نوروز ۱۴۰۱، برای نخستین بار درب مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر به‌روی گردشگران باز شد. این اقدام در پی مذاکره مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با «شرکت خدمات کشاورزی ماهیان خاویاری» و با اقدام مدیرکل میراث فرهنگی، درب مجموعه بناهای تاریخی شیلات کیاشهر با قدمت بیش از ۱۵۰سال به‌روی علاقمندان باز شد.
البته بازدیدها با اتمام تعطیلات نوروزی، پایان پیدا کرد و دوباره درب این مجموعه تاریخی به روی بازدیدکنندگان بسته شد. نوروز سال گذشته نیز درب این مجموعه تاریخی، به‌روی گردشگران گشوده و ساعات بازدید نیز افزایش یافت و از ۹صبح تا ۱۸عصر بازدید برای عموم امکان‌پذیر شد. اما به گفته برخی از بازدیدکنندگان، نوروز امسال عملا گردشگران با درب بسته مجموعه تاریخی کیاشهر مواجه شدند و اجازه بازدید در بازه زمانی محدود و برای همه افراد ممکن نشد.
این مجموعه تاریخی پیش از این برای تصویربرداری از چند فیلم تاریخی مورد استفاده قرار گرفته بود و شهروندان و مسافران در سال نخست یعنی نوروز 1401 تنها اجازه داشتند از فضای بیرونی، ساختمان‌ها را ببینند. تا آن زمان کسی خانه شخصی استپان لیازانوف- کسی که اجازه برداشت ماهیان خاویاری را داشت- ندیده بودند و تنها سالنی که به عنوان موزه شیلات تجهیز شده بود، اجازه بازدید داشت.
سال گذشته، مجموعه ۸ هکتاری شیلات کیاشهر،با پیگیری‌های مدیرکل میراث فرهنگی گیلان و حمایت مقام ارشد استان قرار بود به بخش خصوصی واگذار شود، اما همچنان در اختیار «شرکت خدمات کشاورزی ماهیان خاویاری» باقی مانده است.
از سال یاد شده تاکنون، هر زمان فرصتی دست می‌داد، گردشگران از این بنا بازدید می‌کردند و این مجموعه -که بهترین پتانسیل گردشگری شهرستان آستانه اشرفیه است- از تبلیغات بلاگرها نیز در امان نبود و بعضا اطلاعات کپی شده و بدون ذکر منبع و اشتباه را نیز در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاشتند.
سال گذشته، مجموعه 8 هکتاری شیلات کیاشهر، با پیگیری‌های مدیرکل میراث فرهنگی گیلان و حمایت مقام ارشد استان قرار بود به بخش خصوصی واگذار شود، اما همچنان در اختیار «شرکت خدمات کشاورزی ماهیان خاویاری» باقی مانده است.
سال پیش، در خلال مذاکرات استاندار با شرکت مذکور، بازه زمانی مشخصی برای ساماندهی و یا واگذاری مجموعه کیاشهر مشخص شده بود. استاندار گیلان در ۱۲آبان ماه سال ۱۴۰۳، اعلام کرد در راستای مولدسازی، مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر واگذار می‌شود. اکنون با فرصت تمام شده، حالا «هادی حق شناس» به شرکت خدمات کشاورزی اولتیماتوم داده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان، نیز درباره این مجموعه تاریخی تاکید کرد که باتوجه به فرصت یک ماهه جهت تعیین تکلیف مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر، در صورت عدم ساماندهی مطابق با ضوابط قانونی عمل می‌شود.
به گفته «ولی جهانی»، شرکت خدمات کشاورزی ماهیان خاویاری- که شرکتی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی است- ۱۵سال است که این مجموعه تاریخی را در اختیار دارد و در تمام این سال‌ها جلسات متعددی با دستگاه‌های مربوطه از جمله جهاد کشاورزی، قضایی و اجرایی برگزار شده تا این مجموعه به کمک اداره کل میراث فرهنگی و یا به کمک بخش خصوصی، مرمت و احیا شود ولی با وجود قول همکاری، تاکنون این شرکت به تعهدات خود پایبند نبوده است.
سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به اداره میراث فرهنگی مراجعه کرده و برای مرمت و تغییرکاربری این مجموعه تاریخی به مجموعه فرهنگی و اقامتی اعلام آمادگی کرده‌اند. ولی لازمه آن همکاری شرکت خدمات کشاورزی است و باید اسناد مناقصه را فراخوان بگذارد.
روز شنبه ۲۳ فروردین ماه، بار دیگر نشستی در اداره کل میراث فرهنگی با نمایندگان شرکت کشاورزی برگزار شد. در همین زمینه ولی جهانی به مرور اظهار کرد: بار دیگر فرصت دو ماهه به شرکت داده شده تا مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر تعیین تکلیف شود.
جهانی عنوان کرد: سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به اداره میراث فرهنگی مراجعه کرده و برای مرمت و تغییرکاربری این مجموعه تاریخی به مجموعه فرهنگی و اقامتی اعلام آمادگی کرده‌اند. ولی لازمه آن همکاری شرکت خدمات کشاورزی است و باید اسناد ناقصه را فراخوان بگذارد.
