آزادی اینترنت در ایران یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در سال‌های اخیر بوده است و چه بسا بسیاری از دولت‌ها یکی از شعارهای اصلی خود را مبتنی بر دسترسی آزاد به اطلاعات قرار داده‌اند.
با توجه به محدودیت‌های گسترده‌ای که بر دسترسی کاربران به اطلاعات اعمال شده است، ایران در چه وضعیتی قرار دارد و سود اعمال محدودیت برای کاربران به جیب چه کسانی می‌رود؟
ایران در کنار کشورهایی مانند روسیه، چین و کره شمالی، محدودیت‌های زیادی برای دسترسی به اینترنت اعمال می‌کند. این محدودیت‌ها شامل فیلترینگ گسترده سایت‌ها، مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی و نظارت شدید بر فعالیت‌های آنلاین کاربران است.
در گذشته نظارت بر رفتار آنلاین شهروندان به محدودیت دردسترسی به وب‌سایت‌هایی مانند فیسبوک، توییتر و یوتیوب بود اما چند سالی است تیغ نظارت به رفتارهای شخصی کاربران نیز رسیده است. بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی و خانگی در چند سال گذشته توقیف شده‌اند و بازوی اقتصادی آن‌ها به واسطه‌ی دسترسی دشوار به اینترنت فلج شده است.
در گذشته نظارت بر رفتار آنلاین شهروندان به محدودیت در دسترسی به وب‌سایت‌هایی مانند فیسبوک، توییتر و یوتیوب بود اما چند سالی است تیغ نظارت به رفتارهای شخصی کاربران نیز رسیده است.
در این شرایط شهروندان برای عبور از محدودیت‌های دولتی، راهی غیر از استفاده از فیلترشکن‌‌ها و پروکسی‌ها ندارند. بازار مکاره‌ای با سود کلان.
علاوه بر این، قوانین سختگیرانه‌ای برای کنترل اینترنت وجود دارد. به عنوان مثال،«قانون جرائم رایانه‌ای» و «قانون حفاظت از اطلاعات شخصی» به مقامات اجازه می‌دهند تا با افرادی که به نوعی از این قوانین تخطی می‌کنند، برخورد کنند. این قوانین همچنین به دولت اجازه می‌دهند تا داده‌های کاربران را جمع‌آوری و ذخیره کنند.
این در شرایطی است که دسترسی به اینترنت برای بسیاری از اقشار جامعه به امری هزینه‌بر و گران تبدیل شده و بسیاری حتی برای رفع نیازهای روزمره مثل انجام عملیات بانکی یا حمل و نقل شهری مجبورند با کیفیت پایین اینترنت دست به گریبان باشند.
یک خم و دو خم شهروندان با کیفیت اینترنت وقتی بغرنج‌تر می‌شود که درآمد و مایحتاج برخی وابسته به فروش اینترنتی در کسب‌وکارهای خرد می‌شود. اینجاست که شما برای تولید درآمد باید ابتدا پول خرج کنید و فیلترشکن بخرید تا بتوانید کالای تولید شده در کارگاه کوچک خود را به دست مشتری برسانید. البته این دور باطل برای مشتری هم پابرجاست و مشتری نه تنها باید پول کالا یا خدمات را بپردازد، بلکه ابتدا باید هزینه‌ی گزاف اینترنت و فیلترشکن را هم بپردازد.
در سال‌های اخیر، فارغ از گرانی آن و کیفیت پایین آنچه به دست شهروندان می‌رسد، قطع اینترنت به عنوان یکی از ابزارهای کنترل اعتراضات و ناآرامی‌ها توسط دولت مورد استفاده قرار گرفته است.
در مواقع به راه افتادن موجی از اعتراض و اعتصاب، دسترسی به اینترنت به عنوان پلی برای ارتباط شهروندان با یکدیگر مسدود می‌شود تا از پیشرفت اعتراضات جلوگیری شود. این قطع اینترنت، که اغلب بدون اعلام قبلی انجام می‌شود، دسترسی مردم به اطلاعات را به‌طور جدی محدود می‌کند و باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره آن‌ها می‌شود.
