
با محدودیت ساخت وساز و کاهش ارزش محصولات کشاورزی، خرید مزارع و باغات نیز کاهش یافته است. از طرفی، بسیاری از مردم مزارع خود را رها کرده‌اند تا تبدیل به علفزار شود و غیرقابل کشت به نظر بیاید، تا بدون مجوز اقدام به فروش یا ساخت و ساز کنند. متاسفانه، اخذ انشعاب آب، برق و گاز برای غیربومیان بسیار راحت‌تر از بومیان است.
فرزندان روستاییان به دلیل عدم امکان ساخت خانه در اراضی پدری، به شهرها مهاجرت کرده و مستاجر می‌شوند. فرایند اخذ مجوزها آنقدر سخت و پرهزینه شده که گاهی افراد از ادامه راه منصرف می‌شوند و مجبور به ساخت وساز غیرمجاز می‌شوند که در نهایت با جریمه مواجه می‌شوند. متاسفانه، بر خلاف بومیان که گرفتن مجوز آب، برق و گاز با سختی زیادی همراه است، برای واحدهای مسکونی غیرمجازی که از سوی غیربومیان ساخته می‌شود، این فرآیند با پرداخت پول و رشوه، بسیار راحت‌تر صورت می‌گیرد.
دهیاران همچنین به این نکته اشاره کردند که سکونت بیشتر مهاجران در روستاها به صورت موقت است و بیشتر به منظور گذران اوقات فراغت و ایام تعطیلات به این مناطق سفر می‌کنند. اغلب این مهاجران در فاصله سنی ۵۰ تا ۷۰ سال هستند و از استان‌های در معرض خطر فرونشست، ریزگرد و آلودگی با جمعیت زیاد، برای گذران دوران کهولت خود به گیلان می‌آیند و در روستاها ویلا می‌سازند.
از دیگر چالش‌های حضور مهاجران در روستاها، می‌توان به مشکل زباله و عدم مدیریت صحیح آن، دفع غیراصولی فاضلاب و آب‌های سطحی، و مشکلات ناشی از طرح هادی روستایی اشاره کرد. طرح هادی باعث محدودیت دسترسی به اراضی در بحث مسکونی شده و ساخت و ساز را محدود می‌کند، که این موضوع باعث نارضایتی روستاییان شده است.
قانون ارث و تقسیم زمین‌ها نیز باعث فروش راحت‌تر اراضی به مهاجران می‌شود، زیرا فرزندان روستاییان که در شهرها زندگی می‌کنند، تمایلی به استفاده از زمین‌های کشاورزی ندارند و آن را می‌فروشند.
بررسی عوامل مختلف ناشی از ورود بی‌ضابطه مهاجران به روستاهای گیلان نشان می‌دهد که بیکاری در روستاها، مکانیزم سنتی و پرهزینه کشاورزی، مشکلات طرح هادی، عدم توجه مسؤولان به قوانین و صدور مجوز مشاور املاک برای دهیاران و شوراها، از جمله عواملی هستند که باعث فروش راحت‌تر زمین‌ها و دخالت مهاجران در امور روستا می‌شوند. برای مدیریت این چالش‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، توجه به مشکلات بومیان و ایجاد سازوکارهای قانونی مناسب است تا از تخریب بافت روستایی و از بین رفتن هویت گیلان جلوگیری شود.