وی، با بیان اینکه این مجموعه در سال ۱۳۸۶در فهرست آثار ملی ثبت شده است، گفت: طبق قانون هر بنای ثبتی که در اختیار دستگاه‌های دولتی است، برای مرمت و احیای آن باید همان ارگان دولتی هزینه کند. با این وجود تاکنون اداره کل میراث فرهنگی 5میلیارد تومان برای مرمت این مجموعه هزینه کرده است. مرمت‌های پیشین، عمدتا ترمیم سقف بناها بود تا خطر تخریب از بناهایی که فرسوده شده، برداشته شود.
جهانی با بیان اینکه درصورت واگذاری این بناها به بخش خصوصی، مرمت و احیای این بناها با نظارت اداره میراث فرهنگی انجام خواهد شد تاکید کرد: این مجموعه 8 هکتاری کاربری مناسب گردشگری پیدا خواهد کرد.
اگر از مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر بازدید کرده باشید، مشاهده می‌کنید که از مجموع ۳۰ساختمان، تنها خانه مسکونی «لیازانوف» سرپا بوده و تقریبا سالم است. آن هم به این خاطر که سکانس‌هایی از سریال خاتون در آن فیلمبرداری شد و عوامل اجرایی، با تعمیر جزئی، رنگ تازه‌ای بر بنا زدند.
***
مجموعه بناهایی که در سال ۱۳۸۶در فهرست آثار ملی ثبت شده است، عملا رها شده و بیشتر ساختمان‌های بخش خدماتی دچار فرسایش شده و راه پله و تلار طبقه دوم برخی از ساختمان‌ها فروریخته و برای گردشگران نیز خطرآفرین است.
مردم کیاشهر مجموعه بناهای مذکور را به نام «اداره خاویار» می‌شناسند. و این وجه تسمیه به دلیل کاربری این مجموعه است. سال ۱۲۸۳ هجری امتیاز انحصاری ماهیگیری در سواحل جنوب دریای کاسپین، به یک تبعه روسیه به نام لیازانُف (Lianazoff) داده می شود. وی با تاسیس این مرکز که عملا یک مجموعه صنعتی است، تا پیش از جنگ جهانی اول، سالانه حداکثر ۵۴۰.۰۰۰ پوند (نزدیک به ۲۳ تن) خاویار تولید می‌کرد.
بندرکیاشهر درست در نقطه‌ای که بزرگترین رودخانه گیلان یعنی «سپیدرود» از مصب آن به دریا می ریزد قرار گرفته است. روسیه تزاری از اوایل دوره قاجار می‌دانست که ماهیان استخوانی برای زاد و ولد در فصل بهار، به سمت رودخانه آب شیرین باز می‌گردند. بنابراین از همان زمان موضوع برداشت ماهی خاویاری در پروژه‌های روسیه تزاری بود و «استپان لیازانُف» توانست با کسب این امتیاز، پایگاه استخراج خاویار را در بندرکیاشهر بسازد.
با انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه و تغییر نظام بلشویکی، مدتی در کار شیلات کیاشهر اخلال افتاد و برای مدتی برداشت ماهیان خاویاری متوقف و امتیاز لیازانُف موقتا مسکوت ماند. اما مدتی بعد، با اندکی تغییرات در مفاد قرارداد، بهره‌برداری از «ماهیان اوزون برون» -که از عصر یخبندان در این دریا زنده مانده انده- به فرزندان لیازانُف رسید.
مجموعه بناهایی که در سال ۱۳۸۶در فهرست آثار ملی ثبت شده است، عملا رها شده و بیشتر ساختمان‌های بخش خدماتی دچار فرسایش شده و راه پله و تلار طبقه دوم برخی از ساختمان‌ها فروریخته و برای گردشگران نیز خطرآفرین است.
اداره خاویار کیاشهر، با قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال در زمینی به وسعت تقریبی 8 هکتار ساخته شده است. در این مجموعه ۲۴ بنای قدیمی قرار دارد و شامل؛ مهمانسرا، بنای صید و خاویار سازی، ساختمان سردخانه، کارگاه سریشم‌سازی، کارگاه نجاری، ساختمان ریاست، بناهای اداری و مالی، ساختمان‌های مسکونی برای کارگران، موزه خاویار، گورستان روس‌ها و خانه مسکونی استپان لیازانُف که در انتهای این مجموعه بزرگ ساخته شده است.
جالب است بدانید که لیازانف خانه مسکونی مشابه همین مجموعه کیاشهر در آن سوی دریای کاسپین و در شهر آستاراخان داشت و اکنون به عنوان موزه کاربری دارد.
برداشت و بسته‌بندی خاویار، تنها محصول این مجموعه نبود. تابلوی کارگاه «سریشم سازی» خود بیانگر این است که صید این ماهی دورریز نداشته است. اگر از سالخوردگان کیاشهر سئوال کنید، می‌گویند؛ سریشم نوعی چسب بسیار قوی بود که از امحل و احشا (شامل بادکنک و روده ماهی خاویاری) ساخته می‌شد.
به گفته مردم کیاشهر در این مجموعه، خط آهنی هم از لب ساحل تا مجموعه کشیده شده بود، تا کار حمل ماهی برداشت شده از دریا آسان شود. بعدها، روشنایی کیاشهر از برق همین مجموعه، تامین می‌شد و رفتن به سینما هم در این مجموعه، یکی از تفریحات مردم کیاشهر در سال‌های نه چندان دور بوده است.