بسیاری از کسب‌وکارهای اینترنتی و خانگی در چند سال گذشته توقیف شده‌اند و بازوی اقتصادی آن‌ها به واسطه‌ی دسترسی دشوار به اینترنت فلج شده است.
برای مقایسه وضعیت آزادی اینترنت در ایران، می‌توان به کشورهایی مانند چین، روسیه، کره شمالی و برخی کشورهای خاورمیانه اشاره کرد. در این کشورها نیز کنترل شدیدی بر اینترنت اعمال می‌شود، اما رویکردها و میزان محدودیت‌ها متفاوت است.
چین به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در محدودسازی اینترنت شناخته می‌شود. این کشور از «فایروال بزرگ چین» برای مسدودسازی سایت‌های خارجی و کنترل محتوای اینترنتی استفاده می‌کند. دسترسی به شبکه‌های اجتماعی غربی مانند فیسبوک و توییتر در چین ممنوع است و از پلتفرم‌های داخلی مانند وی‌چت و ویبو برای ارتباطات آنلاین استفاده می‌شود.
با این حال، برخلاف ایران، چین دارای زیرساخت‌های قدرتمند اینترنتی و خدمات آنلاین متنوعی است که به کاربران امکان می‌دهد از خدمات محلی استفاده کنند. به عبارت دیگر اگرچه دسترسی به اطلاعات آزاد در چین ممنوع است اما زیرساخت‌های داخلی آن به مراتب از ایران پیشرفته‌تر است.
در روسیه نیز کنترل اینترنت رو به افزایش است. دولت این کشور از تکنولوژی‌های فیلترینگ و نظارت برای کنترل دسترسی به وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کند. اخیراً قوانین سختگیرانه‌تری برای مقابله با «اطلاعات جعلی» و «تروریسم» وضع شده است، که عملاً به محدودسازی بیشتر آزادی بیان منجر می‌شود. با این حال، دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی در روسیه به‌طور کامل مسدود نیست و امکان استفاده از وی‌پی‌ان‌ها نیز وجود دارد.
برای مقایسه وضعیت آزادی اینترنت در ایران، می‌توان به کشورهایی مانند چین، روسیه، کره شمالی و برخی کشورهای خاورمیانه اشاره کرد. در این کشورها نیز کنترل شدیدی بر اینترنت اعمال می‌شود، اما رویکردها و میزان محدودیت‌ها متفاوت است.
کره شمالی نیز یکی از بسته‌ترین کشورهای جهان در زمینه دسترسی به اینترنت است. در این کشور، تنها تعداد محدودی از افراد به اینترنت دسترسی دارند و بیشتر مردم از «اینترانت» داخلی استفاده می‌کنند که به شبکه جهانی متصل نیست. اطلاعات آنلاین به شدت کنترل و محدود می‌شود و دولت نظارت کامل بر تمامی فعالیت‌های اینترنتی دارد. وضعیت این کشور از نظر توسعه زیرساخت‌های آنلاین ممکن است در برخی موارد حتی از ایران هم ضعیف‌تر باشد.
در مقابل، کشورهای غربی مانند آمریکا، آلمان، و کانادا به‌طور کلی دارای سطوح بالاتری از آزادی اینترنت هستند. هرچند برخی نظارت‌ها به دلایل امنیتی انجام می‌شود، اما محدودیت‌های فیلترینگ بسیار کمتر است و کاربران می‌توانند به اطلاعات به‌طور آزادانه دسترسی داشته باشند. به‌طور کلی، قوانین حمایت از حریم خصوصی در این کشورها نیز بسیار قوی‌تر است و دسترسی به داده‌های شخصی کاربران تنها در موارد خاص و با حکم قضایی امکان‌پذیر است. همین امر باعث شده دسترسی به اینترنت آزادتر باشد و مشاغل آنلاین نیز با قدرت بیشتری به ارزآوری مشغول باشند.
تأثیرات محدودیت‌های اینترنت بر جامعه ایران
محدودیت‌های اینترنت در ایران تأثیرات منفی زیادی بر توسعه فناوری، آزادی بیان و زندگی روزمره مردم دارد. یکی از مشکلات عمده، کاهش سرعت توسعه تکنولوژی و نوآوری است. بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین به دلیل مشکلات مربوط به فیلترینگ و دسترسی به خدمات خارجی با چالش‌های جدی مواجه هستند. همچنین،محدودیت‌های اینترنت به محدود شدن ارتباطات بین‌المللی و کاهش توان رقابتی شرکت‌های ایرانی منجر می‌شود.
از نظر آزادی بیان نیز، کنترل شدید اینترنت باعث شده تا افراد از بیان نظرات خود در فضای مجازی خودداری کنند. نگرانی از پیامدهای حقوقی و قانونی باعث شده تا بسیاری از کاربران تنها به بیان دیدگاه‌های غیرسیاسی و کم‌اهمیت بپردازند. این وضعیت به کاهش مشارکت اجتماعی و سیاسی و ایجاد احساس سرکوب در جامعه منجر می‌شود و به مرور جامعه‌ی ایران را منزوی‌تر کرده است.
به تازگی محمدصادق مفتح، قائم‌مقام وزیر صمت گفته است: «اگر فیلترینگ در ۱۰ سال گذشته بی‌نتیجه بوده، در ۱۰ سال بعدی هم به همان دلیل بی‌نتیجه خواهد بود.»
مسئله دسترسی به اطلاعات و حفاظت از حریم خصوصی نیز در ایران چالش‌برانگیز است. با توجه به قوانین سختگیرانه و نظارت شدید بر فعالیت‌های اینترنتی، کاربران احساس می‌کنند که حریم خصوصی آن‌ها به خطر افتاده است. همچنین، بسیاری از اطلاعات مهم و مفید به دلیل فیلترینگ گسترده در دسترس نیست، که می‌تواند به کاهش آگاهی عمومی و جلوگیری از دسترسی به اطلاعات صحیح منجر شود. به طور مثال سال‌هاست دسترسی با شبکه‌ی یوتیوب که بسیاری آن را با نام «دانشگاه آنلاین» می‌شناسند، محدود شده است.
بنابراین برای بهبود وضعیت آزادی اینترنت در ایران، نیاز به اصلاحات جدی در سیاست‌های دولتی و قوانین مربوط به اینترنت وجود دارد.
- اصلاح قوانین مرتبط با جرائم رایانه‌ای: قوانین موجود باید با هدف حمایت از آزادی بیان و حریم خصوصی کاربران بازبینی و به‌روزرسانی شوند.
- کاهش فیلترینگ و دسترسی آزاد به اطلاعات: دسترسی به وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی باید برای کاربران آزادتر شود تا امکان دسترسی به اطلاعات جهانی فراهم گردد.
- تقویت زیرساخت‌های اینترنتی: بهبود سرعت و کیفیت اینترنت و توسعه خدمات آنلاین محلی می‌تواند به افزایش توان رقابتی کشور و تقویت نوآوری کمک کند.
- آموزش و آگاهی‌بخشی به کاربران: افزایش آگاهی عمومی درباره حقوق دیجیتال و اهمیت حفاظت از حریم خصوصی می‌تواند به بهبود فرهنگ استفاده از اینترنت منجر شود.
آزادی اینترنت در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها محدودتر است، که این موضوع تأثیرات منفی قابل توجهی بر توسعه فناوری، آزادی بیان، و دسترسی به اطلاعات دارد. به تازگی محمدصادق مفتح، قائم‌مقام وزیر صمت گفته است: «اگر فیلترینگ در ۱۰ سال گذشته بی‌نتیجه بوده، در ۱۰ سال بعدی هم به همان دلیل بی‌نتیجه خواهد بود.»
باید دید بالاخره کدام دولت می‌تواند به این دور باطل پایان دهد و نقطه‌ای بر داستان فیلترینگ بگذارد. اما آنچه درحال حاضر واضح است، عدم توانایی دولت چهاردهم در عمل به شعارهایش است و به نظر نمی‌رسد انتظار برای رفع محدودیت‌ها به سرانجامی برسد. آنچه که پیداست تمام سیاست‌های اجرایی بر ساختن یک کاخ کاغذی از امنیت و صیانت تاکید دارند و قرار نیست از این اصرار دست بردارند.
نظرات بسته شده است.